Tíminn - 18.08.1990, Blaðsíða 6

Tíminn 6
Laugardagur 18. ágúst 1990
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin ( Reykjavik
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aöstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason
SkrifstofurLyngháls9,110 Reykjavík. S(mi: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsímar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1000,-, verð í lausasölu kr. 90,- og kr. 110,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Þjóöarsátt
Verðlagsstjóri lét svo um mælt á blaðamanna-
fundi í vikunni að verðbólguhugsunarháttur ís-
lendinga sé á undanhaldi.
Formaður Bandalags starfsmanna ríkis og bæja,
Ögmundur Jónasson, staðfestir það í viðtali við
Þjóðviljann, að launafólk gerir sér grein fyrir að
minnkun verðbólgu, þ.e.a.s. eðlilegt verðlag og
viðráðanleg verðlagsþróun, er raunveruleg kjara-
bót, sem leggur grundvöll að því að hægt sé að
tryggja til frambúðar kaupmátt launa. Ögmundur
Jónasson kallar þetta „skynsamlega kjarabaráttu“
og varar við því að menn gerist svo uppnumdir af
„formi“ að þeir komist aldrei að því að skoða „inn-
takið“. Með þeim orðum beinir hann sýnilega
spjótum að þeim, sem hafnað hafa þjóðarsátt um
samstiga þróun efnahags- og kjaramála og bera
fyrir sig formrök fremur en efnis, gera kjarabaráttu
að lagaþrætum umfram það sem þörf er á fyrir rétt-
lætis sakir.
Þjóðarsátt um efnahags- og kjaramál byggist á
víðtæku samkomulagi valda- og áhrifaafla þjóðfé-
lagsins. Eins og upphaf samkomulagsins verður
rakið til sameiginlegs skilnings þjóðfélagsaflanna
á nauðsyn efnahagslegrar jafnvægisstefnu, stendur
og fellur árangur hennar með því að öll þessi
valda- og áhrifaöfl standi saman um framkvæmd
hennar.
Engum blöðum er um það að fletta að þau víð-
tæku samtök launþega sem standa að þjóðarsátt-
inni, hafa staðið vel við sinn hlut. Ríkisvaldið hef-
ur gætt síns hlutar, þ. á m. á þann hátt sem valdið
hefur deilum og ásökunum um að hafa beitt of
ströngum valdboðum eins og þeim sem felast í
bráðabirgðalögum um efnahagsmál frá 3. þ.m.
Ríkisvaldið hefur einnig sýnt vilja sinn í verki með
því að Verðlagsstofnun sé virk í að fylgjast með
verðlagshækkunum og að haldnar séu reglur um
verðbreytingar á vörum og þjónustu. Launþega-
hreyfingin hefur komið myndarlega til liðs við
verðlagsyfírvöld með því að fylgjast af sjálfsdáð-
um með verðlagsþróun og hvatt launþega og neyt-
endur til þess að vera á varðbergi fyrir sitt leyti.
Allt hefur þetta borið þann árangur sem verðlags-
stjóri hefur orð á að verðbólguhugsunarháttur hér
á landi sé á undanhaldi.
Verðlagsyfírvöld hafa skýrt frá því að þau muni
herða aðgerðir sínar til þess að milliliðastéttin í
landinu framfylgi settum reglum um verðlag og
verðmerkingar. Þótt vert sé að veita því athygli að
almennt hefur verðlagsþróunin verið hagstæð síð-
ustu mánuði, sem bendir til þess að aðilar á þjón-
ustu- og viðskiptasviði gæti skyldu sinnar sam-
kvæmt þjóðarsátt, eru til undantekningar sem hafa
verður gætur á. Opinbert verðlagseftirlit er nauð-
synlegt og því betur sem það er rækt því fremur
getur almenningur treyst störfum Verðlagsstofn-
unar. Grundvöllur þjóðarsáttarinnar má ekki
bresta.
Q
k-/TRIÐIÐ við Persaflóa er
fyrirferðarmesta fréttaefni fjöl-
miðla heimsins um þessar mund-
ir. Alþjóðlegar fréttastofnanir
eins og Reuterfféttastofan, sem
íslensku blöðin styðjast mest við,
senda daglega út faðmslengdir af
fféttaskeytum og skýringum at-
burða á styrjaldarástandi þessa
heimshluta, svo að ekki skortir
efni til að moða úr og bera fyrir
blaðalesendur hér sem annars
staðar í veröldinni þar sem Reut-
ersfféttir eru aðaluppspretta vitn-
eskju um gang mála i heiminum.
