Tíminn - 25.01.1990, Blaðsíða 11

10 Tíminn
Fimmtudagur 25. janúar 1990
Fimmtudagur 25. janúar 1990
TÍrhirin 1T
Leggst grænmetisrækt af í Hveragerði?
Eftir
Stefán
Ásgríms-
son
Garðyrkjumenn óttast víðtækar afleiðingar skæðs meindýrs; „ameríkutripsins“:
„Það er nú verið að fullvinna nýja
reglugerð um plöntusjúkdóma og mein-
dýr í plöntum og í garðyrkju. Við vorum
búnir að breyta gömlu reglugerðinni á
þann veg að hún veiti okkur vörn gegn
þessu blómatripsi. Reglugerðin á að
veita okkur heimild til að stöðva inn-
flutning blómasendingar ef trips finnst í
henni,“ segir Sigurgeir Ólafsson deildar-
stjóri hjá Rannsóknastöfnun landbúnað-
arins við Tímann.
Um þessar mundir berjast garðyrkju-
menn og starfsmenn Rannsóknastofnun-
ar landbúnaðarins harðri baráttu við
harðsnúna óværu sem barst hingað til
lands fyrir um einu og hálfu ári. Kvikind-
ið gengur undir nafninu ameríkutrips og
er ein tegund svonefndra kögurvængja
sem kallast einu nafni Thrips í Ameríku.
Fræðinafn þessa skordýrs er Fraccinella
Occidentalis.
Kvikindið er vanddrepið vegna þess
að það hefur byggt upp þol gagnvart
eiturefnum, nema þá helst þeim allra
sterkustu. Jafnframt er það svo lítið
(rúmur millimetri á lengd) að það er
vandséð og -fundið.
Komist það í ávexti og grænmeti nagar
það þá og getur eyðilagt stórkostlega,
nái það sér almennilega á strik. Dýrið
stingur í frumur plantna og ávaxta og
afleiðingarnar eru þær að ávextirnir
missa lit, aflagast, skorpna og verða
silfurglansandi. Það eru öll vaxtarstig
skordýrsins sem eru skaðvaldar.
Löglegt eitur virkar ekki
Magnús Ágústsson líffræðingur er
garðyrkjubóndi í Hveragerði. Hann seg-
ir að mjög fáar eiturtegundir sem úðað
er á garðplöntur og -ávexti ráði við að
vinna á ameríkutripsinu. Hann sagði að
stöðugt væri þó unnið að því að finna
upp og þróa ný efni en einnig beindust
athuganir að svokölluðum lífrænum
vömum.
Þær fælust í því að annaðhvort væri
reynt að finna önnur skordýr sem gætu
lifað á skaðvaldinum eða að fundnir
væru einhverjir sveppir sem gætu sýkt
meindýrið og drepið það. Þetta tvennt
væru mestar vonir bundnar við um
þessar mundir.
Ameríkutripsið veldur mjög miklu
fjárhagslegu tjóni þar sem það nær að
stinga sér niður. Að sögn garðyrkju-
bænda sem rætt var við í gær hefur
hingað til lítið þurft að úða grænmeti hér
á landi. Nái tripsið að stinga sér niður í
grænmeti að einhverju ráði þá sé óhjá-
kvæmilegt að fara að nota sterkari efni
en notuð hafa verið til þessa og úða
oftar. Þar með gæti orðið úti um hollustu
grænmetis og neysla þess í raun orðið
heilsuspillandi.
Talið er víst að tripsið hafi borist
hingað til lands með blómum en þau eru
flutt í talsverðum mæli inn frá Évrópu.
Garðyrkjubændur í Hveragerði rækta
einkum blóm og þar hefur tripsins eink-
um orðið vart og borist í gróðurhús þar
sem grænmeti er ræktað og meðal annars
eyðilagt uppskeru af papriku.
Þar sem óargadýrsins verður vart er
ekkert annað til ráða en að hreinsa allt
út úr húsum og sótthreinsa þau. Jafn-
framt verður að gufusjóða moldina til að
drepa allt kvikt í henni þar sem lirfurnar
halda þar til og þroskast.
Garðyrkjubændur í Hveragerði hafa
margir þurft að gera þetta að undanförnu
og þeir sem rækta matjurtir hafa auk
þess þurft að þvo gróðurhús sín rækilega
að innan og jafnvel að utan. Þá telja
margir að þar sem tripsið hefur einu
sinni náð að stinga sér niður muni það
koma upp aftur síðar.
Grænmetisræktun í hættu
Magnús Ágústsson segir að misjaflega
erfitt sé að fást við fluguna eftir því
hvaða jurtir menn séu að rækta. Þar sem
blómarækt fer fram er einna erfiðast við
hana að fást þar sem hún feli sig og haldi
til í blómunum þar sem hún lifir á
frjókornum.
