Tíminn - 11.09.1990, Síða 7

Þriðjudagur 11. september 1990
Tíminn 7
VETTVANGUR
Sveinn Karlsson, Borðeyri við Hrútafjörð:
Stytta má þjóðveginn
um Hrútafjarðarbotn
Þegartalað hefur verið um að leggja nýjan veg um Hrútafjarð-
arbotn, hefur ekki nóg borið á þeim möguleika sem þar er fýr-
ir hendi til að stytta leiðina um fjarðarbotninn um allt að tíu
kílómetra. Er þarátt við nýja lagningu hríngvegaríns firá Brú og
norður fýrír bæinn Fjarðarhom, en þaðan austur yfir Leírur
upp á þjóðveg númer eitt við Brandagil.
Ástæðumar fyrir því hvað ég tel
það vera mikið stórmál fyrir Bæjar-
hrepp, og þar með talda Borðeyr-
inga, að þessar breytingar verði að
veruleika, eru margar. Stytting veg-
arins austur og vestur um Hrúta-
Qörð yrði um tíu kilómetrar ef þessi
leið yrði valin. Stytting sú sem
Vegagerð ríkisins hefur á pijónun-
um er minni og gengur ekki nógu
langt að mínu mati.
Þjónusta yfir
fjöröinn
íbúar Bæjarhrepps við Hrútafjörð
vestanverðan sækja alla heilbrigð-
isþjónustu yfir til Hvammstanga og
dýralæknisþjónustu hafa allir
bændur þurft að sækja þangað lika
um nokkum tíma. Stytting leiðar-
innar er því mikið réttlætismál fyrir
allá íbúa við vestanverðan Hrúta-
fjörð og einnig þá sem lengra em
búsettir áleiðis norður á Strandir.
Vemleg stytting kæmi sér líka vel
þegar vegfarendur um þjóðveg
númer eitt þurfa að aka Laxárdals-
heiði i stað Holtavörðuheiðar i vetr-
arófærð, en á hana er lagt að aust-
anverðu, skammt norðan Borðeyr-
ar.
Önnur stytting er líka fyrir hendi,
miðað við þetta nýja vegarstæði, en
það er veruleg stytting leiðarinnar
frá hringveginum að Borðeyri. Nú
er þessi leið frá Borðeyri að Brú i
Hrútafirði um tólf kilómetra löng,
en myndi styttast i um fimm kíló-
metra og er ekki vafi á að það
breytti stöðu Borðeyrar vemlega að
komast í betra samband við þjóð-
veg númer eitt og hefði ófyrirsjáan-
legar afleiðingar í uppbyggingu
staðarins sem þjónustukjama. Hef
ég þar meðal annars i huga aukið
gildi fyrir vélaverkstæði sem þar er
fyrir, Klöpp hf., sem þegar hefur
talsvert af viðgerðarþjónustu að
segja við vegfarendur á þjóðvegi
eitt. Ef sú starfsemi á að geta vaxið
að einhveiju marki, skiptir fjar-
lægðin við hringveginn vemlegu
máli. Gildir þar sú almenna regla að
þegar þrengir að landbúnaði og þar
með allri þjónustu við landbúnað-
inn, em þeir þjónustuaðilar knúðir
til að róa á önnur mið.
Söluskálar og
þjóóleióir
Margir telja það slæma stöðu fyrir
söluskálana á Brú og Stað við
Hrútafjörð ef vegurinn yrði færður
utar, eins og ég og margir íbúar
Bæjarhrepps vilja. Er þar komið að
einni af megin spumingum þessa
Sveinn Karlsson, Borðeyri.
máls. Á að leggja þjóðvegi landsins
með tilliti til hinna ýmsu söluskála,
sem við vegina era, og láta vem-
lega hagræðingu og samgöngubót
sem þessa lönd og leið? Hveijum
hefði flogið i hug að láta lengja
leiðina um Hrútafjörðinn um 10 km
með það fyrir augum að ná til Stað-
arskála og Brúarskála eins og þeir
em staðsettir núna? Það ber enginn
Ef horfl er á málin af
skynsemi verður ekki
hjá því komist að viður-
kenna að vegakerfið um
sveitir landsins á að
þjóna sem best þeim
sem búa í hinum dreifðu
byggðum.
á móti þvi að báðir skálamir skipta
vemlegu máli, hvor fyrir sína sveit,
hvað varðar atvinnu heima fyrir og
tekjur sveitarfélaganna. Ég sé fyrir
mér að skálamir verði færðir að
breyttum vegi af því að söluskála-
byggingar úreldast með tímanum
og þurfa margar mikillar endumýj-
unar við, en þjóðleiðir standa um
aldur og ævi. Þá má einnig sjá það
fyrir að ffam komi fljótlega krafa
um lagningu vegar yfir Leimmar
hvort sem er, af augljósum hag-
kvæmnisástæðum.