Síst er ástæða til að efast um
sannleiksgildi þessara ffétta, því
að vafalaust er að alþjóðlegu
fréttastofumar vanda til ffétta-
flutnings af stóratburðum eins og
þeim er unnt. Blöð og aðrir íjöl-
miðlar geta því með góðri sam-
visku og sæmilegri dómgreind
nýtt sér þá námu sem fféttasend-
ingar Reuters og annarra alþjóða-
fféttastofa em. Hins vegar duga
þess háttar daglegar fréttir, sem
auk þess hættir til að verða að sí-
bylju, ekki til þess að kynnast ná-
ið heildarumgerð hvað þá bak-
sviði atburða í fjarlægum heims-
hlutum, þótt atburðarás frá ein-
hveiju tilteknu tímamarki sýnist
skýr og augljós. Þetta hefur kom-
ið vel ffam í þeim átökum sem
hófust með innrás íraka í Kúvæt.
Umfjöllun þeirra stjómmála-
manna sem mest ber á í hinum
vestræna heimi, pólitískum for-
ingjum iðnveldanna, er öll á þá
leið að gera sem mest úr þeim
sérstaka viðburði þegar Irak lagði
Kúvæt undir sig á einum sólar-
hring og telja síðan dagana ffá
þeim ákveðna degi og rekja at-
burðarás þeirra. Síst er ástæða til
að gera lítið úr innlimun Iraka á
Kúvæt eða hættunni af því að Ir-
aksher ráðist inn í Saudi-Arabíu
og önnur nálæg lönd. Þvert á
móti hlýtur það að vekja ógn og
áhyggjur um þróun heimsmála ef
styrjaldarástandið versnar og
stríðsátök breiðast meira út.
Saddam einangraður
Ekkert vafamál er um upptök
þess stríðsástands sem nú hefur
skapast við Persaflóa. Þau em
bundin við innrás Iraka í smá-
furstadæmið Kúvæt og líkumar
fyrir því að þeir réðust einnig inn
í Saudi-Arabíu, sem er víðlent
land og ekki jafhauðsigrað og hið
fyrmefnda smáríki, þótt liðsmun-
ur heija sé mikill. Þrátt fyrir þau
sannindi, að Irak er skuldum vaf-
ið og nánast á gjaldþrotsbarmi
eftir átta ára styrjöld við Iran, er
hitt jafhvíst að Irakar ráða yfir
öflugum herstyrk. Þeir hafa bol-
magn til þess, ef þeir em látnir
óáreittir um herfarir, að leggja
fleiri lönd undir veldi sitt en eitt
smáriki. Þeim hlýtur því að koma
það allra verst ef stórveldin sam-
einast um að hindra stríðsrekstur
þeirra eins og nú er komið á dag-
inn. írökum gat ekki komið á
óvart að Bandaríkjamenn létu til
sín taka ef þeir reyndu að gera að
vemleika þá stórveldisdrauma,
sem einvaldsherra landsins,
Saddam Hussein, hefur lengi alið
með sér. írökum mátti einnig vera
það ljóst að fleiri stórveldi yrðu
til þess að fylgja fordæmi Banda-
ríkjamanna og raunar allur hinn
vestræni heimur, enda hefur það
komið á daginn.
Hins vegar gat Saddam Hussein
að einhveiju leyti lifað í von um
að Sovétríkin hefðu sig lítið í
frammi, sem þó hefur ekki orðið
reyndin, því að þau taka þátt í að
fordæma hemaðarstefnu hans og
stöðva viðskipti við írak. Þar er
um stefhubreytingu að ræða, því
að Sovétríkin hafa verið öflugir
pólitískir bandamenn íraka og
stuðlað að uppbyggingu Iraks-
hers. Þegar svo bætist við, að
mörg Arabaríkja hafa snúist leynt
og ljóst gegn Irökum má sýnt
vera að hringurinn þrengist um
þá og rekur þá út í einangmn sem
þeir geta varla staðist til lengdar.
Þannig hefur verið þjarmað að
Irökum með beinum hemaðarleg-
um viðbúnaði og viðtæku við-
skiptabanni, sem verkar eins og
stríðsaðgerð sem það líka er.
En hafi Saddam Hussein gert sér
rangar hugmyndir um viðbrögð
heimsins gagnvart hemaðarbrölti
sinu er ástæða til að minnast þess
að á þeim árum sem hann átti í
stríði við írana naut hann marg-
háttaðs stuðnings þeirra sem nú
hafa snúist gegn honum. Hin risa-
vaxna hemaðaruppbygging i írak
gat ekki orðið nema fyrir það að
Irökum bámst vopn og herbúnað-
ur víða að, ekki síst frá Sovét-
mönnum og Frökkum, og honum
tókst að útvega peningalán í stór-
um mæli frá vestrænum þjóðum,
að ekki sé minnst á hin auðugu
olíuríki Araba. Þar á meðal veitti
Kúvæt honum 15 milljarða doll-
ara vaxtalaust lán til þess að
standa undir kostnaði við herbún-
að og styrjaldarrekstur. Þótt öll
þessi aðstoð vestrænna ríkja og
Arabalanda kæmi Irökum vel
meðan á Iransstríðinu stóð, kom
að skuldadögum. Olíuframleiðsla
Iraka stóð ekki undir þessum
skuldum. Þess vegna tóku þeir að
krefjast þess af öðrum olíuffam-
leiðsluríkjum að olíuverð yrði
stórhækkað og gerðu sig líklega
til þess að knýja það ffarn með
góðu eða illu. Þess vegna létu
þeir til skarar skríða gegn ná-
grannalandinu Kúvæt, sem þeir
auk þess töldu sig hafa ástæðu til
að gera upp sakir við vegna
óljósra landamæra og umdeilan-
legra oliulinda á landamærum
ríkjanna.
