Tíminn - 06.02.1990, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Þriðjudagur 6. febrúar 1990
Þriðjudagur 6. febrúar 1990
' Tímirin 9
Björn Th. Björnsson listfræðingur segir að ekki hafi verið hreyft við leiði Jónasar Hallgrímssonar eftir að hann var grafinn í danska mold árið 1845.
Flytjum Fjölnismennina heim!
t sjónvarpsþætti síöastliöinn sunnudag
sýndi Björn Th. Björnsson listfræðingur
áhorfendum legstað Jónasar Hallgríms-
sonar skálds í Hjástoðarkirkjugarðinum
í Danmörku og sagði að sér vitanlega
hefði aldrei verið hreyft við gröfinni
síðan Jónas var grafinn þar árið 1845. í
þjóðargrafreitnum á Þingvöllum er hins
vegar leiði sem er merkt Jónasi. Aldrei
hefur fengist úr því skorið hvort það
voru raunverulega jarðneskar leifar Jón-
asar Hallgrímssonar sem voru jarðsettar
á Þingvöllum 16. nóvember 1946. Björn
Th. segir að með ítarlegum rannsóknum
eigi að vera hægt að fá úr þessu skorið í
eitt skipti fyrir öll.
Fyrirhugað er að breyta Hjástoðar-
kirkjugarði í almenningsgarð. Þá verða
allir legsteinar fjarlægðir þar með taldir
Iegsteinar íslendinga eins og Brynjólfs
Péturssonar og Konráðs Gíslasonar. Það
er því ekki seinna vænna að flytja
Fjölnismennina heim.
„Var ekki um að villast, að það voru
jarðneskar leifar hans.“
Sagan af því hvernig jarðneskar leifar
Jónasar voru fluttar til landsins og grafn-
ar er öll hin sérkennilegasta. Halldór
Laxness notaði hana þegar hann skrifaði
Atómstöðina sem kom út árið 1947. Þar
er látið að því liggja að eitthvað allt
annað en jarðneskar leifar skáldsins hafi
verið í líkkistunni. Æ síðan hafa margir
trúað því að það hafi alls ekki verið
Jónas Hallgrímsson sem var grafinn í
þjóðargrafreitnum að Þingvöllum.
Bein Jónasar voru grafin upp sumarið
1946. Umsjón með verkinu hafði Matth-
ías Þórðarson, þáverandi þjóðminja-
vörður. Ekki er kunnugt um hvernig
hann fór að því að finna leiði Jónasar. I
Tímanum 13. september 1946 er Matth-
ías spurður hvort ekki hafi verið jarðsett
lík í grafreit Jónasar eftir að hann var
grafinn.
„Jú, eins og menn vita var Jónas
jarðsettur í Assistentkirkjugarðinum á
Norðurbrú í Kaupmannahöfn árið 1845.
Árið 1875 var danskur maður grafinn
í ^sama reitnum og um leið var flutt
/þangað kista lítils drengs.
Árið 1898 var annar danskur maður
grafinn í sama reitnum og árið 1907 kona
hans. Var hún jörðuð á sama stað og
maðurinn, sem grafinn var 1875.
Bein Jónasar Hallgrímssonar voru
dáiítið neðar og austar en þessar beina-
grindur. Var ekki um að villast, að það
voru jarðneskar leifar hans.“
Þessi síðasta málsgrein sem höfð er
eftir Matthíasi er feitletruð.
Jónas settur upp á vörubílspall
og sendur norður í Öxnadal
Miklar deilur urðu um hvar á íslandi
væri við hæfi að jarðsetja Jónas. Sumir
vildu grafa hann á fæðingarstað hans að
Hrauni í Öxnadal, aðrir töldu að hann
ætti að fá að liggja við hlið foreldra sinna
að Bakka í Öxnadal. Þá vildu margir að
honum yrði búinn hinsta hvíla í þjóðar-
grafreitnum á Þingvöllum
Bein Jónasar komu til landsins með
Brúarfossi 4. október 1946. Meðan skip-
ið var á leiðinni til landsins ákvað
Þingvallanefnd að beinin skyldu jarðsett
í þjóðargrafreitnum á Þingvöllum, að
aflokinni ' athöfn í dómkirkjunni í
Reykjavík. Sú athöfn fór aldrei fram því
laugardaginn 5. október ók Sigurjón
Pétursson iðnrekandi að Álafossi, en
hann átti meðal annarra frumkvæði að
því að flytja Jónas heim og kostaði
flutninginn að hluta til, með kistu Jónas-
ar aftan á vörubílspalli norður í land.
Um klukkan níu um kvöldið bankaði
Sigurjón upp á hjá prestinum á Möðru-
völlum í Hörgárdal. Sagðist hann vera
kominn með bein Jónasar og vildi jarð-
setja þau að Bakka í Öxnadal klukkan
eitt daginn eftir.
Varð nú uppi fótur og fit meðal
ráðamanna þjóðarinnar. Komið var í
veg fyrir að jarðsett yrði daginn eftir.
Hins vegar deildu menn um hver hefði
umráðarétt yfir beinum Jónasar. Bændur
í Öxnadal, nákomnustu ættingjar Jónas-
ar og fleiri ályktuðu um málið. Að
endingu voru beinin flutt suður með
fógetavaldi. Þingvallanefnd ákvað síðan
að jarðneskar leifar Jónasar skyldu
grafnar að Þingvöllum 16. nóvember á
fæðingardegi skáldsins.
