Tíminn - 07.07.1990, Blaðsíða 6

14
HELGIN
Laugardagur 7. júlí 1990
Rætt við Jón Högnason,
sérfræðing i hjartasjúk-
dómum á Landakotsspítala
Framfarir á
sviði lyflækn-
inga geta líklega dregið úr
þörf á hjartaskurðaðgerðum
r
A jyrra ári tók til starfa Endurhœfingarstöð hjarta- og lungnasjúklinga,
sem komið var á fót að frumkvœði Samtaka hjartasjúklinga, SIBS og
Hjartaverndar. Stöðin er til húsa að Háaleitisbraut 11 — 13 í húsakynnum
Styrktarfélags lamaðra og fatlaðra og hefur þessi aðstaða gjörbreytt endur-
hœfingarmöguleikum bœði hjarta- og lungnasjúklinga til batnaðar. Þarna
eru ágœtir möguleikar til hverskyns æfinga og njóta sjúklingarnir við þœr
leiðbeininga sérfróðra lungna- og hjartalækna.
Einn þeirra er Jón Högnason, sér-
fræðingur í hjartasjúkdómum, sem
starfað hefúr á Landakotsspítala firá
1986. Jón er fæddur árið 1952, lauk
kandidatsprófi frá H.í. 1978 og sér-
námi í lyflækningum og hjartasjúk-
dómum við University of Connect-
icut 1986.1 tilefni afHjartaviku sam-
takanna fyrir nokkru leituðum við
eftir samtali við Jón og fyrst báðum
við hann að segja okkur hvenær á
ævinni sé mest hætta á að fá krans-
æðasjúkdóm og hvað kransæðastífla
sé.
„Tíðni kamsæðastíflu fer vaxandi
upp úr fimmtugu, en yngra fólk getur
lika fengið sjúkdóminn," segir Jón
Högnason. „I langflestum tilfellum
hefúr myndast svokölluð fituskella
innan á kransæð, sem er sambland af
kalki, blóðfitu og bandvef. Þessi fitu-
skella myndast á mörgum árum og
áratugum og fyrir áhrif ýmissa þátta.
Verði fituskellan nógu stór hindrar
hún blóðflæði um æðina og krans-
æðakveisa getur komið ffarn. Krans-
æðastífla verður oftast þannig að við
vissar aðstæður myndast blóðkökkur
eða storka á eða við fituskelluna og
viðeigandi kransæð stíflast. Þetta er
oft kallað að fá blóðtappa í kransæð.“
Arfgengni og áhætta
Hverjir eru hinir helstu áhættu-
þættir?
„Kransæðasjúkdómar hafa nokkra
vel þekkta áhættuþætti. Þar má í
fyrsta lagi nefna að tilhneigingin til
þess að fá kransæðasjúkdóma er
meðfædd og arfgeng, þótt hún sé
mismunandi sterk. Því ætti fólk sem
veit um mikla ættarfylgni kransæða-
sjúkdóma í sinni fjölskyldu að huga
mjög tímanlega að áhættuþáttunum.
Það er einstaklingbundið hve
snemma þessir sjúkdómar koma
fram, en líkumar aukast eftir því sem
áhættuþættimir em fleiri. Arfgengi er
líka á áhættuþáttunum. Kransæða-
sjúkdómar virðast koma ffarn fyrir
samspil arfgengis, áhættuþátta og
lífsstíls, þ.á m. mataræðis.
En hveijir em hinir áhættuþættimir?
Meðal þeirra ber helst að telja reyk-
ingar, en auk þeirra eykur of hár
blóðþrýstingur hættuna og vinnur
þannig með reykingunum, og 1 þriðja
lagi er það kólesterol í blóði. Og ekki
má gleyma streitu og hreyfingarleysi.
Því ætti fólk sem hefúr ástæðu til að
óttast kransæðastíflu að haga eða
breyta lífemi þannig að það vinni
gegn þessum þáttum og minnki þar
með líkumar á sjúkdómnum.“
Ör aukning eftir stríð
Hvað um tíðni kransæðasjúk-
dóma meðal okkar íslendinga?
„Jú, tíðni kransæðasjúkdóma hér-
lendis er mikil miðað við vestrænar
þjóðir. Segja má að kransæðasjúk-
dómar séu menningarsjúkdómar,
sem tengjast mataræði og atvinnu-
háttum þróaðra nútímaþjóða og á
þessu sviði emm við vissulega menn-
ingarþjóð.
