Tíminn - 19.09.1990, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 19. september 1990
Tíminn 7

Vettvangur
Þórarinn Þórarinsson:
Þingforsetarnir og skjaldarmerkið
Því verður ekki neitað með neinni sanngirni að nú-
verandi forsetar Alþingis eru framtakssamir og hug-
sjónaríkir menn, en slíkum mönnum fylgir oft að þeim
hættir til þess í dugnaði sínum að rasa um ráð fram.
Forsetamir hafa fundið til þess, að
Alþingi nýtur ekki nægrar virðing-
ar. Þeir hafa einnig orðið þess varir,
að skjaldarmerki ríkisins er hvergi
nægur sómi sýndur. Fáninn er
miklu meira notaður sem merki
þjóðarinnar. Því hefur hinum hug-
myndaríku forsetum fundist gefið
tækifæri til að slá tvær flugur í einu
höggi og auka í senn bæði virðingu
Alþingis og veg skjaldarmerkisins.
í fýrstu mun þeim hafa flogið í hug
að taka niður konungsmerkið á Al-
þingishúsinu og setja skjaldarmerk-
ið í staðinn. Við nánari athugun
mun þó hafa verið horfið frá því
vegna þekktrar vanafestu Islend-
inga. Þá datt forsetunum það snjall-
ræði í hug að hengja skjaldarmerki
framan á húsið. Einn forsetinn
benti þó á að til þess myndi þurfa
samþykki húsfriðunameftidar.
Meirihluti forsetanna leit hins veg-
ar svo á að forsetavaldi þeirra
fylgdi að þeir gætu einir ráðið
þessu og hófu því ffamkvæmdir án
þess að spyija kóng eða prest. En
verkið skyldi vel vandað og forset-
amir því hljóta lof og þökk að því
loknu. Fenginn var þjóðhagasmið-
ur til að smíða skjaldarmerkið í
þeirri stærð og með þeim litum að
vel yrði eftir því tekið og myndu
auglýsingaspjöld annarra stoftiana
eða fyrirtækja ekki þykja eftirtekt-
arverðari. Sómi Alþingis og skjald-
armerkisins skyldi þannig endur-
reistur á svipstundu.
Allt var þetta gert með mikilli
leynd, þvi ekki var vitað nema
stjómarandstaðan myndi nota þetta
til úlfúðar. Stjómarsinnar vita að
Sjálfstæðisflokkurinn hefur ekki
annað meira áhugamál en að lenda
ekki í rikisstjóm fyrir kosningar og
notar því aðeins minniháttar mál til
að látast vera stjómarandstöðu-
flokkur ffarn að kosningum. Forset-
unum fannst því hyggilegt að fara
sem leynilegast með þetta ráða-
bmgg. Einum þeirra þótti þetta fyr-
irhugaða verk þeirra hins vegar svo
snjallt að hann talaði af sér í fjöl-
miðlum og sagði ffá leyndarmál-
inu. Og þá kom stjómarandstaða
Sjálfstæðisflokksins til sögunnar.
Hér var gefið tilefni fyrir flokka að
láta á sér bera. Varaformaður þing-
flokks Sjálfstæðisflokksins kom
strax ffam á vígvöllinn og lýsti það
Allt var þetta gert með
mikilli leynd, því ekki
var vitað nema stjórn-
arandstaðan myndi
nota þetta til úlfúðar.
Stjórnarsinnar vita að
Sjálfstæðisflokkurinn
hefur ekki annað meira
áhugamál en að lenda
ekki í ríkisstjórn fyrir
kosningar og notar því
aðeins minniháttar mál
til að látast vera stjórn-
arandstöðuflokkur fram
að kosningum.
hreina óhæfu að vinna slík spjöll á
útliti þinghússins að hengja skjald-
armerki upp sem auglýsingamerki á
ffamhlið þess, án þess að bera það
undir þingflokkinn.
Þetta vakti forsetunum nokkum
ugg og var því horfið að því ráði að
bera málið undir húsffiðunamefhd.
Hún taldi þetta breyta útliti hússins
og að ekki væri hægt að nota
skjaldarmerkið á þennan hátt. For-
setamir vildu þó ekki láta sinn hlut
og hófst því samningaþóf, sem lauk
með þeirri sátt að hengja mætti upp
skjaldarmerkið innandyra í þing-
húsinu.
En með því var málinu ekki lokið,
því að eftir var hlutur fjölmiðlanna.
Bar þar mest á Garra í Tímanum og
öðmm ritstjóra Þjóðviljans. Garri
var vígdjarfari og vildi niður með
konungsmerkið af húsinu og upp
Vafalaust er best, úr
því sem komið er, að
mál þetta falli niður og
þinghúsið fái að halda
sínum gamla svip, sem
er orðinn vinsæll hjá
þjóðinni og húsið að
verða einn helsti forn-
gripur hennar.
með skjaldarmerkið. Þjóðviljarit-
stjóri vildi hins vegar flytja kóngs-
merkið út á Austurvöll og hafa það
í félagi við styttuna af Jóni Sigurðs-
syni. Hann ætlaði því síður en svo
slæman félagsskap.
