Tíminn - 30.08.1990, Síða 6

6 Tíminn
Fimmtudagur 30. ágúst 1990
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin ( Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Glslason
Skrlfstofur:Lyngháls 9,110 Reykjavfk. Sími: 686300.
Auglýsingasfml: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, (þróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1000,-, verð I lausasölu kr. 90,- og kr. 110,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Verður stríð?
Samkomulag er um það í fjölmiðlum um allan
heim að nefna staðsetningu herskipa ýmissa þjóða
og hersetu Bandaríkjamanna á Persaflóasvæðinu
ekki stríð. Slíkt er þó að nokkru leyti orðaleikur, því
að viðskiptabannið á Irak er í reynd hafnbann, sem
í sjálfu sér er hemaðaraðgerð.
Hitt er annað að ekki hefur komið til skotbardaga
milli aðkomuhermanna Bandaríkjanna og írakshers
né að neinar árásir hafi verið gerðar á íraska staði.
Herlið em eigi að síður í skotstöðu og aldrei að vita
hvenær hemaðarástandið breytist í hrein stríðsátök.
Frá því íyrir og um síðustu helgi hafa verið að ber-
ast af því fréttir að vonir um friðsamlega lausn
Persaflóadeilunnar hefðu glæðst hjá ýmsum, þótt
varla verði það merkt af orðum þeirra forystu-
manna vesturveldanna, sem oftast er vitnað til um
ástand og horfur í heimsmálum. Þessir forystumenn
láta sér um munn fara skýrar yfirlýsingar um að
ekki verði gengið til samninga við Saddam Hussein
Iraksforseta nema herlið íraka hverfi frá Kúvæt og
innlimun þess í írak ómerkt.
I þessu sambandi getur verið fróðlegt að kynnast
viðhorfiim reyndra stjómmálamanna eins og Kiss-
ingers, fyrrverandi utanríkisráðherra, og Brzezinsk-
is, ráðgjafa og aðstoðarmanns Carters forseta. Báð-
ir em þessir menn kunnir að þekkingu og skilningi
á nútímasögu og heimsstjómmálum og hafa látið
þau mál til sín taka af margs konar tilefni.
Þótt þessir ágætu menn njóti viðurkenningar sem
sérfræðingar í alþjóðamálum virðist því fara fjarri
að þeir líti ástandið við Persaflóa sömu augum.
Kissinger sér á því öll tormerki fýrir Bandaríkja-
menn að draga beinar hemaðaraðgerðir á langinn
og verður ekki skilinn öðmvísi en svo að hann
hvetji til þess að ráðist verði á írak með augljósum
hemaðaraðgerðum.
Brzezinski segir hins vegar að svo mjög sem hann
styðji ákvörðum Bandaríkjaforseta að senda her til
vamar Saudi Arabíu, óttist hann ekkert fremur en
að Bush missi atburðarásina úr höndum sér og láti
stjómast af fjölmiðlafári og æðikollum sem hvetji
til stríðsaðgerða. Það er ekki síst athyglisvert í mál-
flutningi Brzezinskis að hann telur að Bandaríkin
hafí enga ffumskyldu til þess að frelsa Kúvæt, held-
ur verði slíkt að vera sammæli og sameiginlegt
framtak margra þjóða, heimsins alls, eins og hann
segir. Hann er svo hreinskilinn að segja, að hann
geti trútt um talað hvað það þýði að Bandaríkin láti
etja sér út hvað sem er, og minnist þá persónulegrar
reynslu sinnar af gísladeilunni við Irana fyrir 10 ár-
um, þegar Carterstjómin fór mikla hrakfor.
Hér verður ekki tekin afstaða til hugleiðinga þess-
ara tveggja sérfræðinga um alþjóðamál að öðm
leyti en því að varla getur talist fúllreynt að Persa-
flóadeilan verði ekki leyst með samningum áður en
til stríðsátaka kemur.
GARRI

Almeuut er álitíð að vald forseta
að um stjðmsemi hlns háa eœb-
ættls nema þegar þjóðhöfðlnglnn
bregður sér af bæ. Þá kemur t0
kasta handhafa forsetavalds og er
sú staða þríein. Þarna er valda-
forsetacmbættíð og fylgir þelm
völdum vegserád og fcr cftír því
hvcr á heldur bvernig tneð hana og
völdin er íarið i fjarveru forseta.
Flestir þeirra sem trúað hefnr
veríö fyrir forsetavaldinu að ein-
um þriðja í takmarkaðan tíma
þjóðarsátt um kaupiö haida ein-
staka handbafar forsetandds að
þcira sé alhent valdið sera vænn
bitiingúr tíl að auðgast á.