Meðal annars neyta íslendingar
mikils magns af mettaðri fitu. Það
var að vísu hún sem hélt lífinu i þjóð-
inni á fyrri öldum, en eftir að húsa-
kynni breyttust og meira var tekið að
vinna innivið, hætti líkaminn að
brenna öllum þessum hitaeiningum,
sem hann safhar nú á sig í formi fitu
og blóðfitu, sem er mjög skaðleg íyr-
ir æðakerfið og er stór þáttur í mynd-
un kransæðastíflu. Þessu til staðfest-
ingar má benda á að kransæðasjúk-
dómar vom mjög lítið þekktir hér-
lendis fyrir seinna strið, en strax að
því loknu fer að bera á fjölgun þeirra
og annarra æðasjúkdóma. Þessir
sjúkdómar höfðu aftur á móti verið
þekktir í Bretlandi í nokkrar aldir, en
þá einkum meðal fólks sem betur
mátti sín og hafði getað veitt sér betra
fæði en almenningur. Æðasjúkdómar
hafa verið þekktir frá öndverðu, og
hafa meðal annars fundist í múmíum
í Kína.
Kransæðasjúkdómum hérlendis hef-
ur verið að fjölga ffam á þennan ára-
tug, en nú er ýmislegt er bendir til að
heldur sé að hægja á hraðanum. Með
sumum þjóðum, eins og til dæmis
Bandaríkjamönnum, hefúr heldur
dregið úr kransæðasjúkdómum síð-
ustu ár. Það er þakkað hollara mata-
ræði þjóðarinnar og þar með lægra
kólesterólmagni.“
Hvernig áttar fólk sig á að krans-
æðastífla eða kransæðaþrengsli
kunni að vera að myndast?
„Rétt er að gera nokkuð skýran
greinarmun á kransæðaþrengslum og
stiflu og eins því að einkenni eru oft
misjöfn milli einstaklinga og oft ekki
dæmigerð. Við kransæðaþrengsli
getur orðið skortur á súrefhismettuðu
blóði, sérstaklega við áreynslu. Þetta
lýsir sér oftast með verkjum eða
þyngslum fyrir bijósti, sem koma við
áreynslu, eins og að ganga upp stiga
eða upp brekkur og lagast við hvíld
eða tungurótartöflur, sem gerðar eru
úr nítróglyseríni. Þetta er kallað
hjartakveisa á íslensku.
Rransæðastífla lýsir sér með svip-
uðum verk, bara mun verri og oft
leiðir verkinn víðar, t.d. út í hand-
leggi. Ógleði og sviti fylgir oft. Þessi
verkur getur allt eins komið í hvíld
og lætur ekki undan tungurótartöfl-
um. Rransæðastífla leiðir yfirleitt af
sér hjartadrep, þ.e. skemmd verður í
hjartavöðvanum. Sé skemmdin
nægilega stór, dregur úr starfshæfni
hjartans. Þess vegna er miklvægt að
reyna að fyrirbyggja kransæðastíflu
eða reyna að minnka skemmdina,
verði stífla.
Þegar sjúklingar leita til læknis
vegna gruns um kransæðaþrengsli er
tekið hjartalínurit, sem getur stund-
um sýnt merki um sjúkdóminn. Ef
hjartalínurit er eðlilegt og ennþá
grunur um kransæðaþrengsli er gert
áreynslupróf undir lækniseftirliti.
Það fer þannig ffam að sjúklingurinn
er tengdur hjartalínuritstæki og síðan
gengur hann á traðkbraut eða hjólar.
Við áreynsluna geta þá komið ffam
merki um súrefhisskort í hjarta-
vöðva.“
Aö bregöast rétt viö
En stundum koma einkennin
skyndilega?
„Jú, það kemur fyrir að fólk fær
mjög skyndileg einkenni, en það er
sem betur fer hjá aðeins litlum hluta
sjúklinga. Meirihlutinn fær þessi all-
dæmigerðu foreinkenni. En þó eru
sumir einkennalausir, uns þeir fá
kransæðastíflu í fyrsta sinni. Slæmur
verkur eða þyngsli fyrir bijósti sem
koma skyndilega, getur verið merki
um kransæðastíflu. Þá er mikilvægt
að bregðast fljótt við og koma sjúk-
lingnum sem fyrst til læknis. Krans-
æðastífla er hættulegur sjúkdómur,
sérstaklega fyrstu klukkustundimar
og mikið af dauðsfollum verður
vegna þess að fólk bíður of lengi með
að láta rannsaka orsök verkjanna.
Margir era hræddir og spenntir og
vilja taka þann kostinn að bíða og sjá
hvort þessir verkir jafni sig ekki.
Réttast er þó að hafa sambandi við
lækni sem fyrst ef þessi einkenni
koma ffam. Fyrstu klukkustundiraar
er hjartsláttaróregla hættulegust. Því
þurfa þessir sjúklingar nákvæmt eft-
irlit sem fyrst og einnig er oft hægt að
opna stífluna með lyfjum, komi sjúk-
lingur innan 4 — 6 klukkustunda frá
upphafi verkja.“