Tíminn - 19.04.1990, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 19. apríl 1990
Tíminn 11
frá Akureyri suður að Brúaijökli og
áfram suður yfir Vatnajökul til Esju-
fjalla og til baka, samanlagt um 65
km leið á jökli, og tók sú ferð 16
klukkustundir.
Sigurður Þórarinsson segir svo frá
ferðinni yfir Grænlandsjökul í Nátt-
úruftæðingnum (1981):
„Fjórmenningamir höfðu vetursetu
austast á meginjökli Grænlands. Þeir
urðu fyrir ýmsum skakkaföllum.
Wegener rifbrotnaði 16. september
og Koch fótbrotnaði er hann datt
niður í 15 m djúpa sprungu. En 20.
apríl 1913 lögðu þeir af stað vestur
yfir meginjökulinn og komust vestur
af honum 4. júlí. Ferðin reyndist hin
mesta svaðilför, veður válynd og
færið afleitt á köflum. Þrautseigja
hestanna var vonum framar og var
snjóblinda þeim mest til baga. Þegar
Qórmenningamir nálguðust vestur-
jaðar meginjökulsins var aðeins dug-
mesti hesturinn, Gráni, uppistand-
andi og svo illa farinn að sjálfir
drógu þeir hann á köflum á sleða í
vonlítilli tilraun til að koma þessari
eftirlætisskepnu á græn grös, en
urðu að skjóta hann skammt ffá jök-
ulrönd. Er af jöklinum kom lentu
þeir í mannlausum firði og urðu nær
hungurmorða. Stóðst það á endum
að þeir voru að sjóða Glóa, eina
hundinn sem var með í forinni, þeg-
ar sást til leitarmanna.“
Grænlandsleiöangrar
1929 og 1930
Arin 1919-24 var Wegener deildar-
stjóri við þýsku hafrannsóknastofn-
unina í Hamborg. Þjóðverjar höfðu
um það leyti talsverðan áhuga á
rannsókn heimskautasvæðanna og
töldu meðal annars að loftstraumar
þaðan gætu haft áhrif á veðurfar í
Þýskalandi. Til að mæla þessa há-
loftavinda kom einn nánasti sam-
starfsmaður Wegeners, Johannes
Georgi, hingað til lands ásamt að-
stoðarmönnum sumrin 1926 og ‘27
og hefur Leó Kristjánsson skrifað
um þessar rannsóknir, m.a. í Arsrit
Sögufélags ísfirðinga 1987. Vísinda-
mennimir höfðust við í Skáladal við
Aðalvík og sendu upp vetnisfyllta
loftbelgi, 86 alls, og fylgdust með
ferð þeirra í sjónauka með hallamáli
upp í allt að 21 km hæð. Þannig
uppgötvaðist sterkur vindstrengur
sem blés frá norðri eða norðvestri í
rúmlega 5 km hæð óháð vindátt nær
jörð. Þessar niðurstöður urðu til þess
að Þjóðveijar sendu rannsóknaskipið
„Meteor“ norður í höf 1928 til að
fylgja þessum mælingum eftir og
ennffemur ein helsta ástæða þess að
Alffed Wegener réðst í mikinn leið-
angur til Grænlands 1930 sem Félag
þýskra vísindavina stóð straum af.
Sumarið 1929 fór Wegener í undir-
búningsleiðangur ásamt þremur öðr-
um vísindamönnum, fyrrnefndum
Jóhannesi Georgi, Fritz Loewe og
Emst Sorge, til Umanak-svæðisins á
Grænlandi til að finna heppilega
uppgönguleið á hájökulinn og reyna
ýmis vísindatæki og aðferðir, m.a.
tæki til bergmálsmælinga á þykkt
jökulsins, sem þá var nýlunda. Fyrir
valinu til uppgöngu á meginjökulinn
varð skriðjökull í botni Kamamjuk-
fjarðar, um 100 km NA af Diskó.
Meginleiðangurinn, 20 manns,
lagði upp frá Kaupmannahöfn með
Grænlandsfarinu „Diskó“ 1. apríl
1930. Hinn 6. apríl kom skipið til
Reykjavíkur — þann dag 60 áram
síðar var Wegenersýningin sem nú
stendur í Reykjavík opnuð. I
Reykjavík gengu að borði þrír ís-
lendingar, Vigfús Sigurðsson, sem
fyrr var nefndur, Jón Jónsson frá
Laug og Guðmundur Gíslason síðar
læknir, og var hlutverk þeirra m.a.
að annast 25 íslenska hesta sem nota
átti við að flytja 120 tonn af búnaði
upp á jökulinn. Meðal þess farang-
Svipmyndir úr vistarverum leiðangursmanna.
urs vora tveir vélsleðar, knúðir loff-
skrúfii, sem nota skyldi til ferða um
jökulinn og höfðu verið sérsmíðaðir
fyrir leiðangurinn og áttu að geta
borið eitt tonn hvor og komist í allt
að 100 km hraða á klst. Sleðarnir
dugðu þó illa og varð leiðangurinn
að reiða sig að mestu á skíði og
hundasleða.
