Tíminn - 01.05.1990, Side 9

Þriðjudagur 1. maí 1990
Tíminn 9
AÐ UTAN

.

GAMLIR HERMENN A
TÍRÆÐISALDRISETJA
AÐRALANDGÖNGUí
GALLIPOLI Á SVIÐ
Varla er hægt að ímynda sér ólíklegri ferðamannahóp
en þá 46 karla á tíræðisaldri sem sneru aftur á vígvöll-
inn við Gallipoli í Tyrklandi til að votta virðingu þeim
þúsundum félaga sinna sem þar létu lífið fýrir 75 árum.
hefðu heilsu til ferðarinnar en voru
síðar neyddir til að draga sig til baka
og aðrir teknir inn í þeirra stað af
biðlista. Með Gallipoli-hermönnun-
um verða í ferðinni 11 aðrir hermenn
sem tóku þátt í fyrri heimsstyijöld og
95 ára fyrrum hjúkrunarkona sem
hlakkar til að vera aftur með „drengj-
unum sínum“. „Þeir voru svo yndis-
lega djarfir, ungir og dauðhræddir,“
segir hún.
Áströlsku hermenn-
imirtóku land í helli
— og voru stráfelldir
Þotu ffá Quantas-flugfélaginu
ástralska hefur verið breytt til að
mæta sérstökum þörfum þessara far-
þega. Þar hefur verið komið fyrir
sjúkrarúmum, hjarta- og lungnaritum
og súrefnisgcymum. Fimm læknar
og 20 hjúkrunarkonur verða með
þeim í ferðinni, sem verður strembin.
Hluti hennar er m.a. fimm klukku-
stunda rútuferð frá Istanbúl til Anzac
Cove, en þar börðust ástralskir og
ný-sjálenskir hermenn (Anzacs) við
að komast á land 25. apríl 1915 í
fyrstu láðs- og lagaraðgerð í nútíma-
hemaði.
Þeir hefðu átt að ráðast til land-
göngu á strönd í einnar mílu fjar-
lægð, en Tyrkir höfðu fjarlægt merk-
s
WM,
Hér, í Anzac Cove, létu ástralskir hermenn lífið svo þúsundum skipti fyrír 75 ámm.
Ásamt þessum lifandi „minjagrip-
um“ um sögulegan atburð tóku for-
sætisráðherrar Bretlands og Ástralíu,
þau Margaret Thatcher og Bob
Hawke, og Turgut Ozal, forseti Tyrk-
lands þátt í minningarathöfn sem var
haldin 25. apríl til að minnast þess
dags 1915, þegar herlið frá Bretlandi,
Nýja Sjálandi og Frakklandi réðust
til landgöngu á ströndinni við Galli-
poli, við Dardanellasund, í upphafi
misheppnaðrar orrustu þar sem möig
þúsund manna voru drepnir eða
særðir.
„Þið verðið aftur samvistum við
félaga ykkar (sem létu lifið) við
Gallipoli," sagði Hawke í ávarpi sínu
til gömlu áströlsku hermannanna
þegar þeir lögðu af stað i ferðina.
„E n það besta við þessa ferð er að nú
komið þið allir aftur heim til Ástralíu
heilir á húfi,“ bætti hann við.
Þola gamlir menn
svona mikið og erfitt
ferðalag?
Um það ríkir reyndar nokkur vafi.
Þeir sem skipulögðu ferðina viður-
kenna að ferðin reyni svo mikið á til-
finningalegan og líkamlegan styrk
þessara gömlu manna að allt eins sé
líklegt að þeir hafi það ekki ailir af.
En einn embættismannanna sem
undirbjó ferðina segir áhyggjur af
þessu tagi sé bara að finna meðal
þeirra sem ekkert hafi með hana að
gera. Gömlu hermennimir líti á
hvem dag í viðbót sem góðan kaup-
auka á lífið og hafi hlakkað mikið til
ferðarinnar.
Þegar fyrst var tilkynnt um vænt-
anlega ferð á vígvöllinn við Galli-
poli, upphófust háværar gagnrýnis-
raddir. Þær héldu því fram að 75 ára
minningarathöfnin væri skipulögð
með álíka blekkingum og vitskertum
glannaskap og einkenndi atburðinn
sjálfan sem nú er minnst. Bent er á að
þrir menn, sem þá vom miklu yngri
en gamlingjamir sem nú lögðu í ferð-
ina, hefðu dáið þegar miklu hógvær-
ari leiðangri hefði verið hrint af
stokkunum til að minnast fimmtugs-
afmælis orrastunnar við Gallipoli
Þó að í upphafi hafi verið uppi efa-
semdir um réttmæti þessa leiðang-