Hann segir að takist ekki að ráða
niðurlögum pöddunnar gæti afleiðingin
orðið sú að hætta verði að rækta græn-
meti á ákveðnum svæðum, t.d. í Hvera-
gerði. Verði ekki gripið til róttækra
aðgerða hið bráðasta hljóti svo að verða
með ófyrirsjáanlegum efnahagslegum af-
leiðingum. Nú stunda garðyrkjumenn
mjög víða bæði ræktun blóma, grænmet-
is og ávaxta. Þeir gætu orðið tilneyddir
til að sérhæfa sig í annaðhvort grænmet-
is- eða blómarækt innan ákveðinna
svæða og strangt eftirlit yrði síðan að
hafa með því að loka öllum hugsanlegum
smitleiðum milli svæðanna.
Landbúnaðarráðuneyti tómlátt?
Garðyrkjubændur sem rætt var við í
gær, bæði í Hveragerði og víðar á
Suðurlandi gagnrýna landbúnaðarráðu-
neytið fyrir að hafa brugðist hægt og
seint við vandanum. Þannig hafi tækifæri
til að ráða niðurlögum smávægilegs
vandamáls jafnvel glatast og vandinn
fengið næði til að vaxa og verða að
stórkostlegum höfuðverk.
Tripsins varð fyrst vart í tiltölulega
fáum garðyrkjustöðvum í Hveragerði og
hefur borist frá þeim til annarra stöðva í *
næsta nágrenni. Garðyrkjumenn segja
að ef brugðist hefði verið við strax hefði
verið hægt að hjálpa mönnunum við að
losna við meindýrið með því að eyða
öllum blómstrandi plöntum í viðkom-
andi stöðvum og sótthreinsa stöðvarnar.
í gildi eru lög um sóttvarnir og mein-
dýr í innfluttum gróðri og varnir gegn
slíku en hins vegar engin reglugerð til að
framfylgja markmiði laganna. Þannig
hefur enginn aðili, svo sem Rannsókna-
stofnun landbúnaðarins heimild til að
grípa til sinna ráða í tilfellum eins og því
þegar trips fannst fyrst. Garðyrkjumenn
gagnrýna að ráðuneytið hafi ekki enn
sett slíka reglugerð.
Einnig höfðu viðmælendur okkar at-
hugasemdir um að við beiðni garðyrkju-
manna og Rannsóknastofnunar land-
búnaðarins um fjárveitingu til að kosta
að einhverju leyti eftirlit og sótthreinsun
hefði enn ekki verið svarað. Mælst hefði
verið til þess að fjárveitingar yrðu í því
formi að greitt yrði niður eitur og tæki til
sótthreinsunar. Engin viðbrögð hefðu
orðið við beiðninni hjá ráðuneytinu.
Halldór Sverrisson sérfræðingur hjá
Rannsóknastofnun landbúnaðarins
sagði að tripsið væri enn ekki orðið
slæmt vandamál en gæti orðið það ef það
bærist að marki í grænmetisræktunina
einkum á aðal grænmetissvæðunum í
uppsveitum Árnessýslu og í Borgarfirði.
Þess vegna væri reynt að vara fólk við
og benda á hættuna. Garðyrkjumönnum
hefði verið bent á að forðast eftir því sem
unnt væri að flytja plöntur inn á græn-
metisræktarsvæðin. En þar væru einnig
stórir blómaræktendur sem þyrftu að
flytja inn blóm og græðlinga í einhverj-
um mæli. Þessir aðilar þyrftu að vera vel
á verði.
Eiturþolið kvikindi
Hann sagði að margar tegundir af
tripskvikindum fyrirfyndust og alþekkt
hér á landi væri svokallað nellikutrips en
það hefði ekki nándar nærri sama eitur-
þol og ameríkutripsið og væri því auð-
veldara viðfangs.
Ameríkutrips lifði villt út í náttúrunni
í sínum upprunalegu heimahögum. Það-
an hefði það borist til Evrópu og m.a.
inn í gróðurhús og líklega öðlast eiturþol
sitt þar,
„Það er talið að villtir stofnar í Amer-
íku séu mun næmari fyrir eitri heldur en
þeir gróðurhúsastofnar sem hingað til
lands hafa borist," sagði Halldór.
„Það er full ástæða til að hafa áhyggjur
af þessu. Ég vonast þó til að við berum
gæfu til þess að koma í veg fyrir stór-
vandamál,“ sagði Sigurgeir Ólafsson
deildarstjóri hjá Rannsóknastofnun
landbúnaðarins.
Sigurgeir sagði að ameríkutrips væri í
sjálfu sér ekki vandamál í sambandi við
skrautjurtir því á þær væri hægt að beita
efnum að vild þar sem menn ætu þær
ekki. Næði tripsið hins vegar almennri
útbreiðslu í grænmetisrækt, þá væri veru-
legt vandamál á ferðinni.
Ástæðan er sú að þar er takmarkað
hvað nota má af eiturefnum. Auk þess
eru hættufrestir á skordýraeiturefnum
sem þarf að virða. Grænmetisræktendur
munu því eiga erfitt með að ráða niður-
lögum meindýrsins.
Sigurgeir sagði að trips væri mjög
útbreitt í Evrópu en innflutningur á
blómum og plöntum umtalsverður
þaðan. Því væri nauðsynlegt að grípa á
ýmsum þáttum samtímis:
Vantar valdssvið og fé
Fylgjast þyrfti betur með innflutningi
blóma og plantna enda ómögulegt og
óæskilegt að stöðva hann og loka land-
inu.
