Tíminn - 01.11.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 1. nóvember 1990
Sigmundur Guðbjarnason rektor:
Nauðsyn að styrkja sjálfs-
traust og sjálfsvirðingu
Ég býð ykkur hjartanlega velkomin til þessarar hátíðar og gleði-
stundar þegar kandidatar taka við prófskfrteinum úr hendi deildar-
forseta. Háskólaprófið er ekki markmið heldur áfangi að mark-
miði, mjög mikilvægur áfangi sem skapar fjölda tækifæra til að
glíma við áhugaverð viðfangsefni og skapandi störf. Látum ekki
sannast þær fullyrðingar að langskólaganga dragi úr dirfsku og
frumkvæði, framtakssemi og sköpunargleði einstaklingsins.
í háskólanáminu hafið þið sjálf orð-
ið að afla ykkur þekkingar og þjálfun-
ar og þið hafið einnig lært að árangur
er enginn án vinnu. í lífi ykkar og
störfum í framtíðinni verður veru-
leikinn hinn sami - nihil sine labore -
ekkert án vinnu.
Er þið nú kveðjið Háskóla íslands og
haldið til frekara náms eða starfa þá
vil ég ræða við ykkur um atvinnumál
og atvinnuhorfur. Atvinnumálaum-
ræðan nú um stundir einkennist af
kveinstöfum og úrtölum, af ástæðu-
lausu vonleysi sem dregur kjark og
þrek einkum úr yngra fólki. Vanda-
málið er í raun framtaks- og fyrir-
hyggjuleysi því við eigum vissulega
auðlindir sem verða enn eftirsóknar-
verðari í framtíðinni. Þessar auðlindir
eru vannýttar í dag, sjávarfangið er
selt í vaxandi mæli til erlendra
vinnslustöðva og orkan er enn lítt
beisluð og þá engin markaðsvara á
meðan. Náttúra landsins og hugvit
fólksins og menntun eru einnig van-
nýttar auðlindir, en við virðumst
raunar læra seint að nýta það sem
hendi er næst.
Nú sem fyrr er rætt um væntanlega
offjölgun háskólamenntaðra manna
og líklegt atvinnuleysi og þannig var
umræðan einnig þegar ég var við há-
skólanám fyrir 35 árum. Sú ffamtíð
sem við verðum að stefria að mun
krefjast meira af vel menntuðu fólki.
Þörf verður einkum fyrir fólk með
breiða og trausta menntun, fyrir fólk
sem getur tekist á við ný og ný verk-
efni með því að leita nýrrar þekkingar
og þjálfunar þegar þörf krefur. Okkar
fámenna þjóð verður að nýta sér vís-
indi og tækni í lífsbaráttu sinni, en
það verður þá að gerast meðvitað og
markvisst
Framfarir í tækni og vísindum hafa
skapað grundvöllinn að þeirri öru
þróun á sviði atvinnumála sem nú á
sér stað um allan heim. Þessi þróun
er afrakstur nýrrar þekkingar og mun
þekkingin verða enn mikilvægari
auðlind í framtíðinni. En þekkingin
verður aðeins auðlind ef menn læra
að nota hana. Þjóðir heims verða sí-
fellt háðari hver annarri bæði efha-
hagslega og tæknilega þar sem stöð-
ugt streymi tækninýjunga verður
grundvöllur samkeppnishæfni at-
vinnulífsins og efnahagsþróunar.
Tækni-, efnahags- og þjóðfélags-
breytingar eru samtvinnaðar og háð-
ar hver annarri. Tæknibreytingar eru
ekki atburður heldur atburðarás sem
leiðir til þjóðfélagsbreytinga. Þetta
sjáum við vel í íslensku þjóðfélagi,
bæði landbúnaði og fiskveiðum.
Tæknibreytingar hafa leitt til aukinna
afkasta bænda meö þeim afleiðingum
að færri bændur þarf til að mæta
þörfum þjóðarinnar fyrir landbúnað-
arafúrðir. Á sama hátt hafa afköst sjó-
manna og veiðiflotans aukist vegna
tæknibreytinga og geta nú mun færri
sjómenn veitt þann fisk sem fiski-
stofnamir þola. Þessi auknu afköst í
ffumframleiðslunni hafa meðal ann-
arra þátta leitt til mikilla þjóðfélags-
breytinga og stórfelldra byggðabreyt-
inga sem eru í eðli sínu aðlögun að
þessum tækni- og þjóðfélagsbreyt-
ingum. Þessi atburðarás - tækni-
framfarir og nýsköpun, vöxtur og at-
vinna - er ekki alltaf í jafnvægi.
