Tíminn - 09.12.1989, Blaðsíða 7

Laugardagur 9. desember 1989
Tíminn 7
Míkhaíl Gorbatsjof.
og aðgerðum í utanríkisstefnu
hjá nokkrum ríkjum.
Aðferðir sem teknar voru í
notkun á þeim tíma eru enn
notaðar. Reyndar er heimurinn
að segj a skilið við gamla tímann,
en þetta verður erfið þróun. Við
finnum þetta jafnvel núna.
í samræðum okkar vildi ég
gjarna fagna þeirri ábyrgð sem
flestir stjórnmálamenn sýna,
sem skilja að ákaflega mikilvægt
tækifæri er nú fyrir hendi, tæki-
færi sem við höfum beðið eftir
og búið okkur undir um langt
skeið, og það ætti ekki að glata
þessu tækifæri.
Ég held að þegar sé búið að
velja að einhverju leyti. En til
eru öfl sem vildu að ný Evrópa
og ný veröld væri endurbyggð á
grunni þess gangvirkis sem
myndaðist í kalda stríðinu.
Ég held að það eina sem kalda
stríðið hefur sannað sé að fast-
heldnin við hugmyndina um að
beita valdi og beinum árekstrum
hefur ekki réttlætt sjálfa sig.
Vopnakapphlaupið hefur fært
mannkynið hættulega langt fram
á ystu nöf og fram hefur komið
að það er raunverulegt vanda-
mál að komast lífs af. Kalda
stríðs aðferðir hafa beðið lægri
hlut.
Ég vil leggja áherslu á þessa
hugmynd, þar sem stundum má
heyra ólíkar skoðanir. Þeir eru
til sem segja að kalda stríðs
stefnan hafi leitt til breytinga.
Þetta er fáránleg röksemda-
færsla. Henni er haldið við af
þeim sem vilja ekki segja skilið
við kalda stríðið, ekki einu sinni
núna.
En þetta eru vonlausar vonir.
Við byggjum ekki nýja Evrópu
og endurbyggjum ekki alþjóðleg
samskipti ef við höldum okkur
þrjósk við gömlu aðferðirnar og
reynum að fást við ný vandamál
úr gömlum víghreiðrum.
Trúir á sigur
skynseminnar
Þetta er ástæðan til þess að
við tölum um Helsinki-1 og
beinum athyglinni að jákvæðum
árangri. En í þróun Helsinki-
sáttmálans opnast leiðin að nýju
stigt. Nú tölum við um Helsinki-
2. Við verðum að skilja núver-
andi breytingar, ræða sanian og
ráða ráðum okkar um framrás
þrep af þrepi í átt að nýrri
Evrópu og nýjum alþjóðlegum
samskiptum.
Ég hef alltaf skipað saman
Evrópu og alþjóðlegum sam-
skiptum, vegna þess að þar er
um að ræða mikilvægan hluta
nútímamenningar og vegna þess
að það sem þar er að gerast er
sterkur áhrifavaldur á alþjóðlegt
ástand yfirleitt.
Ég trúi á sigur skynseminnar.
Augsýnilega má binda mestar
vonir við það að þorri vinnandi
fólks hefur hafið pólitíska þátt-
töku. Það vill ekki trúa stjórn-
málamönnum eingöngu fyrir ör-
lögum sínum, sljótt og hugsun-
arlaust.
Fólkið vill taka þátt í að semja
og skapa nýja pólitík. Við skul-
um hugsa um síðustu daga
heimsóknarinnar til Ítalíu. Hví-
lík viðbrögð fólks við breyting-
um í Sovétríkjunum, hvílík sam-
kennd og hvílíkur stuðningur.
Ég hef orðið var við mikið
raunsæi í yfirlýsingum Bush
forseta og verð að segja að ég
fann að hann óskaði að skilja
þessar breytingar, að skiptast á
skoðunum um framfarirnar í
djúptækum breytingum, að bera
saman mat á aðstæðunum og,
e.t.v., vinna að einhverjum um-
leitunum.
Ég held ekki að það sé mögu-
legt að segja hér og nú að slíkar
umleitanir séu komnar af stað,
en viðræðurnar voru víðtækar
og komu víða við. Ég verð að
segja að þær fóru jafnvel fram úr
því sem ég hafði gert mér vonir
um.
Meginatriðin
gaumgæfð
Sovétforseti var spurður hver
væri mikilvægasti árangurinn að
hans áliti af fundinum með Bush
forseta á Möltu og hvaða erfiðu
spurningar hefðu fengið lausn.
