Tíminn - 22.11.1989, Blaðsíða 9

Tíminn - 22.11.1989, Blaðsíða 9
8 Tíminn Miðvikudagur 22. nóvember 1989 Miðvikudagur 22. nóvember 1989 Tíminn 9 Ganga úr reyfinu heiðum fyrir 100 milljónir ár hvert? Eftir Heiði Helgadóttur Allt að þúsund krónum getur munað á verði ullar af hverri kind - 400 þús. kr. á meðalbúi - hvort §áuðfjárbóndi nær henni sem bestri og mestri, eða að hann lætur sér nægja að plokka af fénu gamla hlandklepra og ónýta flóka um réttir á haustin. Þessi mismunur dugar t.d. bónda með grundvallarbú - um 400 fj ár - til þess að borga fyrir allan áburð á tún sín að vori. Miðað við fjölda sauðfjár í landinu mætti auka verðmæti ullarinnar um hundruð milljóna króna á ári. Hlutfall ullar í úrvalsflokk væri hægt að auka úr aðeins 7% nú upp í 80%. Þá er talið að fé týni af sér um 400 tonnum af ull í sumarhögum sem eitt og sér væri a.m.k. 100 milljónir kr. verðmæti með góðri hirðu. Enn má benda á að bætt meðferð ullarinnar gæti t.d. skapað tvöfalt meiri verðmæti heldur en fengust fyrir öll útflutt refa- og minkaskinn á s.l. ári. Ekki betra kaup við önnur störf „Menn hafa ekki betra kaup við önnur störf heldur en haustrúning. Bændastétt- in hefur þarna færi á að auka verðmæti af búum sínum um hundruð milljóna króna“, segir Þórarinn Þorvaldsson bóndi á Þóroddsstöðum í Hrútafirði. „Það er bláköld staðreynd að maður með verðlagsgrundvallarbú getur fengið 400.000 kr. fyrir ullina, en áburðarkaup á sama bú eru upp á 387.000 kr. Bóndinn á hreinlega valið um hvort hann fær ekkert fyrir ullina ellegar um 400 þús. kr. - eða hvar hann er þarna á milli“, sagði Þórarinn. Hann sagðist t.d. nýlega búinn að skoða matsnótur eins bónda í Húna- þingi frá s.l. ári. Miðað við núverandi ullarverð sýndu þær rrVeðaltal 1.000 kr. fyrir ull af hverri kind./ Breyttan hugsunarhátt sem vantar Um 387 þús.kr. í áburðarkaup segir Þórarinn raunhæfa tölu á Norðurlandi. Bóndi á Suðurlandi ætti jafnvel að kom- ast af með minna. A Suðurlandi segir hann mikið að vinna í bættri meðferð á ull. Fyrst og fremst sé það breyttan hugsunarhátt sem vantar. Menn þurfi ullarinnkaupa Álafoss segir árlega koma um 1.100 tonn af nýrri ull á markað auk um 700 tonna af ull sem klippt er af gærum í sútunarverksmiðjunum. Þessi 1.100 tonn verði að 770 tonnum af þveginni ull. Þessar tölur mundu hækka í um 1.500 tonn og 1.050 tonn af hreinni ull ef hætt væri að láta féð týna af sér yfir fjórðungi ullarinnar í högum og á heiðum uppi. Að sögn Guðjóns hefur þurft að flytja út um 200 tonn af lökustu ullarflokkun- um. Á móti þarf Álafoss að flytja inn hundruð tonna af ull, t.d. fyrir um 330 milljónir kr. á síðasta ári. Ef almennt yrði farið út í haustrúning sagði Guðjón að hægt yrði að vinna nánast alla íslensku ullina hér heima. Það gæti t.d. sparað a.m.k. helminginn af núverandi ullarinn- flutningi og þjóðinni þar með hátt í 200 millj.kr. í gjaldeyrisútgjöldum. Á þessu ári segir Guðjón aðeins um 7% ullarinnar fara í úrvalsflokk. Með haustrúningu og bestu umhirðu séu dæmi um að þetta hlutfall fari í 80%. Bíða „atvinnutækifærin“ í fjárhúsinu? Freyr fjallaði um þessi mál í síðasta tölublaði. Freyr bendir á um dæmi um 700 kr. verðmun á ull af „hlandflókakind“ annars vegar og haustrúinni hins vegar. Þar sé þó hvorki miðað við verstu né bestu dæmi um ullarhirðu. Miðað við dæmi Freys getur verðmunur auðveldlega verið a.m.k. um 280 þús.kr.af 400 kinda búi - þ.e. frá 40.000 kr. fyrir flókadrasl klippt um eða eftir réttir og