Vandinn verður ekki leystur með því
að reyna að hindra breytingarnar,
hvorki tækniframfarir né byggða-
breytingar. Vandinn vex þegar menn
berjast vonlausri baráttu við að halda
í fortíðina því byggö mun enn breyt-
ast í samræmi við óskir fólksins, en
það eru ekki einungis óskir um at-
vinnu heldur jafnframt óskir um
menntun og þjónustu, um félags- og
menningarlíf svo dæmi séu tekin.
Barlómur sveitarstjómarmanna víða
á landsbyggðinni eykur enn vandann
en hann á þátt í því að flæma fólk úr
byggðarlögunum og fæla jafnframt
aðra frá því að flytja þangað. Á sama
hátt getur bölsýnin flæmt ungt og
dugmikið fólk úr landi ef það glatar
trú á framtíð þessarar þjóðar.
Þessi stöðugi barlómur hefur skapað
þá ímynd að staða landsbyggðarinnar
sé vonlaus. Á tímum erfiðleika er ein-
mitt nauðsyn að styrkja sjálfstraust,
sjálfsvirðingu og sjálfstæöi manna en
ekki rýra sjálfsmyndina. Á þetta bæði
við um einstaklinga og þjóðina í
heild. Við förum hins vegar öfugt að
og drögum kjarkinn og máttinn úr
okkur sjálfum með sjálfsmeðaumkun
og svartsýni.
Vonir standa nú til að mótuð verði
raunhæf byggðastefna í náinni fram-
tíð. Fyrir skömmu var haldin í Borg-
amesi ráðstefna Byggðanefndar for-
sætisráðherra um stefnumótun í
byggðamálum og var Háskóla íslands
boðið til þátttöku. Fórum við nokkrir
fúlltrúar Háskólans á ráðstefriuna og
buðum fram okkar aðstoð bæði við
mótun og framkvæmd byggðastefúu.
Lögðum við einkum áherslu á að
vanda vel til undirbúnings við mótun
á byggðastefnu, Ld. með því að kanna
aðstæður og viðhorf fólks á lands-
byggðinni til búsetu og búsetuskil-
yrða. Nauðsynlegt er að vita hvað
fólkið sjálft vill, hvers vegna fólk flytur
brott og hver reynsla þess er af bú-
ferlaflutningum. Hugmyndir byggða-
nefridar eru um margt athyglisverðar
einkum efling sérstakra atvinnuþró-
unarsvæða. Slík atvinnuþróunar-
svæði munu þá leiða til eflingar
stærri byggðakjama með þeirri þjón-
ustu og félags- og menningarlífi sem
ungt fólk gerir kröfu til í dag.
Hér gætu verið áhugaverð tækifæri
fyrir ungt fólk til að byggja upp nýja
atvinnustarfsemi, hvort heldur fram-
leiðslu eða þjónustu því efling slíkra
byggðakjama laðar að fólk, ekki að-
eins úr dreifbýli heldur jafnffamt úr
þéttbýli. Við framkvæmd byggða-
stefhu getur Háskólinn veitt margvís-
lega og mikilvæga þjónustu. Áhugi
kennara og nemenda í atvinnumál-
um og byggðamálum kemur m.a.
fram í fjölda rannsóknaverkefna og
lokaverkefna nemenda en upplýsing-
ar um slík verkefni er að finna í Rann-
sóknaskrá Háskólans annars vegar og
Árbók Háskólans hins vegar. Þennan
áhuga kennara og nemenda á at-
vinnumálum er unnt að virkja á
markvissari hátt og hvet ég ykkur til
að nýta þá þekkingu og aðstöðu sem
fyrir hendi er í Háskólanum. Er hér
sérstök Rannsóknaþjónusta til að
auðvelda öll slík samskipti.
