Tíminn - 10.02.1990, Side 6

6 Tíminn
Laugardagur 10. febrúar 1990
Titninn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
f Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680Q01. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Gegn verðbólgu
Við gerð nýafstaðinna kjarasamninga ríkti annað
hugarfar í samskiptum samningsaðila en lengstum
hefur verið. Reyndar má líkja viðræðumálum og
markmiðum við það sem gerðist 1986, þegar fylgt
var skynsamlegri samráðsstefnu um samræmdar
aðgerðir í efnahags- og kjaramálum. Síst er ástæða
til að gleyma því að vel var að málum staðið til
lausnar kjaradeilum á þeim tíma, þótt hitt sé rétt,
að framkvæmd þess samkomulags fór úr skorðum,
svo að eftirleikurinn varð ekki í samræmi við það
sem á undan fór.
Hvað var það þá sem gerðist í nýafstöðnum
samningaviðræðum? í stuttu máli það, að aðilar
vinnumarkaðarins urðu sammála um að gera ekki
„verðbólgusamninga“ og leggja í sameiningu þunga
á nauðsyn þess að fylgja þeirri hugsun eftir í
framkvæmd, láta ekki skeika að sköpuðu um þróun
efnahagsmála á samningstímanum. Samningsaðilar
hafa orðið ásáttir um að ekki sé nóg að skrifa undir
góðan kjarasamning, heldur verði að sjá til þess að
skilyrði hans haldist og markmið hans séu virt í
raun. Þetta merkir einfaldlega að ágæti þessara
samninga kemur ekki í ljós fyrr en að samningstíma
loknum. Efni samninganna ogframkvæmd eru eitt.
Eftirtektarvert er að fyrirsvarsmenn launþega
vara með miklum alvöruþunga við ógnun verðbólg-
unnar. Þeir gera sér grein fyrir því að það er ekki
hægt að semja af sér áhrif verðbólgu ár eftir ár og
áratug eftir áratug eða lifa í þeirri efnahags- og
fjármálablekkingu að launþegum komi verðbólgan
ekkert við. Forystumenn launþega hafa sýnt mikla
framsýni í þessu efni og í rauninni tekið mikilsvert
frumkvæði í umræðum um efnahags- og kjaramál.
Forystumenn launþegahreyfingarinnar hafa sýnt að
þeir kunna að fara með hinn frjálsa samningsrétt
sem m.a. felst í því að viðurkenna ábyrgð sína sem
eitt af sterkustu valdaöflum í lýðræðisþjóðfélagi.
Þetta kemur skýrt fram í viðtali við Ásmund
Stefánsson, forseta Alþýðusambands íslands, í
Þjóðviljanum í gær. Þar segir hann fullum fetum,
að launafólkið í ASÍ hafi látið það skýrt í ljós að
það „vildi ekki láta henda sér eina ferðina enn í
verðbólgukapphlaupið“. Fólk veit það af reynslunni
að „verðbólgusamningar“ tryggja ekki kaupmátt
launa, heldur þveröfugt, verðbólga rýrir kaupmátt
og eykur framfærslukostnað.
Ásmundur Stefánsson segir réttilega að ný við-
horf í kjaramálum krefjist þess að allir áhrifaaðilar
í þjóðfélaginu taki höndum saman um að fylgja
þeim eftir í verki. Slíkt gerist ekki fyrir eins manns
orð heldur samstöðu þjóðfélagsaflanna. Svo hefur
líka farið að fjöldinn hefur lagst á eitt um að gerðir
hafa verið skynsamlegir kjarasamningar og þeir
aðlagaðir meginstefnu ríkisvaldsins í efnahagsmál-
um. Til þess að þjóna þeim sem hafa smekk fyrir
útblásnum orðum má kalla þetta þjóðarsátt. En
fyrir aðra, sem nægir að orð standi undir sjálfum
sér, mætti duga að segja að valdaöflin í þjóðfélaginu
hafi unnið saman af raunsæi. Það er það sem fólkið
í landinu vill.
E
M ^nn einu sinni hefur verið
vikið að því að listaskáldið góða
hvíli ekki á Þingvöllum, eins og
við höfum þó trúað frá því á
haustdögum 1946. Þær upplýs-
ingar komu fram hjá Birni Th.
Björnssyni, listfræðingi, í sjón-
varpsþætti að Jónas lægi enn í
Hjástoðar kirkjugarði í Kaup-
mannahöfn. Þetta hefur svo sem
heyrst áður. Hefur flutningur
jarðneskra leyfa skáldsins heim
til íslands valdið þrálátum og
óviðkunnanlegum sögusögnum
allar götur síðan haustið 1946.
Engum getum skal að því leitt
hvaða orsakir liggja til grund-
vallar þessum sögusögnum og er
bágt að trúa því að þær séu
sprottnar af stráksskap einum.