Jafnframt þyrfti að loka smitleiðum til
garðyrkjustöðva og hefði raunar þegar
verið gert þannig að nú væru óseldar
plöntur ekki lengur sendar til baka til
dreifingaraðila. Með því móti hefði verið
stórlega dregið úr líkum á að dýrið
dreifðist frá smituðum stöðum til ósmit-
aðra.
Þá hefðu hann og starfsmenn hans
heimsótt flestar garðyrkjustöðvarnar til
að reyna að átta sig á hvað ameríkutrips-
ið væri orðið útbreitt. Jafnframt hefði
verið fylgst stöðugt með þeim stöðvum
þar sem kvikindið hefði greinst. Enn-
fremur hefði fengist undanþága til þess
að flytja inn nokkur efni sem ekki væru
á skrá eiturefnanefndar yfir efni sem
leyfilegt væri að nota í garðyrkju en
vitað væri að virkuðu betur á ameríku-
trips en önnur efni.
„Þá héldum við fræðslufundi með
ræktendum fyrir áramótin í samvinnu
við Búnaðarfélagið. Hins vegar höfum
við ekki fengið þann fjárstuðning sem
við vorum að vonast eftir til árangurs-
ríkrar herferðar í samvinnu við garð-
yrkjumenn gegn þessum vágesti. Um
hann var sótt gegn um landbúnaðarráðu-
neytið en ekkert svar hefur borist enn
þá,“ sagði Sigurgeir.
Hann sagði að fjárstuðningurinn hefði
verið hugsaður til þess að auðvelda
mönnum að kaupa úðunarbúnað og
eiturefni. Hugmyndin hefði ekki aðeins
verið að ganga milli bols og höfuðs á
ameríkutripsinu heldur einnig að bæta
almennt varnir gegn meindýrum í ís-
lenskri garðyrkju. Til þess væri nú lag
þar sem að viss hugarfarsbreyting í þá átt
væri að eiga sér stað.
Jafnframt því að beðið væri svara
ráðuneytis um fjárstuðning, væri beðið
staðfestingar nýrra reglna sem auðveld-
að gætu þessa baráttu, enda vantaði nú
heimild til þess að getað stoppað af
stöðvar þar sem ekki hefði tekist að
útrýma skaðvaldinum. „Slíka heimild
höfum við ekki eins og er, sem er illt því
að á ferðinni er vandamál sem við getum
ekki sætt okkur við að látið sé afskipta-
laust," sagði Sigurgeir.
Miklir fjármunir eru í húfi fyrir garð-
yrkjustöð ef þarf að loka henni og eyða
uppskeru. Garðyrkjumenn hafa eitthvað
sótt um aðstoð til Bjargráðasjóðs í
slíkum tilfellum enda er oft eina leiðin
til þess að hreinsa stöðvarnar nægjanlega
að fleygja talsverðu af plöntum.
Hættuástand
Sigurgeir var spurður hvort vandinn
hefði verið að aukast jafnt og þétt meðan
að ráðuneytið hefur setið með hendur í
skauti?
„Ég vil ekki segja það beint þar sem
ekki er farið að reyna á það. Ameríku-
trips fannst á um 17 stöðum á s.l. ári og
var á mis alvarlegu stigi. Hreinsun hefur
víða tekist vel til. Hins vegar getur þetta
aftur blossað upp. Þá er heldur ekki víst
að við höfum fundið alla sýkta staði.
Ég held að öllu athuguðu að lykilatriði
sé að reyna að girða af smitleiðir til
stöðvanna eða framleiðendanna. Vissu-
lega eru stöðvar með blandaða ræktun,
bæði blóm og grænmeti, viðkvæmari en
aðrar. Sá sem ræktar grænmeti og flytur
jafnframt inn græðlinga og pottaplöntur
hlýtur að vera í sérstakri hættu.“
-Mun paddan þá stuðla að sérhæfingu
milli garðyrkjustöðva og jafnvel svæða?
Hér er vandinn sá að stöðvar eru litlar
og með blandaða framleiðslu. Erlendis
greina menn milli stöðva sem framleiða
afskorin blóm og pottablóm og hins
vegar þeirra sem framleiða græðlinga og
smáplöntur sem selt er hinum fyrmefndu.
Til hinna síðarnefndu eru gerðar mikl-
ar kröfur og strangar um að ekki séu
meindýr eða sjúkdómar í afurðunum.
Hins vegar er slakað aðeins á hvað
varðar þá sem selja til neytenda. Hér er
engin slík aðgreining og dæmi um að
innflutt afskorin blóm séu seld í garð-
yrkjustöð úti á landi.
Við fylgjumst nú mjög vel með innflutn-
ingi og vonumst til að eftirlitið veiti
aðhald sem dragi úr líkum á að mjög
smitaðar plöntur séu sendar hingað,"
sagði Sigurgeir Ólafsson að lokum. -sá
wm ——IM........i
................i...........