Enn er málinu ekki lokið, því að
eftir er að velja skjaldarmerkinu
stað innan dyra þinghússins og á
Sjálfstæðisflokkurinn eftir að segja
sitt síðasta orð. Hér er tilvalið tæki-
færi fyrir hann til að sýna harða
stjómarandstöðu og það því ffemur,
að aðrir þingflokkar kunna að vera
eitthvað klofnir í þessu máli. Og
ekki er líklegt að varaformaður
þingflokks Sjálfstæðisflokksins
fallist á að skjaldarmerkið verði
fært í sal Neðri deildar og Samein-
aðs þings. Þar stjómaði afi varafor-
manns þingflokksins um langt
skeið með skörangsskap og virðu-
leik, sem eftirminnilegt er í þing-
sögunni. Honum nægði að hafa
málverk af Jóni Sigurðssyni þing-
forseta og þurfti því ekki á skjaldar-
merkinu að halda.
Vafalaust er best, úr því sem kom-
ið er, að mál þetta falli niður og
þinghúsið fái að halda sinum gamla
svip, sem er orðinn vinsæll hjá
þjóðinni og húsið að verða einn
helsti fomgripur hennar. Það getur
enn um langa hrið verið heimili Al-
þingis, ég spái því að við næstu
stjómarskrárbreytingu verði þing-
mönnum ffekar fækkað en fjölgað,
svo að þinghúsið verði áffam nógu
rúmgott fyrir fundi Alþingis. Al-
þingis bíða nú mörg stórmál og það
hefur því ærið að gera þótt ekki
bætist við ófijótt rifrildi um þing-
húsið og skjaldarmerkið. Virðing
Alþingis verður ekkert minni né
minnkar vegur skjaldarmerkisins
þótt það verði ekki hengt upp í
þinghúsinu.
UR VIÐSKIPTALIFINU
Einkavæðing í Ráðstjórnarríkjunum?
FyrirÆðsta ráð Sovétríkjanna voru fyrríhluta september 1990 lagðar
tvær tillögur um einkavæðingu í sovésku efriahagslífl, en sem mjög
mislangt gengu. Sagði Economist frá þeim 8. september 1990:
„í sumarhúsi utan Moskvu hefur
starfshópur átta hagffæðinga sex
daga vikunnar etið, sofið og imnið að
mörkun umbótaleiðar i Ráðstjómar-
rikjunum. Flesta morgna hefur starfs-
hópurinn farið á fund Nikolais
Ryshkov, forsætisráðherra Ráðstjóm-
arríkjanna, til að skýra honum ffá
störfum sínum. Til er ætlast að álits-
gerð þeirra verði endurskoðuð útgáfa
stefhuskrár þeirra, sem Ryshkov tókst
ekki að fá samþykkta í Æðsta ráðinu
fyrr á árinu. Ef Boris Jeltsín, forseti
rússneska lýðveldisins, kemur sínu
ffam, hefur allt starf þeirra verið unn-
ið fyrir gýg.“
„Jeltsín hefur uppi sínar eigin og
djarfari ráðagerðir. Óg er þá komið til
kasta annars starfshóps hagfræðinga
og er fyrir þeim hópi Stanislas Sjata-
lín, foðurímynd sovéskra umbóta-
manna... Af leikni ferhann bil beggja
höfuðleikmanna sovéskra stjómmála,
Jeltsíns og Gorbatsjovs. Hann nýtur
virðingar beggja. Hefur Gorbatsjov
skipað hann i 16 manna forsetaráðið.
Jeltsín var ljúft að hafa hann fyrir
starfshópnum sem endurskoðaði til-
lögur hans um „500 daga sprett" til
markaðsbúskapar i Ráðstjómarrikj-
unum. í fyrstu viku september 1990
vora tillögur starfshópsins lagðar fyr-
ir þing rússneska lýðveldisins. Hug-
myndin er að „efnahagslegt bandalag
fullvalda ríkja“ standi að markaði,
sem taki til Ráðstjómarríkjanna ger-
vallra. Og skulu lýðveldin ffemur en
sovésk stjómvöld í Moskvu hafa tögl
og hagldir. Um hnúta skyldi svo búið
allt ffá upphafi 500 daga sprettsins,
sem búinn yrði nokkum veginn þessi
leið:
Dagar 1-100: Settyrði upp efnahags-
nefhd lýðveldanna til að samræma
umbætur og legði hún tillögur sínar
fyrir Gorbatsjov. Væri hún hafin yfir
hin fjölmörgu ráðuneyti í Moskvu
sem flest munu daga uppi. Sala ríkis-
eigna hæfist. Bændum yrði heimilað
að ganga úr samyrkjubúum sínum
með landspildu og nokkrar eigur. Ut-
gjöld yrðu niður skorin: Erlend að-
stoð um 76%, ffamlag til landvamar-
ráðuneytisins um 10% og ffamlag til
leyniþjónustunnar, KGB, um 20%, en
hingað til hefúr ekki mátt við henni
stjaka. Á yrði komið tvíþættu banka-
kerfi: Sambands-varasjóðsbanka,
sem seðlabankar lýðveldanna stæðu
að, og viðskiptabönkum, mynduðum
úr sérhæfðum ríkisbönkum. Eftirlit
með verðlagi flestalls vamings yrði
niður fellt 1991, þó ekki nauðsynja.