Fundurinn var óformlegur
eins og allir vita. Verkefni hans
var ekki að gera uppkast að
samningum og þaðan af síður að
undirrita þá. Fundurinn var
haldinn til að eiga víðfeðmar
viðræður og að bera saman mat
á aðstæðum.
Þar sem stjórnarskipti höfðu
orðið í Washington urðum við
George Bush.
að komast að niðurstöðu um
eftirfarandi undirstöðuspurn-
ingar: Er stefna nýju stjórnar-
innar beint áframhald af þeirri
fyrri, þar með talið á sviði sam-
búðar Sovétríkjanna og Banda-
ríkjanna?
Nú getum við umfram allt
talað um pólitískan árangur í
tengslum við eðli fundarins. Al-
menningur vill oft sjá ákveðinn
árangur strax. Þetta er skiljan-
legt. En ég ætti að taka fram að
það er erfitt að treysta á að
ákveðinn árangur náist án þess
að gagnkvæmur pólitískur skiln-
ingur sé fyrir hendi.
Ég myndi meta mikilvægi
þessa fundar við Bandaríkja-
forseta á eftirfarandi hátt: Hann
hefur skapað góð skilyrði til
framfara til ákveðins árangurs á
mörgum sviðum í framtíðinni.
Ég held að framfarirnar verði
öflugri á öllum sviðum víxlverk-
unar og samvinnu við Amerík-
ana. Fundurinn gaf samninga-
viðræðunum í Vín mjög ákveð-
inn hvata.
Auðvitað erum við ekki einir
um að ákveða örlög þeirra við-
ræðna, en það er mikið undir
okkur og Ameríkönum komið.
Fundurinn hvatti mjög eindreg-
ið til að samdar yrðu tillögur til
að búið verði að setja niður öll
vandamál sem enn hafa ekki
verið leyst, ekki seinna en í júní
þegar opinber fundur minn með
forsetanum verður haldinn.
Tímamótasamning-
ur í Vínarborg
Með öðrum orðum, við ættum
að hafa gaumgæft öll meginatr-
iðin þá og taka ákvörðun um
afstöðu okkar til þeirra til að
stefna að því að ganga frá samn-
ingnum, á mörgum mánuðum,
meiriháttar samningi. Það yrði
tímamótasamningur.
Fyrsta skrefið er mikilvægt í
kjarnorkuafvopnun. Það sem
var undirritað með Reagan for-
seta er árangur af skoðanaskipt-
um. Við megum búast við stór-
kostlegu tímamótaskrefi varð-
andi þessi atriði.
Hvað eiturvopn varðar hefur
margt í afstöðu Bandaríkjanna
valdið okkur áhyggjum á undan-
törnum árum. Á fundinum
lögðu Bandaríkjamenn fram
nokkur ný mjög mikilvæg atriði
sem gefa vonir um að framfarir
verði á þessu sviði líka.
Við ræddum í smáatriðum
framganginn í Vín og komumst
að þeirri niðurstöðu að við,
æðstu menn ríkjanna, getum og
verðum að undirrita samning
um fækkun hefðbundinna vopna
og herliðs á næsta ári, slíkt er
útlitið á hernaðarlega og stjórn-
málalega sviðinu.
Ég vildi taka fram að forsetinn
sýndi í fyrsta sinn áhuga á spurn-
ingum um efnahagslegt samstarf
við ríki okkar. Þetta er mjög
mikilvægt þar sem þetta umræð-
uefni hefur alltaf haldist utan
aðalefnis allra funda og við-
ræðna.
Þetta atriði sýnir að núverandi
ríkisstjórn Bandaríkjanna undir
stjórn Bush forseta er, auk þess
að staðfesta áframhald fyrri
stefnumörkunar, þegar farin að
leggja fram framlög og tillögur
sem er mikil viðbót við þann
árangur sem áður var náð. Það
sem að er stefnt er að skapa
eðlilegar aðstæður fyrir efna-
hagslega samvinnu og afnema
óréttlát höft.
Þetta þýðir líka að Banda-
ríkjamenn geta skipt um skoðun
á þátttöku Sovétmanna í alþjóð-
legum efnahagsstofnunum. Og
þetta er mjög mikilvægt. Áður
litu þeir neikvætt á þátttöku
okkar þar sem þeir trúðu því að
hún leiddi til þess að alþjóðlegar
efnahagsstofnanir leiddust út í
pólitískt þvarg, óviðkomandi
átök og ósættanlegar skoðanir.