Ef þessar einföldu leiðir hjálpa lítið
þá bendi ég ykkur á Comett-áætlun-
ina svonefndu, en Háskóli íslands átti
frumkvæði að stofnun samtaka um
íslenskt átak til menntunar og þjálf-
unar, tengt CometL Comett er vett-
vangur Efnahagsbandalags Evrópu til
Sigmundur Guðbjamason rektor
að flytja þekkingu á nýrri tækni frá
þeim sem hafa skapað og mótað hana
til atvinnulífsins og er þá miðað við
menntun á ffamhalds- og háskóla-
stigi. Líta menn á Comett sem þátt í
að leysa hina miklu þörf atvinnulífs-
ins fyrir hraða tækniuppbyggingu
m.a. vegna öflugrar samkeppni við
Bandaríkin og Japan. ísland gekk inn
í þetta samstarf ásamt öðrum EFTA
ríkjum. Nú þegar hafa 15 fyrirtæki og
stofnanir, skólar og samtök gerst aðil-
ar að þess átaki og myndað samstarfs-
nefnd hér á landi sem starfar undir
heitinu SAMMENNT, þ.e. samstarfe-
nefnd atvinnulífs og skóla um mennt-
un og þjálfún í tengslum við Comett.
Þorsteinn Helgason prófessor er for-
maður stjómar samstarfsnefhdarinn-
ar. Sótt var um styrk til starfsins og
nýlega var gengið frá samningi við
Comett þar sem íslenska samstarfs-
nefndin fær tæpar 12 milljónir króna
til næstu þriggja ára gegn samsvar-
andi eigin framlagi.
Verkefnin eru margbætt en athygli
er vakin á tvennu: I fyrsta lagi að
kanna og skilgreina þarfir felensks at-
vinnulífs fyrir þekkingu og þjálfun á
nýtæknisviðum. í öðru lagi að full-
nægja fyrirliggjandi þörf fyrir þjálfún,
annars vegar með innlendum aðgerð-
um og hins vegar með aðstoð hlið-
stæðra aðila innan Comett.
Starfsvettvangur samtakanna er
landið allt. Reynt verður að mæta
þekkingar- og þjálfúnarþörf atvinnu-
lífsins með námskeiðahaldi og með
mannaskiptum og stofhunum um
lengri eða skemmri tíma. Nánari upp-
lýsingar fáið þið hjá Rannsóknaþjón-
ustu Háskólans og hjá Alþjóðaskrif-
stofu Háskólans.
Hér hefúr verið skapað tæki sem
veitir tækifæri til að ná í þá þekkingu
og tækni sem við getum hagnýtt okk-
ur, en menn verða að vita hvað þeir
vilja. íslendingar verða að skilgreina
markmið sín og þá leitum við leiða til
að ná þessum markmiðum.
Kæru kandidatar, í fjölmörgum
störfum ykkar getið þið fengið mikil-
vægan stuðning hjá stofnunum inn-
an eða utan Háskólans. Kynnið ykkur
tækifærin vel og vandið valið. Undir-
staða alls er þó að hafa trú á framtíð
þessarar þjóðar og hafa vilja og þrek
til að vinna. Auðlindir eru ekki aðeins
til lands og sjávar, auðlindir getum
við skapað ef við notum þau tækifæri
sem tækni og vísindi bjóða okkur.
Þegar rætt er um atvinnumál á ís-
landi er löngum verið að tala um
frumframleiðsluna. Það á þó ekki
lengur við því í dag starfa mun fleiri
við þjónustu og iðnað en við fiskveið-
ar og landbúnað. Vöxturinn verður í
þjónustu og iðnaði og þar nýtast hug-
og félagsvfeindi ekki síður en tækni
og raunvísindi. íslensk ferðaþjónusta
er dæmi um atvinnugrein sem fær lít-
ið lof um þessar mundir en verður að
eflast á næstu árum. Ferðaþjónustan
þarf að hafa starfemenn með góða
þekkingu á högum og háttum þeirra
þjóða sem sækja okkur heim. Á sama
hátt verða markaðsmenn okkar að
þekkja vel til þeirra þjóða þar sem við-
skipta er leitað, þekkja sögu þeirra og
siði, en ekki aðeins staðtölur um við-
skipti og efnahag.