Talað hefur verið um að með þess-
um breytingum sé verið að leggja
niður góðan spotta af þjóðvegi
númer eitt sem er í góðu ástandi.
Þvert á móti má segja að eftir
stendur einhver glæsilegasti sveita-
vegur landsins, sem endast ætti vel
með lítilli notkun. Einnig má hugsa
sér að það komi sér vel við við-
haldsvinnu eða vegna slysa að geta
beint umferðinni inn á gamla spott-
ann um stundarsakir.
Ef horft er á málin af skynsemi
verður ekki hjá því komist að við-
urkenna að vegakerfið um sveitir
landsins á að þjóna sem best þeim
sem búa í hinum dreifðu byggðum.
Að mínu viti verður því að taka
veralegt tillit til þeirra, ekki síður
en vegfarenda sem aðeins aka eftir
þessum þjóðbrautum á fljótlegri yf-
irferð sinni milli landshluta.
Uppdráttur af Hrútafjarðarbotni,
samkvæmt hugmyndum um
verulega styttingu vegarins.
Teikning: Sveinn Karisson.
Þorvaldur Örn Árnason:
Svona gerum við
Lestrarkennsla og reynsluheimur barna
í umræðunni nú á alþjóðlegu ári læs-
is verður æ Ijósara að margir íslend-
ingar eiga í erfiðleikum með lestur,
ekki aðeins skólaböm heldur einnig
fullorðið fólk. Flestir þekkja þó staf-
ina og geta stautað sig ffam úr orðum
og texta, en ná ekki merkingunni,
skilja ekki hvað verið er að segja
með textanum, skortir lesskilning.
Jafnvel hraðlæst fólk getur átt í mesta
basli með að skilja það sem það les.
Er talað um dulið ólæsi i þessu sam-
bandi og er talið að það nái til meira
en 10% fólks í iðnrikjum.
Dulið ólæsi
í dreifibréfi um alþjóðlegt ár læsis
segir m.a.: .JJulið ólæsi felur í sér
skerta lestrar- og ritunarhæfhi. Fólk á
i erfiðleikum með að tileinka sér inn-
tak texta og getur því ekki lesið bæk-
ur, tímarit og blaðagreinar sér til
gagns, það getur ekki leitað sér að
ffóðleik og sumir geta jafhvel ekki
lesið stutta texta, s.s. leiðarvísa og
skjátexta i sjónvarpi." Ólæsi af þessu
tagi er mikil fötlun í nútíma þjóðfé-
lagi sem heftir fólk í námi, leik og
starfi og í því að neyta réttar síns.
Lestrarkennslu hættir til að verða of
vélræn og í litlu samhengi við annað
nám og leik bama. Það er líklega ein
af orsökum dulda ólæsisins sem nú er
verið að svipta hulunni af.
Hvaö segir aóalnám-
skrá grunnskóla?
í kaflanum um íslensku í aðalnám-
skrá gmnnskóla (1989) segir m.a.:
„Læsi er það að lesa rétt, hafa vald á
ákveðnum lestrarhraða og skilja
þann te^ta sem lesinn er. Lestrar-
kennsla á að gera nemendur færa um
að lesa almenna texta á móðurmálinu
með athygli og skilja þá. Ýmsir þætt-
ir hafa áhrif á lesskilning, s.s. þekk-
ing og reynsla ásamt ýmsum atriðum
sem snerta málþroska. Flest það sem
nemandi fæst við og veitir honum
nýja reynslu skilar sér i lestrinum og
stuðlar að auknum lesskilningi.
Skiptir þá ekki máli við hvaða náms-
grein er fengist eða hvort reynslan er
fengin innan skóla eða utan.“
Það sem e.t.v. er nýstárlegt i þessum
námskrártexta er áherslan á lesskiln-
ing, reynslu nemandans og á þátt
annarra námsgreina en íslensku i
lestramámi.
Lestrarkennsla í öll-
um námsgreinum
Bömin lesa og skrifa í flestum
námsgreinum. I verklegri kennslu í
t.d. mynd- og handmennt, heimilis-
ffæði og náttúmffæði em þau auk
þess í beinni snertingu við efhi, áhöld
og Iifandi verur. Þar sjá þau raun-
veralega hluti með eigin augum,
handleika þá og taka þátt í umræðu
um þá.
Þar kynnast þau þeim raunvemleika
sem býr að baki algengum orðum
eins og blaðlaukur, prótín, vefjarefhi,
hefill og lífvera. Þar öðlast þau dýpri
skilning á orðunum og því samhengi
sem þau eiga heima í. I Islandssögu
og kennslu á byggðasafni kynnist
imgt fólk þeim gömlu áhöldum og
verklagi sem er forsenda þess að
skilja ótal orðasambönd og máls-
hætti.