Þan scm Ifta á forsetaembættið
þciro augura finnst tintakanpið
heidur lélegt á valdatímabilum
vera að handhafar forscfavaldsrás
hafi ckkert vald tíl að valsa um «
áfengisgeymslum þjóöarinnar og
hirða þar aikóhól að vild þótti rétt
að þeir sem birt höfðu roeira en
þeir komust yfir að drekka sidluðu
restum.
Upp úr því var tekið fyrír áfeng-
isúttcktir valdbafa forctaembætt-
isins, en þcir fá einhvcrja aura úr
ríkissjóði fyrir þá byrði að axla
völd forseta þegar hann má ekki
vera að þvi að srána embættls-
skyldum á ættjörðiuni.
Þar sem þjóðarsáttín er í fuÐu
gildi tala allir um kaupið sitt i sL
bylju og kvarta yfir hvað það er
iítið og ræfilslegt miðað við það
sem hinir hafa og er stcttastríðið á
fulium dampL
Nú hefur einu af staðgcoglura
handhafa fórsetavalds koraist að
því að hann hefur ekki fengið
kaupið sitt með skflura tyrir að
taka að sér forsetavaldW fyrír einn
af handhöfom forsetavalds í fjar-
vegar féldk fyrrura forsetí samein-
aðs og þar með handahafi forseta-
sem hann hafði tekið út
Salóme, varaforseti Sameinaðs
þings og eftír eínhvera skilningi
þar með varamaður eins hand-
hafa forsetavaldsins, telur að hún
eigi að fá sínn skcrf af handhufa-
kaupinu þcgar búu hleypnr í
skarðið fyrir Guðrúnu handhafa
forsctavalds, sera virðist ekki
mega vera að því að sinna hand-

suiutn.
Einstaka handhafi valdsins hefúr
því brugðiö á það ráö að drýgja
tekjur sinar á valdaferiiuuin mcð
áfcngiskaupum eins og frægt cr
Þegar annir forseta eru miklar á
crtendrí gruud verður æ styttra
mflfl valdaskeiða bandhafanoa og
hafa elnhverjir þeirra notað tæki-
færín tíl að koinast bakdyrameg-
inn inn í áfengisbúð þjóðarínnar
og Iátið greipar sópa i skjóli þess
valds sem þeim var trúað fyrir.
Nokkrír tóku minna en aðrir og
komust dómstóiar i raáflð scint og
uin siöir.
Þá koma «u.a. « Ijós að surair
handhafanna fðru aldrei í rödð á
valdaskeiðum sinura.
Þar sem dómstóli dæmdi það rétt
Svona eru hæstu virdingarstööur
Það er að scgja til fltilla pcuinga.
Nú er það fyrsti varamaður for-
seta saraeinaðs þíngs sera er
hlunufarinn nra kaup forseta fs-
lands. Sennilega er þetta vegna
þess hve kveunastörf eru iítfls raet<
Þegar Guðrún var kosin þingfor-
seti dugði kaupið rétttil uppihalds
og halði þinginu láðst að láta for-
seta sinn fá fatapeninga eins og
lögregluþjóna og tollverðt. Varð
aflnokkur rekistefna út af fatapen-
ingum forsela sameráaðs þings
nokkro eftir að forseti Htæstarétt-
ar var látinn skiia áfenginu í
brennivfnsbúð þjóðarránan Hrás
Útííheimi.
Svona kaupkrafa hcfur aldrci
komið upp áður og þcir á forseta-
skrifstofunni eru alveg bit og er nú
ríklsiögmaður að haksa við að
scraja álitsgerð um raáflð og reyna
að komast aö þvi hvort Salórae
varaforsetí sameinaðs á að fá
kanplð sem Guðrún forseti sara-
einaðs fær tyrir að vera handhafi
forsetavaids án þess að hafa tima
til jjcss.
Forsetar sameinaðs eru annars
nukkur stykki svo það eru fleiri cn
hið ðókaasto.
En eitthvað verður tignarfólk að
íá fyrir srán snúð annað en upp-
heföína og leggur Garrí til að
að gramsa þar að vild og skammt-
að scr þannig kaup fyrir það ómak
aö taka að sér æðsta vald.
Sú sjálfsafgreiðsla væri stórum
virðulegri fyrír hina háu crabætt-
isinenn en að vera að ásnka hvern
annan opinberiega um að vera
fullfrekur tH forsefaiaunanna i
viðlöguin.
VITT OG BREITT
I1*1Í11«1Í81I«IÍÍÍI1«..