A miðjum hájöklinum i 3000 m
hæð átti að koma upp rannsókna-
stöð, „Eismitte" eða Miðjökulsstöð,
til veðurathugana og ýmissa annarra
mælinga í a.m.k. eitt ár, en að auki
birgða- og bækistöð við austur- og
vesturbrún jökulsins á 71 gráðu N
og var Vesturstöðin 400 km ffá Ei-
smitte.
I Náttúrufræðingsgreininni 1981
segir Sigurður Þórarinsson svo:
„Þegar leiðangurinn komst loks inn
í botn Kamarujukfjarðar hinn 22.
júní hófust Islendingarnir þegar
handa um flutning á farangrinum
upp ferlega spranginn og nær ófæran
skriðjökulinn til birgðastöðvarinnar í
975 m hæð. Aldrei hafði reynt meira
á íslensku hestana í Grænlandsleið-
öngram þeim er Wegener tók þátt í
og aldrei höfðu þeir reynst betur.
Þessum hættulegu og afar erfiðu
flutningum var þó ekki lokið fýrr en
4. október og lögðu Jón og Vigfús
þá heim á leið og komu til Reykja-
víkur rétt fyrir jól 1930. Um miðjan
júlí hélt fyrsti hópurinn með hunda-
sleðana inn á Eismitte með vísinda-
tæki og nokkur matföng og varð dr.
Georgi þar eftir. Siðast i ágúst var
farið í aðra ferð þangað og dr. Sorge
skilinn eftir hjá Georgi. Treyst hafði
verið á mótorsleðana til að flytja
megnið af farangrinum inn á Ei-
smitte, en það er skemmst að segja
að þeir brugðust gersamlega og
komust aldrei til Eismitte."
Dauði Wegeners
„Laust eftir miðjan september barst
Wegener bréf frá Georgi og Sorge
þess efnis að þeir myndu yfirgefa
Eismitte-stöðina og halda gangandi
til Vesturstöðvar ef ekki bærust
meiri matföng fyrir 20. október.
Wegener var ljóst að ef svo færi væri
höfuðmarkmið leiðangursins fyrir bí
og hann taldi einnig að þeir Sorge
og Georgi myndu öragglega farast
ef þeir legðu af stað gangandi vestur
yfir jökulinn á þessum árstíma. Til
að koma í veg fyrir þctta hvort
tveggja lagði hann sjálfur af stað til
Eismitte 21. sept. ásamt dr. Loewe
og allmörgum Grænlendingum. Þeir
hrepptu verstu veður, svo Grænlend-
ingamir vora sendir til baka í tveim-
ur hópum, sinn frá hvoram áfangan-
um, og eftir 40 daga ferð komust
þrír á leiðarenda þann 30. október
með þrjá tóma sleða, Wegener, Loe-
we og 22 ára eskimói, Rasmus Will-
umsen. Frost var þá 54 gráður í Ei-
smitte. Þar fiindu þeir fyrir þá Sorge
og Georgi sem höfðu hætt við að
fara til baka og grafið sér skýli í
hjamið þar eð hús það er flytja átti
til Eismitte hafði aldrei komist á
leiðarenda.
Nú varð Wegener aftur að taka erf-
iða ákvörðun. Ekki var þama vetrar-
forði fyrir fimm manns og urðu því
einhveijir að halda til baka þótt litil
von væri til að þeir kæmust alla leið.
Loewe varð að skilja eftir því hann
var kalinn á báðum fótum. Wegener
tók ekki í mál annað en að fara sjálf-
ur og á fimmtugsafmæli sínu, 1.
nóvember 1930, lagði hann af stað
með eskimóanum Rasmusi. Hvorag-
ur komst alla leið. Þann 8. maí 1931
fannst lík Wegeners nær miðja vegu
milli Eismitte og Vesturstöðvar. Er
líklegt talið að hann hafi látist í tjaldi
sínu og að banamein hans hafi verið
ofþreyta og hjartabilun. Haföi Rasm-
us lagt félaga sinn til í svefnpoka á
hreinbjálfa, merkt staðinn með skíð-
um hans og tekið með sér dagbók
hans í því skyni að koma henni tii
manna, en til þessa trúa Grænlend-
ings hefur aldrei spurst."
Kurt Wegener tók við forystu leið-
angursins við hvarf bróður síns og
tókst að ljúka stórhuga ætlunarverki
hans þrátt fyrir þetta áfall.
Landrekskenningin
Sú hugmynd er gömul að megin-
löndin hafi upphaflega myndað eina
heild, en klofnað í smærri einingar á
síðari jarðsöguskeiðum. Aðalrökin
voru þau hve vel útlínur landanna
austan Atlantshafs og vestan falla
saman. Fyrstur viðraði hugmyndina
svo vitað sé Sir Francis Drake 1620,
Glettingur hf.
Þorlákshöfn
óskar landsmönnum
gleðilegs sumars
og þakkar jafnframt starfsfólki
og viðskiptavinum ánægjuleg
viðskipti
Til ökumanna
Gleðilegt sumar
Sumardekkin undir bifreiðina
Sparið naglana, bensínið og malbikið
G ATN AMÁLAST JÓRI