Þegar best lætur týnast mörk náms-
greinanna í glímu við að rannsaka
ákveðin viðfangsefhi og tjá sig um
þau í töluðum og rituðum orðum,
myndverki eða látbragði. Jafnffamt
rannsókninni er rætt um hlutina og
þeir e.t.v. teiknaðir eða umskapaðir.
Síðan skrifar nemandinn einhver
þeirra orða eða setninga sem honum
em hugleikin með hæfilegri hjálp
kennarans.
Að því búnu les nemandinn það sem
hann hefur sjálfur skrifað og kemst
að því að hægt er að skrifa orð sem
skipta hann máli og lesa þau síðan. Á
þennan hátt getur margt unnist f einu,
Okkur em sagðar þær fféttir af Sam-
bandsþingi ungra jafnaðarmanna að
þar hafi verið ályktað að „ekkert sé því
til fyrirstöðu að íslendingar sæki um
inngöngu í E vrópubandalagið.“ Raun-
ar er þar bætt við „að því tilskildu að
EB viðurkenni brýnustu hagsmunamál
íslendinga."
Eins og sakir standa mun sú viður-
kenning ekki liggja fyrir. Er þá ekki
vöntun hennar til fyrirstöðu umsókn-
ar? Eða hvað er meint með þessu?
Svo ályktuðu hinir ungu alþýðu-
flokksmenn:
„Það er af íullkomnu ábyrgðarleysi
þegar einangrunarsinnar í íslenskum
stjómmálum tala um endalok sjálf-
stæðisins við það eitt að taka upp sam-
m.a. skilningur á gagnsemi þess að
lesa og skrifa það sem skiptir máli.
Hlutverk skólans er
breytingum háö
Það hlýtur að vera hlutverk skólans
að miðla einkum þeirri fæmi og
menningu sem ekki kemst á annan
hátt til skila til uppvaxandi kynslóð-
ar. Um aldamótin, á bemskudögum
almenningsskólans, skorti mjög
ffæðsluefni og hlutverk skólans varð
fyrst og ffemst ffæðsla. Nú emm við
starf á jafhréttisgrundvelli í hinni nýju
Evrópu. Slíkt hjal er móðgun við ungt
fólk.“
Vitanlega væri sjálfstæði íslands skert
ef Islendingar gengju í ríkjasamsteypu
sem heföi vald til að segja fyrir um
hver lög skuli gilda á íslandi og ráði
um nýtingu íslenskra auðlinda. Jafn-
réttisgrundvöllur SUJ er sá að við ís-
lendingar yrðum 1 á móti 1300 — og
hlutur okkar þó enn minni ef EB skyldi
teygja sig lengra austur effir álfunni.
Forseti Frakklands skildi þetta og
sagði að ástæða væri fyrir íslendinga
að nálgast þessa 340 milljón manna
samsteypu með varúð og engin furða
þó menn hikuðu við að opna allt upp á
gátt fyrir fólki og fjármagni.
að dmkkna í alls kyns ffæðslu úr fjöl-
miðlum og bókum en bömin komast
í æ minni tengsl við atvinnulífið og
náttúruna — lifa æ meira í gervi-
heimi mannvirkja og kvikmynda. Þvi
þarf skólinn að hjálpa bömum til að
læra að vinsa úr og nota þær upplýs-
ingar sem máli skipta og einnig að
koma bömunum í fjölþættari tengsl
við hlutvemleikann. Liður 1 því er að
læra að lesa og skrifa — að verða læs
— og að venjast á að nota þá kunn-
áttu sér til gagns og gamans.
Auk þess að verða læs á bækur þurfa
bömin að verða læs á það umhverfi
sem þau búa í til að njóta þess jafn-
ffamt þvf að skilja hvað má bjóða því
og hvað ekki. Það er efni i aðra grein
að skýra hvað átt er við með þess
háttar læsi.
Þorvaldur Örn Árnason,
námsstjóri f umhverfismennt
í menntamálaráðuneytinu.
Sjálfsagt hefur hann móðgað hina
ungu fhllhuga Alþýðuflokksins sem
tala um jafhréttisgrundvöllinn.
Islendingar selja afurðir sínar viðs
vegar um Evrópu, til Ameríku og
Austur-Asíu. Við trúum þvi maigir að
stjóm fiskveiða og nýting sjávaraflans
á miðunum sé ekki betur komin í
höndum annarra. Framtið okkar er
undir því komin að við getum boðið
ffam vömr eins og þær verða bestar.
Til þess eigum við ekki að þurfa neina
aðfengna yfirstjóm. Munum hvatn-
ingu Einars Benediktssonar.
Fylkjum oss iflokki þjóða
fram að lögum guðs og manna.
H.Kr.
Á JAFNRÉTTISGRUNDVELLI