Einkaframtak í sparnaði
Stríðsundirbúningur við Persaflóa,
viðskiptabann og óvissa um fram-
tíðina veldur hækkun á olíuverði og
eru samdóma spár bæði þeirra
bjartsýnu og bölsýnu að oliuverð
fari hækkandi og hefúr þegar hækk-
að verulega á þeim mörkuðum sem
tengdastir eru olíubrunnum í eigu
áhangenda spámannsins.
Engum blandast hugur um að
verðhækkunin nái fyrr en síðar til
Islands og velta sumir vöngum yfir
hvaða áhrif það kann að hafa.
Morgunblaðið leggur línuna fyrir
stjómvöld í leiðara í gær. Þar er bú-
ið að finna upp hvemig á að mæta
olíuverðshækkun án þess að hún
komi verulega við einn eða neinn.
Ráðið er einfalt: Draga úr rikisút-
gjöldum. Auðvitað er hvergi minnst
á hvar á að skera niður eða til hvaða
málaflokka á að draga úr útgjöldun-
um.
Hulin ráðgáta
Moggi beinir einfaldlega til ríkis-
stjómarinnar að útgjaldaliðir íjár-
laga sem verið er að semja verði
lækkaðir vemlega og þá muni þjóð-
inni vel famast.
Hvar niðurskurður á fjárlögum á
að spara olíunotkun er hulin ráð-
gáta. Kannski að leggja niður
skólabíla til að spara eldsneyti og
að fækka jeppum Landsvirkjunar
gæti vel komið til greina en varla
hefúr það áhrif á heildarolíunotkun-
ina.
Moggi veit að almenningur og fyr-
irtæki geta ekki sparað meir og tel-
ur enda að blessuð fyrirtækin hafi
hagrætt svo vel að betur verði ekki
gert. Það em orð að sönnu því mörg
hafa hagrætt svo rækilega að þau
sjá sér þann grænstan að hætta
starfsemi. Þannig em allar líkur til
að Amarflug t.d. muni spara mikil
olíukaup áður en langt um líður.
Ekki er auðvelt að koma auga á
hvemig draga á úr rikisútgjöldum
með því að láta hækkandi bensín-
verð ekki koma niður á bíleigend-
um. Auðvitað má draga úr skatt-
heimtu af bensíni, en innkaupsverð-
ið hækkar eigi að síður vemlega og
hvar er þá hinni eiginlegi spamað-
ur?
Einkabílisminn á íslandi er geng-
inn út í slíkar öfgar að ljóst er að
hækkandi heimsmarkaðsverð á olíu
hlýtur að draga úr þeirri vitleysu
allri og verða menn einfaldlega að
spara við sig aksturinn þegar þar að
kemur.
Sóun
Eitt atriði má þó taka undir í spam-
aðarleiðaranum. Það er að útgerð
og fiskvinnsla hafi svigrúm til að
koma á hagræðingu og spara olíu-
kostnað.
Helmingi of stór fiskiskipafloti
með helmingi of stórar og eyðslu-
frekar vélar er glómlaus sóun, og
þeim mim verri sem olíuverðið
verður hærra.
Þegar olíuverðið hækkar verða út-
gerðarmenn að gjöra svo vel og
miða sóknina við þann kvóta sem
þeir hafa og taka tillit til olíuverðs-
ins. Það er til lítils að rassskellast á
allt of stórum skipum um allan sjó
til að eltast við tiltölulega lítið
magn af leyfilegum fiskafla ef afla-
verðmætið fer allt í brennslukostn-
að og offjárfestingu.
Olíu og bensín verður að spara
hvort sem mönnum líkar betur eða
verr og ætti vel að vera hægt að
koma þeim spamaði við á ótal
mörgum sviðum án fóma eða erfið-
leika. Hálf- og galtómar flugvélar á
áætlunarleiðum yfir vetrarmánuð-
ina er sóun sem vel má missa sig.
Almenningssamgöngur má bæta
verulega bæði hvað varðar skipulag
áætlunarleiða og gatnakerfa og
þannig má draga verulega úr þeim
rándýra einkabílisma sem troðið er
upp á almúgann nauðugan, viljug-
an. Hitaveitur spara ómælda olíu-
notkun og hið sama gerir raforku-
framleiðsla.
Þótt verðsprenging á olíu hafi enn
ekki náð til íslands gerir hún það
senn og þá er eins gott að vera við-
búinn.
En að hægt sé að mæta auknum ol-
íuútgjöldum með niðurskurði á
fjárlögum er fásinna sem engum
nema þeim sem ofmeta miðstýr-
ingu eins og Morgimblaðið dettur í
hug.
Hins vegar er það undir einka-
framtaki og einstaklingum komið
hvemig til tekst að draga úr olíu-
kaupum þegar verðið hækkar og
vemda þannig lifskjör almennings
og afkomu fyrirtækja. OÓ