upp í 320.000 kr. fyrir Vel með farna ull af haustrúnu fé. Þessi mismunur svarar t.d. til 5-6 mánaða launa verkamanns fyrir dag- vinnu. Bendir það ekki til þess að sums staðar þurfi kannski ekki að leita lengra en út í fjárhús eftir þeim „atvinnutækifær- um“ sem margir telja svo sárlega vanta í sveitum landsins? Valið: 5 krónur eða 390 krónur „Borgarbörn“ á ferð um landið í sumarfríum undrast mörg þann fjölda fjár sem sjá má í reyfinu ellegar dragandi það í druslum á eftir sér. Oftar en ekki fá þau þá skýringu að ullin sé einskis virði þannig að ekki svari kostnaði að rýja rollurnar. í þessu er það sannleikskorn að ullarkílóið getur vissulega komist niður í 5 krónur þegar um er að ræða þófna hálskraga og hlandbrunna klepra með heymori. Fyrir úrvalsull fá menn hins vegar 390 kr. á kílóið og þar með upp í um 1.000 kr. fyrir ull af hverri kind, sem áður segir. „Því miður raunveruleikinn“ „Það sem við setjum þarna fram í Frey er því miður raunveruleikinn. Það er svo mikið af ullinni sem ekki er klippt á réttum tíma, eða jafnvel ekki fyrr en um réttir að hausti. Og sú ull er þá orðin verðlítil eða verðlaus, fer í úrkast. Það er því langt í frá að það sé nógu gott ástand í þessum málum hjá okkur. Umhirða um ullina er því miður allt of léleg," segir Ólafur Dýrmundsson sauðfjárræktar- ráðunautur. Hvað varðar aukakostnað vegna öflun- ar þessara stórauknu verðmæta segir Ólafur segir það geta kostað örlítið meira fóður fyrstu vikurnar eftir rúning á haust- in. Ekki þurfi það þó að muna miklu ef fjárhúsin eru góð og féð sé hvort eð er tekið á fulla gjöf á þessum tíma. Þar á móti telji bændur koma bætt þrif og meiri frjósemi, sérstaklega í gemlingum og ungum ám. Hann bendir á að bændur sem til þessa hafa talið sig geta rúið að vetrinum, í febrúar/mars, geti allt eins rúið á haustin. Ekki þó á allra færi... Ólafur segist alls ekki halda því fram að allir bændur geti farið út í haustrúning, t.d. vegna þess að þeir hafi ekki nógu góð fjárhús. Þeim vilji enginn etja út í þetta. Hins vegar hafi stór hluti bænda nógu góða aðstöðu; Þeir sem búnir eru að fjárfesta í góðum húsum og gefa öllu inni hvort eð er. „Fyrir þá er haustrúningur er hreinlega fundið fé og dæmi um hvernig hægt er að ná betri nýtingu á þeim bústofni og fjárfestingum sem þegar eru fyrir hendi“. Natnin borgar sig... Þegar litið er til möguleika á þundruð þúsunda viðbótartekjum má þá ekki líta svo á að í fjárhúsum manna bíði mörg þeirra atvinnutækifæra sem alltaf ^r verið að tala um að vanti svo mjög í sveitum? „Það er nú líkast til“, sagði Ólafur. Hann segir það t.d. hafa komið í ljós hve miklu geti skipt hvernig reyfið er með- höndlað eftir að rúningsmaður sviftir því af kindinni. í raun er þetta tveggja manna verk, því með snyrtimennsku og natni sé hægt að ná mun verðmætari ull heldur en ef reyfinu er bara kuðlað einhvernveginn ofan í sekk beint af skepnunni". Ullar- matsmaður einn hafi t.d. bent á að þarna lægju í raun arðbær atvinnutækifæri fyrir bóndakonurnar eða annað heimilisfólk sem gæti náð góðum tekjum fyrir það að ganga sem best frá ullinni eftir rúning. Um 1.000 kr. fyrir reyfið Ólafur segir marga bændur hafa lært að klippa fé að hausti eða vetri. En frá öðrum hafi hann hins vegar heyrt þau mótrök að haust- eða vetrarrúningur borgi sig ekki ef þeir þurfi að kaupa sér rúningsmenn. Hann bendir hins vegar á að verðmæti ullarinnar aukist margfalt meira heldur en nemur launum rúnings- manna. Þeir hafi