Um er að ræða eitt ástsælasta
skáld þjóðarinnar fyrr og síðar,
og þótt hatrammar deilur hafi
oft risið út af skáldum, heyra
þær deilur til þeirri öld sem við
lifum á, en ekki þeirri nítjándu,
og líka hugmyndafræði sem var
talin góð og gild í ein sjötíu ár á
þessari öld, en er nú dauð. Jónas
Hallgrímsson kemur hvergi við
taugaveiklun tuttugustu aldar,
og þar sem hér eru ekki ritaðar
rússneskar alfræðibækur, eða
rifin blöð úr sögunni, er undar-
leg sú árátta að reyna að koma
við sögufölsun um jarðneskar
leifar Jónasar. Listfræðingurinn
staðhæfir sem sagt að Jónas liggi
ekki á Þingvöllum heidur í Hjá-
stoðargarði í Kaupmannahöfn í
leiði sem aldrei hefur verið
hreyft.
Ekki um að villast
Umsjón með uppgreftri á
beinum Jónasar hafði Matthías
Þórðarson þáverandi þjóð-
minjavörður. Hann lýsti aðstæð-
um í viðtali við Tímann 13.
september 1946. „Árið 1875 var
danskur maður grafinn í sama
reitnum og um leið var flutt
þangað kista lítils drengs. Árið
1898 var annar danskur maður
grafinn í sama reitnum og árið
1907 kona hans. Var hún jörðuð
á sama stað og maðurinn sem
grafinn var 1875. Bein Jónasar
Hallgrímssonar voru dálítið
neðar og austar en þessar beina-
grindur. Var ekki um að villast,
að það voru leifar hans.“ Þannig
skýrir þjóðminjavörður frá
málavöxtum. Hafa ber í huga að
Matthías Þórðarson var ekki
maður sem aldrei hafði nálægt
uppgreftri og beinum komið.
Yfirlýsing hans um að ekki væri
um að villast af hverjum beinin
voru stafar eflaust af því að þau
voru auðþekkjanleg á fótbrot-
inu.
Björn Th. segir í Tímanum að
hann hafi fundið leiðið eftir
númerum. í Fjölni stendur að
Jónas sé grafinn í S-198, og segir
Björn Th. að hann hafi rakið
þetta númer í gegnum margvís-
legar breytinga allt fram til núm-
ers N-1095-96, en sá grafreitur
hafi aldrei verið hreyfður s.vo
hann viti. Björn Th. bætir svo
við síðar: „Enn sem komið er
hefur enginn íslendingur lagt út
í að kanna þetta til hlítar. Það
þyrfti að gera það og er vel
hægt.“ Nú liggur vitnisburður
Matthíasar Þórðarsonar fyrir
um fullvissu hans um að hann
hafi grafið í rétt leiði. Engu að
síður er orðrómurinn svo þrálát-
ur um að beinin á Þingvöllum
séu jafnvel af dönskum bakara,
að rétt er að fara að orðum
Björns Th. og „kanna þetta til
hlítar.“ Við minna en ítrekaða
fullvissu getum við ekki unað.
Fjölnismenn heim
Fjölnismenn voru jarðsettir í
Hjástoðargarði. Þar hvíla þeir
Brynjólfur Pétursson og Konráð
Gíslason. Björn Th. upplýsir í
viðtali í Tímanum að innan
fárra ára verði leiði Fjölnis-
manna horfin vegna þess að
breyta á kirkjugarðinum í al-
menningsgarð. Danir hyggjast
færa legsteina frægra skálda
sinna og annarra fyrirmanna í
sérstakan minningarreit. Eftir
að garðinum hefur verið breytt
sér þess hvergi stað hvar Fjölnis-
menn hafa verið grafnir, og þá
verður óhugsandi að kanna
hvort Jónas liggur enn í Hjástoð-
argarði, en í framhaldi af þeim
vafamálum, sem vakin hafa ver-
ið upp að nýju hefur forsætisráð-
herra látið í ljós þá skoðun að
hugsanlegt væri að forsætisráðu-
neytið eða Þingvallanefnd skipti
sér af málinu.
En það er fleira sem þyrfti að
gera en ganga úr skugga um
hvar Jónas liggur. Hin hugar-
farslega endurreisn íslendinga á
nítjándu öld hefur verið rakin til
Fjölnismanna, þar sem þeir þrír,
Jónas, Brynjólfur og Konráð
koma helstir við sögu. Fjölnis-
menn skipa ákveðinn sess í sögu
okkar, þótt ekki færu þeir fyrir
flokkum eða stýrðu þjóðfélagi.