Talað um eldfima
staði í heiminum
Við tökum slíkum breytingum
fagnandi. Við lítum á okkur
sjálfa sem hluta nútíma-
menningar og hluta af efnahags-
lífi heimsins. Við viljum vinna
með og taka þátt í vinnudreifing-
unni í efnahagsmálum heimsins
á frjórri hátt og með meiri
árangri. Þetta er alveg eðlilegt.
Það er of þröngt um okkur
innan marka okkar eigin ríkis.
Við erum að þróa efnahagslegar
framfarir í landinu sem gefa
ástæðu til að vona að efnahags-
legar aðgerðir ríkis okkar er-
lendis muni vaxa og verða
öflugri. Það yrði mjög mikilvæg
viðbót við stefnu bandarísku
stjórnarinnar hvað okkur
varðar.
Ég vildi gjarna taka fram að
bandarískir kaupsýslumenn
hafa sýnt okkur áhuga lengi.
Þrátt fyrir þá staðreynd að sam-
skiptum hafi ekki verið komið á
hafa þeir vanið komur sínar til
Sovétríkjanna, boðið fulltrúum
frá viðskiptaheiminum okkar til
Bandaríkjanna. Þeir hafa haldið
uppi stöðugum viðræðum í
þeirri von að sá tími renni upp
að bandaríska stjórnmálaforyst-
an breyti afstöðu sinni.
Ég held að við getum talað
um að þarna hafi orðið umskipti.
En við skulum sýna þolinmæði.
Við erum raunsæismenn og skul-
um dæma eftir verkunum.
Við töluðum um marga eld-
fima staði í heiminum í smáatr-
iðum og hvað við gætum í sam-
einingu eða hvor í sínu lagi gert
til viðbótar til að aðstoða við að
finna pólitíska niðurstöðu í at-
burðarásinni þar. Það verður
mikið gagnlegt starf unnið til
hags fyrir frið og eðlileg sam-
skipti þjóða okkar.
Þetta nýtur stuðnings bæði í
okkar landi og Bandaríkjunum.
Reyndar vorum við á sama máli
um að við hefðum á tilfinning-
unni að fólk í dreifbýli í Banda-
ríkjunum fyndi að afstaða al-
mennings í garð lands okkar og
stefnu hefði breyst. Þetta er líka
mjög mikilvægt, og þetta er líka
sönnun þess að mikil umskipti
hafa orðið.
Ég held að forsetinn hafi lagt
vandlega sitt mat á þessu sviði í
stefnu sinni og gert upp hug
sinn. Hann hefur komist að vel
ígrundaðri niðurstöðu og er ekki
að tefla leik í stríðstafli. Þetta er
sú skoðun sem ég myndaði mér
í þessum viðræðum. Þessu fagna
ég-
Það sem er að gerast í sam-
skiptum okkar hefur ekki bara
áhrif á okkar lönd heldur allt
heimsástandið. Ég vona að þetta
sé langtímaafstaða landa okkar
hvors til annars.
Að lokum sagði Sovétforseti
um fund þeirra forsetanna við
Möltu, að hann gæfi honum
tilefni til að segja eftirfarandi:
Byrjunin lofar góðu. Andrúms-
loftið á fundinum var fullt vel-
vilja, opinskátt og hreinskilið.
Við áttum tvo fundi saman, bara
tveir.
Þar gátum við rætt málefni
sem ekki hafði verið rætt um
fyrr. Þetta gerðist, kannski,
vegna þess að við höfðum átt
fund með Bush áður. Við höfð-
um rætt saman og við áttum ekki
í erfiðleikum með að mynda
gott andrúmsloft fyrir viðræð-
urnar.
Fram kom visst gagnkvæmt
traust. Þetta er gott veganesti.
Hvað mig varðar met ég þetta
mikils að sjálfsögðu og mun
gera mitt besta til að þetta
andrúmsloft haldist. Það ætti að
halda því, fyrst og fremst, til
hags fyrir hinn mikla málstað og
miklu ábyrgð sem leiðtogar ríkj-
anna tveggja axla.
Það er auðveldara að ræða
hvaða mál sem er og finna hvaða
lausn sem er þegar andinn er
góður. Ég er ánægður með þau
persónulegu samskipti sem
komin eru á við forsetann.