Gagnvart útlendum gjaldmiðlum yrði
eitt gengi á rúblunni, sem yrði hinn
eini lögmæti gjaldmiðill Ráðstjómar-
ríkjanna.
Dagar 100-250: Á markaði ætti
nokkurt jafhvægi að komast á sakir
afnáms eftirlits með verðlagi og nið-
urskurðar útgjalda. Kaupgjald yrði
bundið verðlagi um mitt ár 1991. Tala
hlutafélaga, myndaðra upp úr stóram
ríkisfyrirtækjum, ætti að hækka upp i
1000-1500. Um helmingur lítilla
verslana og veitingastaða kæmist í
einkaeign.
Dagar 250-400: Undir lok þessa
skeiðs munu hafa verið mynduð
hlutafélög um 40% fyrirtækja í
neysluvöraiðnaði, 50% fyrirtækja í
byggingariðnaði og 60% fyrirtækja í
verslun og þau seld eða leigð. Upp
hefði verið komið gjaldeyrismarkaði
Útflutningur víns ffá Ástralíu marg-
faldaðist ffá 1976 til 1989 en þá varð
bakfall á síðari árshelmingi. Nam
hann 1976 tæplega 5 milljónum lítra,
1986 um 10 milljónum lítra, 1988
um 40 milljónum lítra og ioks 1989
um 41 milljón lítra. í verði hækkuðu
Chardonnay vínber úr 600 áströlsk-
um dollurum á tonn 1986 í 2.000
ástralska dollara á tonn 1989. í Ástr-
alíu vora 550 víngerðir 1989, en
90% ffamleiðslunnar vora í höndum
20 þeirra.
Til samfellinga og uppkaupa á með-
al fyrirtækja í víngerð sem vínyrkju
kom þegar fyrir enda hins öra vaxt-
arskeiðs sá. Stærsta ástralska vín-
til að skipta yrði á rúblu við öðram
gjaldmiðlum.
Dagar 400-500: Efhahagslífið ætti að
vera farið að sækja í sig veðrið. Að
hinum 500 dögum liðnum munu 70%
fyrirtækja í iðnaði og allt að 90% fyr-
irtækja í byggingariðnaði og smá-
söluverslun ekki vera lengur í hönd-
um ríkisins.
I þessum áformum er fimalangt
gengið — og í meginatriðum skilur
þrennt á milli tillagna Sjatalíns og
Ryshkovs. í tillögum Ryshkovs er til
tekið við að koma á heildarstöðug-
gerðin, Penfold Wines, sem er í eigu
Ádelaide Steamships, keypti í janúar
1990 fjórðu stærstu vingerðina,
Lindemanns, sem var í eigu Philips
Morris, bandaríska tóbaksfyrirtækis-
ins, á 100 milljónir ástralskra doll-
ara, en Lindemanns hafði 1989
keypt 50% hlut i Geyser Peak, vín-
gerð í Kalifomíu. Penfolds hefúr
ffamleitt vín tuidir eigin nafhi sem
og nöfnunum Wynn’s, Seaview, Ka-
iser Stuhl og Tulloch og mun nú að
auki ffamleiða vln undir nöfnum
Lindemanns og líka nöfnunum Leo
Buring og Matthew Lang.
Önnur stærsta víngerðin, Orlando
Wines, fékk í árslok 1989 eignarhald
leika (macroeconomic stabilisation),
að nokkra fyrir hækkun verðlags, en
ríkiseftirliti með mörgum helstu
greinum yrði ekki aflétt fyrr en 1992.
Áð virðist er i hinum endurskoðuðu
tillögum Ryshkovs að fúllu fallist á
endurapptöku einkaeignarhalds, en
upp í þær er ekki tekin fortakslaus
sókn til markaðsbúskapar sem í til-
lögum Sjatalíns. Sá er annar megin-
munur þeirra. Þriðji og snarpasti
munur þeirra lýtur að gagnkvæmri
stöðu sovéskra stjómvalda og lýð-
veldanna.” Fáfnir
á Wyndham’s Estate á 70 milljónir
ástralskra dollara, en ffanska fyrir-
tækið Pemod Ricard keypti 1989 Or-
lando Wines af bresku fyrirtæki,
Reckitt og Colman. Wyndham’s Est-
ate var í eigu Quadrax Investments.
Hardy’s, þriðja stærsta víngerðin og
enn í eigu fjölskyldu, keypti síðla árs
1989 elstu víngerð Ítalíu í eigu fjöl-
skyldu, Casa Vinicola Bame Picasoli
í Chianti. Þá er samstarf með Mild-
ara Wines í Victoria og Sanraku, jap-
önsku fyrirtæki. Og á Sanraku 10% í
Mildara Wines.
Stígandi
Vínyrkja í Ástralíu