Athöfnin hófst klukkan 12 þennan
dag. Séra Bjarni Jónsson vígslubiskup
og Sigurgeir Sigurðsson biskup fluttu
ræður, Lúðrasveit Reykjavíkur lék, en
dómkirkjukórinn söng. Átta alþingis-
menn báru kistuna úr kirkju, en fjórir
rithöfundar og fjórir náttúrufræðingar
tóku þá við. Séra Hálfdán J. Helgason
sóknarprestur kastaði rekunum. Athöfn-
inni var útvarpað.
A Þingvöllum liggur góður fulltrúi
fátækra Islendinga
sem jarðsettir voru í Danmörku
Þjóðargrafreitur var gerður bak við
Þingvallakirkju árið 1939. Einar Bene-
diktsson skáld var jarðsettur þar 27.
janúar 1940. í framhaldi af bréfi Þing-
vallanefndar, dagsettu 24. september
1946, ákvað forsætisráðuneytið að jarð-
neskar leifar Jónasar Hallgrímssonar
skyldu hvíla á Þingvöllum. Bréf ráðu-
neytis er dagsett 1. október sama ár.
Séra Heimir Steinsson þjóðgarðsvörð-
ur á Þingvöllum var spurður hvort hann
teldi að Jónas Hallgrímsson lægi í þjóð-
argrafreitnum á Þingvöllum.
„Þessi spurning er ekki eins brennandi
í mínum huga eins og kannski sumra
annarra. Jónas Hallgrímsson varfátækur
maður og var jarðsettur í Hjástoðar-
kirkjugarði. Fátækt vina hans var slík að
þeir gátu ekki sett honum stein. Ég veit
ekki nema að sá sem hvílir undir steini á
Þingvöllum, merktum nafni Jónasar, sé
fyrirmyndar fulltrúi þeirra fátæku íslend-
inga sem jarðsettir voru í Hjástoðar-
kirkjugarði án legsteins og eru kannski
að einhverju leyti týndir. Jónas var
þeirra á rneðal."
Hverju svarar þú þegar fólk spyr þig
út í þjóðargrafreitinn á Þingvöllum?
„Ég kalla stundum þennan grafreit
vitni um andann frá 1944. Ég hef leyft
mér að leggja reitinn fynr gesti sem
slíkan. Þetta var það sem forystumönn-
um þessa lands þótti við hæfi þá. Ég held
að við eigum að líta hann öðrum þræði
sem minningarmark um lýðveldisstofn-
unina. Mér finnst því að þessi tvö nöfn
þessara höfuðskálda 19. og 20. aldar eigi
mjög vel heima þarna.“

;**mm t * _ ..í
Þingvallakirkja, þar sem þjóðargrafreiturinn
Séra Heimir sagði að ekkert nýtt hefði
komið fram í þætti Bjöms Th. um þetta
mál. Hann sagði að enginn vissi með
fullri vissu hvort fullyrðing Björns um að
bein Jónasar Iægju enn í danskri mold
væri rétt. Séra Heimir sagðist hafa
löngun til að kanna þetta mál og reyna
fá úr því skorið í eitt skipti fyrir öll hvar
bein Jónasar liggja.
Er grafreitur S-198 í reit
Þrenningarkirkjunnar nú
grafreitur N-1095-96?
Björn Th. Björnsson var spurður
hvort hann væri sannfærður um að Jónas
Hallgrímsson lægi enn í danskri mold?
„Þetta er ákaflega flókið mál. Það er
búið að margbreyta öllum bókstöfum og
öllum númerum í kirkjugarðinum. í
Fjölni segir að Jónas sé grafinn í S-198 í
reit Þrenningarkirkjunnar. Það sem ég
gerði var að rekja þetta númer til baka
með aðstoð danskra fræðimanna sem
þekkja garðinn mjög vel og að N-1095-
96. Sá grafreitur hefur aldrei verið
hreyfður svo ég viti. Þetta er ákaflega
flókin vinna því þarna hafa orðið mjög
miklar breytingar, sérstaklega eftir að
Iíkbrennslan byrjaði og eftir að kaþólskir
menn fengu sinn garð. Enn sem komið
er hefur enginn íslendingur lagt út í að
kanna þetta til neinnar hlítar. Það þyrfti
að gera og það er vel hægt. Állar
dagbækur og bækur um stafabreytingar
eru til.
Hins vegar er hætta á að innan fárra
ára verði ekkert til af þessum leiðum
Fjölnismanna því til stendur að breyta
kirkjugarðinum í almenningsgarð. Mjög
lítið hefur verið hugsað um garðinn á
seinni árum og hann er allur að eyðiieggj-
ast. Margir legsteinar eru brotnir og
liggja út af. Ætlunin er að færa einungis
frægustu legsteinana eins og H.C.
Andersen og Oehlenschlager og aðra
slíka í minningarreit og eyðileggja allt
hitt. Þá hverfa menn eins og Brynjólfur
Pétursson, Finnur Magnússon, Konráð
Gíslason og fleiri. Það væri ekki óeðlilegt
að Sögufélagið, Rithöfundasambandið
eða einhver álíka félagsskapur reyndi að
koma í veg fyrir að þessar menningar-
leifðir íslenskrar sögur verði eyðilagðar.
Því þarna hvíla helstu forvígismenn
íslenskrar endurreisnar,“ sagði Björn.