Ríki þeirra var andlegt á sama
hátt og ríki Jóns Sigurðssonar
var af veraldlegum toga. Bæði
Jón Sigurðsson og Fjölnismenn
voru stórveldi á vettvangi ís-
lenskrar endurreisnar, þótt með
sitt hvorum hætti væri. Nú þegar
fyrir liggur, samkvæmt upplýs-
ingum Björns Th., að leggja á
Hjástoðargarð niður og gera
hann að almenningsgarði, og
Danir sjálfir ætla að bjarga sín-
um mönnum í sérstakan minn-
ingarreit, er eðlilegt að við ger-
um ráðstafanir til að flytja Fjöln-
ismenn heim. ÞeirBrynjólfurog
Konráð eiga að jarðsetjast í
þjóðargrafreitnum á Þingvöll-
um. Þar hitta þeir fyrir sinn
einkavin Jónas Hallgrímsson og
þar geta þeir búið saman til
eilífðar.
Höfundarréttur
á dögum Dickens
Á nítjándu öldinni höfðu
skáld og rithöfundar litlar eða
engar tekjur af verkum sínum. í
heimalöndum þeirra komu bæk-
ur þeirra og þar var hægt að tala
um einhverjar tekjur. Á íslandi
var því ekki fyrir að fara að
menn hefðu tekjur af bókum.
Fjölnismenn seldu tímarit sitt
að vísu, en ætli tekjurnar af
tímaritinu hafi ekki farið til
prentverksins, ef þær hafa þá
dugað fyrir prentun. Hinn mikli
enski rithöfundur Charles
Dickens, sem var samtímamað-
ur Jónasar Hallgrímssonar,
fæddur 1812, dáinn 1870, fékk
tekjur af sölumiklum bókum
sínum í Bretlandi. Skáldverk
hans voru gefin út og seld í
stórum upplögum í Bandaríkj-
unum án þess að eitt sent gengi
til höfundar. Ráð Dickens við
þessu var að fara í upplestrar-
ferð til Bandaríkjanna. Hann
var frábær upplesari og hafði
góðar tekjur af því að lesa fyrir
Bandaríkjamenn. Þannig gátu
einstaka höfundar bjargað sér.
Jónas Hallgrímsson átti engra
slíkra kosta völ. Hann orti á
tungu sem enginn þekkti. Hann
var hið fátæka skáld.
Lært til
höfundarréttar
í nútímanum er höfundarrétt-
urinn tryggður. Hægt er að stela
verkum og gefa þau út, en þá
koma lög og réttur til sögunnar
og hafið er þjófnaðarmál á út-
gefanda. Vegna smæðar okkar
og einangrunar tókst lengi fram
eftir öldinni að gefa hér út þýdd
verk, sem höfundur hafði ekki
hugmynd um að væru til á ís-
lensku. Þannig losnaði bókaút-
gáfan við að greiða höfundar-
laun. En þetta er löngu liðin tíð.
Nú hefur höfundarrétturinn ver-
ið tryggður, líka hér. Um tíma
lentu þó á fjórða tug höfunda í
því slysi að vera sviptir höfunda-
rétti á þessum áratug. Það var
vegna sérkennilegrar frekju í
Rithöfundasambandi íslands út
af greiðslu fyrir efni sem er
fjölfaldað í skólum. Rithöfunda-
samband íslands, sem stjórnað
er af vinstri klíku, lét sig ekki
muna um að hegða sér í þessu
máli með sama hætti og Banda-
ríkjamenn við Charles Dickens.
Hinir höfundarréttarlausu
freistuðu þess að ná rétti sínum
í tíð tveggja menntamálaráð-
herra Sjálfstæðisflokksins. Þeir
höfðust ekki að í höfundarrétt-
armálinu og hefur engin skýring
fengist á því. Vel má vera að þar
hafi staðið í vegi einhverjir þeir
menn í Sjálfstæðisflokknum,
sem kusu heldur að reykja frið-
arpípu með klíkunni sem skilur
ekki höfundarrétt heldur en
berja í borðið. Þegar hnippt var
í Svavar Gestsson núverandi
menntamálaráðherra, varð hon-
um fyrst fyrir að spyrja af hverju
þeir Sjálfstæðisráðherrarnir
hefðu ekki leyst þetta mál, en
fjöldföldunargreiðslurnar eru
greiddar af ríkinu. Engin svör
fengust við því. Þá sneri Svavar
sér að því koma vitinu fyrir
klíkuna af því hann skildi hvað
höfundarréttur er. Nú hafa
höfundarnir fengið sinn rétt.
Flokksbræðrum menntamála-
ráðherra í rithöfundasamband-
inu, og öðrum sem þverskölluð-
ust, hefur eflaust verið bent á
það, að enginn hefur leyfi til að
svipta menn höfundarrétti, jafn-
vel þótt þeir séu að frelsa heim-
inn. Þær framfarir hafa þó átt
sér stað síðan á dögum Charles
Dickens.
j iíJ 'n nov liigno f)ít t-os'J'iór.t' •; onnod jjttj'>'i Ot>rj m i'i'j t t
).................-..................................................................................................