urs, hefur hin svokallaða „önnur inn-
rás í Gallipoli“ fangað ímyndunarafl
Ástralíumanna og verið gripið til fyr-
irbyggjandi aðgerða sem aldrei fyrr
til að tryggja að gömlu hermennimir
megi lifa upp á nýtt minningar um
þessa meingölluðu en djörfu árás, þó
að aldurinn hafi sótt á þá.
Nú gengust þeir undir miklu ná-
kvæmari læknisrannsóknir en þeir
sem fóru fyrir 25 ámm. Sumir þeirra
höfðu fengið þann úrskurð að þeir
isbauuna þeirra. Á meðan ffönskum
og breskum baráttubræðrum þeirra
varð eitthvað ágengt annars staðar á
skaganum til að byija með komust
Anzacs-hermennimir að raun um að
þeir höfðu tekið land í helli, um-
kringdum bröttum klettum.
John McCleery, er elstur her-
mannanna sem tóku þátt í minning-
arleiðangrinum. Hann átti einmitt
103 ára afmæli á „Anzac- daginn".
Hann lét þess getið við brottforina að
hann væri þegar búinn að lifa of
lengi, en væri engu að síður ákveð-
inn í að sjá Gallipoli á ný. „Mig lang-
aði til að fara. Mig langaði til að sjá
aftur hvemig ég komst upp á kletta-
brúnina," segir hann.
Eftir landgönguna tók við átta
mánaða skurðgrafahemaður, þar sem
Tyrkir brutu bandamenn á bak aftur.
Bandamenn guldu hroðalegt afhroð
og herma sumar heimildir að mann-
fall hafi orðið allt að 200.000 menn.
„Það var ekki hægt að reka litla fing-
urinn upp úr skotgröfinni án þess að
hann yrði fyrir skoti,“ segir 97 ára
gamall fynum hermaður. „Það var
engin leið að komast að Tyrkjanum
nema að grafa sig undir hann neðan-
jarðar og sprengja hann þannig í loft
upp. Minnstu munaði að ég yrði
grafinn lifandi.“
Eini velheppnaði hluti
innrásarínnar var
flótti eftirlifandi
Herlið bandamanna hafði misst
46.000 menn, þar af 8.000 Ástrala,
þegar tókst að flytja þá á brott og var
brottflutningurinn eini vel heppnaði
hluti innrásarinnar.
Ef hins vegar reynist nauðsynlegt
að flytja einhveija gömiu hermann-
anna brott nú, er skipafioti ástralska
sjóhersins í viðbragðsstöðu með
landgöngutæki, beitiskip og kafbáta,
með jeppa þyrlur, og færanlegt
sjúkrahús innanborðs.
Um 6.000 Ástralar söfnuðust sam-
an í Gallipoli í dögun sjálfs minning-
ardagsins með stjómmálamönnun-
um og meira en 600 núverandi
hermönnum.
Nú er Gallipoli ósköp venjuleg
veiðiskipahöfn en kaupmenn þar
voru því viðbúnir að maka krókinn á
þeirri alþjóðlegu athygli sem minn-
ingarathöfnin hefur vakið, og hafa á
boðstólum minjagripi og ferðir með
leiðsögn um hermannagrafreitina og
vígvellina.
Anzac-dagurinn er
þjóðarstoltÁstrala
I Ástralíu var atburðarins líka
Þeir ern komnir til ára sinna áströlsku
hemiennimir sem fóm til Galllpoli til að
minnast þess að 75 ár eni liðin síðan
þeir tóku þátt í blóðugrí og tapaðri orr-
ustu þar. Suma þurfti að styðja um
borð í flugvéiina, en aðeins þeir hraust-
ustu fengu að fara í ferðina, enda allir
orðnir yfir nírætt
minnst með beinni sjónvarpsútsend-
ingu fra athöfninni í Gallipoli.
Sömuleiðis hefur kvikmynd Peters
Weir, Gallipoli, aftur verið tekin til
sýninga.
Almennt er litið á orrustuna við
Gallipoli sem upphaf þess að Ástral-
ir líta á sig sem þjóð og er hans
minnst með þjóðarstolti.
„Anzac-dagur hefiir alltaf verið og
verður alltaf alveg einstakur,“ segir
Richard Palk, ofursti og einn af
skipuleggjendum ferðarinnar. „Hann
markar uppruna Anzac-andans,
þeirrar hefðar að Ástralir séu félagar
hver annars, upphaf þeirrar tiifinn-
ingar að Ástralir séu ein þjóð. Anzac-
dagur er uppspretta mikils þjóðar-
stolts."