t.d. tekið um t.d. 80-100 kr. á kind í fyrravetur. Ull af kind geti hins vegar skilað allt að 1.000 kr. á ári miðað við núverandi verð í staðinn fyrir aðeins nokkra tugi króna sem menn fá fyrir lökustu reyfin. Þeir sem Tíminn hefur hér talað við fóru, ásamt norskum og breskum sér- fræðingum, í skipulagða ferð um landið nú í byrjun mánaðarins. í þeirri ferð voru haldin stutt námskeið um haustrúning og meðferð ullar í hverjum landsfjórðungi; í Hrunamannahreppi, Hesti, Eyjafirði og á Skriðuklaustri. Að sögn Ólafs voru þessi námskeið sótt af rúningsmönnum og mörgum áhugasömum bændum, sem hafi sýnt þessu mikinn og aukinn áhuga. Nokkuð margir bændur, sérstaklega á Norður- landi, hafi nú þegar góða reynslu af haustrúningi í nokkur ár. -HEI Rúningur með gamla laginu, í Vopnafirði. vitanlega sæmileg hús og nóg hey, en það sé líka víðast hvar til staðar. Hreinn gróði? En er þetta þá hreinn gróði? Kostar þetta ekki neitt? „Þessa spyrja einmitt margir: Fer þetta ekki allt upp um strompinn með auknum fóðurkostnaði? Staðreyndin er að menn sem hafa haustrúið í nokkur ár, þeir finna engan mun. Afurðirnar eru m.a.s. heldur meiri heldur en minni. Það er nýlega búið að birta lista yfir 10 afurðahæstu sauðfjár- bú á íslandi. Af þeim eru 3 norður í Húnavatnssýslu. Eigendur þeirra hafa allir tekið upp haustrúning, og þeir gefa ekkert kjarnfóður nema lítilsháttar fiski- mjöl. Það þarf þokkaleg hús - með einhverri einangrun í þaki og þá er þetta í lagi. Menn geta heldur ekki treyst á beit, enda eru flestir hættir því. Heymorið álíka og hringormar... Bændur þurfa að rjúka í rúninginn um leið og féð er tekið í hús - helst að hafa aldrei gefið því hey áður. Um leið og farið er að gefa kemur hey og rusl í ullina og það er hinn versti skaðvaldur sem ullariðnaðurinn fær. Þegar þeir eru búnir að .vefa sinn dýra dúk þurfa þeir að fara með hann á ljósaborð (eins og við ormatínslu í frystihúsi) til að tína úr heyrusl og fræ. Auk meiri vinnu getur þetta skilið eftir bláþræði í dúknum“. Bara að byrja - einmitt núna Spurður segir Þórarinn það ekki mikið mál fyrir menn að skella sér í haustrún- irig. „Bæði hefur þetta verið kennt á bændaskólum og búið að halda námske- ið. Raunverulega þurfa menn aðeins að kynna sér undirstöðuatriðin í þessu og svo bara byrja. Það er mjög auðvelt að taka ullina af fénu einmitt á þessum árstíma, t.d. mun þægilegra heldur en þegar komið er fram á vetur. Nú er rétti tíminn. Rúningi þarf a.m.k. að vera kokið svona hálfum mánuði fyrir fengi- tíma, því ærnar þurfa svona aðeins að jafna sig“. 100.000.000 kr. týnt á ffjalli Að sögn Þórarins hefur í kringum helmingur V-Húnvetninga tekið upp haustrúning. Þaðan hafi komið um helm- ingur þeirra 70 tonna sem skilaði sér af haustrúinni ull í fyrra. Af þeirri ull sem metin hefur verið á þessu hausti segir Þórarinn um 65% lenda í úrvalsflokki og hitt að mestu í 1. flokki, sem þýðir 390 og 345 kr. fyrir hvert kíló. Þá bendir Þórarinn á að áætlað sér að fé týni um 400 tonnum af ull í sumarhög- um, sem með sæmilegri umhirðu gæti verið í kringum 100 millj.kr. verðmæti. Þessi 400 tonn eru munurinn á þeim 1,8 kg. af ull sem undanfarið hafa skilað sér af hverri kind og þeim 2,5 kg. sem meðaltalið ætti að vera með góðri um- hirðu. Þessar 100 milljónir bætist við þær hundruð milljóna sem fást með auknum gæðum. Mundi spara 200 milljóna gjaldeyri Guðjón Kristinsson stjórnandi allra

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.