Bandarískt-breskt
olíustríð
Með þvi að rekja þræði hins nýja
Persaflóastríðs á sem einfaldast-
an hátt frá því ,að Irakar gerðu
innrás í Kúvæt fyrir hálfum mán-
uði má atburðarásin teljast auð-
skilin, þ. á m. íhlutun Bandaríkja-
manna og annarra vesturvelda.
Aftur á móti er yfirsýn um bak-
svið þessara atburða miklu flókn-
ari og segir ekki nema hálfa sögu
af ástandi mála í Miðausturlönd-
um í heild. Þetta heimssvæði er
suðupottur óffiðarástands, sem á
sér margbrotnar ástæður, þar sem
heimaþjóðimar einar valda ekki
öllu, heldur hafa blandast í þær
sakir utanaðkomandi áhrif og af-
skipti stórvelda og iðnríkja með
ýmsum hætti, pólitiskt, hemaðar-
lega og sögulega. Saddam Hus-
sein hefur ekki verið einn um að
standa í styijöldum á liðnum ár-
um og áratugum. Ekki hefur ísra-
el farið með neinum ffiði né Ar-
abaríkin gagnvart ísrael, þvi að
þar í milli hefur ríkt stríðsástand í
meira en 40 ár og reyndar miklu
lengur. Líbanon hefur verið þjak-
að af borgarastyijöld og innrás-
um í hálfan annan áratug án þess
að á því sjáist nokkur lausn. Afg-
anistan telst einnig til þessa
heimshluta og hefur logað í borg-
arastyijöldum og fyrir tilverknað
innrásar Sovétmanna í landið.
Þótt hemaði þeirra sé lokið ríkir
enginn ffiður í því landi. Yfir-
standandi Persaflóastrið er þvi
ekki á neinn hátt upphaf óffiðar í
þessum heimshluta, það er í raun-
inni ekki annað en viðbót við það
sem er og hefur verið. Að vísu má
finna Persaflóastriðinu sínar sér-
ástæður, enginn vafi er á að þær
snerta hagsmuni vestræns heims
með sérstökum hætti. Þess vegna
verður þetta stríð allt meira í
munni en ástæða hefur þótt til um
aðrar styrjaldir og stríðsástand á
þessum slóðum. Persaflóastríðið
er í raun og vem bandarískt og
breskt olíustrið. Þess vegna er
það fréttnæmt.
r
Ofriður um allan heim
Miklu víðar um heim verður
það fýrir að mannskæðar styij-
aldir séu viðvarandi með öllum
sínum hörmungum, ekki síst i
Afríkulöndum, einnig í Róm-
önsku Ameríku. Þess háttar stríð
em ekki mikið í fréttum. Okkur
er svo gjamt til að telja það ffið-
artíma þegar ekki er ófriður í Evr-
ópu, aÓ menn vita varla af því
hvemig ffiðarmálum er komið
annars staðar á heimsbyggðinni.
Þaðan af síður gera menn sér
grein fyrir stjómarháttum og
mannréttindaástandi í fjarlægum
heimsálfum, þar sem ógnarstjóm
og einræði ríkir og ekkert lát er á.
Þó em til um þetta greinargóðar
upplýsingar ffá Amnesty Intema-
tional — Alþjóðasamtökum um
sakamppgjöf og mannréttindi.
Samtökin gefa út árlega skýrslu
um ástand mannréttindamála í
heiminum og þræða að segja má
þau ríki sem eiga aðild að Sam-
einuðu þjóðunum.
Skýrslur Amnestysamtakanna
em ffóðlegar á fleiri en einn veg.
Þær geyma ekki eingöngu kerfis-
bundið staðreyndatal um mann-
réttindi i stafrófsröð eftir heiti
þeirra ríkja sem ástæða hefur þótt
til að nefha í sambandi við mann-
réttindabrot og meðferð pólit-
ískra fanga. Þar sem hér er um að
ræða ríki sem eiga aðild að Sam-
einuðu þjóðunum virðast 9 af
hveijum 10 þessara ríkja gerast
sek um meiri eða minni brot á
mannréttindum samkvæmt stöðl-
um Amnestysamtakanna. Að ein-
hveiju leyti kunna þessir staðlar
að vera strangari en ýmsir telja
réttmætt, en í höfuðatriðum eru
i