Tækifærin eru fyrir þá sem þeirra
leita. Fróðlegt þætti mörum að vita að
Orðabók Háskólans er í senn vísinda-
leg orðfræðistofnun og mikilvæg
þjónustustofnun, sem hefur umtals-
verðar eigin tekjur af samvinnu við
fyrirtæki og aðra aðila utan Háskól-
ans, einkum IBM á íslandi. Stærstu
þjónustufyrirtækin eru annars vegar
leiðréttingaforriL sem liðsinnir not-
endum við leit að stafsetningarvillum
og við orðskiptingu milli lína, og hins
vegar Orðabókin að umfangsmiklum
þýðingum á sértækum textum. Þessi
þjónusta gefúr af sér um 50 milljónir
króna í tekjur á þessu ári. Orðabók
Háskólans er dæmi um lofsverða
framtakssemi en auk þessa er unnið
að þýðingum á gögnum í samvinnu
við utanríkisráðuneytið varðandi Evr-
ópubandalagið og skapar þaö störf
fyrir 15-20 manns. Háskóli íslands
hefur nú nær fjörutíu rannsóknastof-
ur og stofnanir sem þið getið leitað til
á flestum fræðasviðum.
Kæru kandidatar, tækifærin eru víða
og bíða þess að þið sýnið frumkvæði
og framtakssemi. Á síðari árum hefúr
tölvutæknin orðið sameiginleg tækni
allra fræðasviða, ekki síður hug- og
félagsvísinda en raunvísinda. Skilin
milli vísindagreina verða þannig óljós
og raunar óþörf. En hér gildir einnig
hið fomkveðna - nihil sine labore -
ekkert án vinnu.
Á Vesturlöndum hafa menn um
skeið vænst mikils af þróun og vexti
smærri hátæknifyrirtækja út frá
rannsóknastofnunum háskóla. Slíkir
tækni- og vísindagarðar hafa víða
skapað grundvöll nýrrar framleiðslu
eða þjónustu, og þeir hafa getið af sér
ný fyrirtæki og ný störf. Viðhorf stór-
fyrirtækjanna er að láta háskólana
geta af sér tækni morgundagsins, láta
nýju, smáu hátæknifyrirtækin opna
dymar fyrir tækni framtíðarinnar og
ef þessi litlu fyritæki virðast ætla að
lifa og verða arðbær þá verða þau
keypt upp af stórfyrirtækjum.
Þessi þróun er einnig hafin hér á
landi og miðar vel eftir aðstæðum.
Fyrir tveimur árum var Tæknigarður
vígður hér á Melunum en hann var
reistur af Háskóla íslands, Reykjavík-
urborg, Þróunarfélagi íslands hf„ Fé-
Iagi íslenskra iðnrekenda og Tækni-
þróun hf. Tæknigarðurinn ber vitni
tiltrú okkar á auknu samstarfi Há-
skólans og atvinnulífsins, ber vitni
um gagnkvæmt traust og miklar
væntingar. Hlutverk þessa Tækni-
garðs er að veita þekkingu og tækni
út í atvinnulífið, einkum á sviði upp-
lýsinga og tölvutækni. í Tæknigarði
starfa nú þrettán ung fyrirtæki auk
Endurmenntunarstofnunar Háskól-
ans, Reiknistofnunar og hluta Raun-
vísindastofnunar.
Fyrir ári vígðum við svo annan slík-
an vísindagarð en það er Líftæknihús
Háskólans og rannsóknastofnana at-
vinnuveganna sem reist var á Keldna-
holti hjá Iðntæknistofhun. Sú bygg-
ing er vettvangur rannsókna og þró-
unarstarfa er miða að hagnýtingu
hráefna úr felensku lífríki frá hafi til
heiða, frá hvemm til jökla. Við höfum
vissulega tækifæri til að skapa auð-
lindir úr hráefni sem í dag er til ama
og umhverfisspjalla. í slíku þróunar-
starfi verða rannsóknamenn að vinna
náið með 4fíarkaðsmönnum því
markmiðið með slíku starfi er að
skapa nýjar og verðmætar afurðir. í
leit slíkra auðlinda verðum við oft að
staldra við og líta á áttavitann því við
megum hvorki glata áttum né missa
móðinn.
Þegar þið, ágætu kandidatar, hefjið
störf í íslensku atvinnulífi og fáið
tækifæri til að bæta þjónustuna eða
framleiðsluna eða jafnvel að móta
eitthvað nýtt þá gangið skipulega til
verks og gleymið ekki að nýta ykkur
þá þekkingu sem þegar er fyrir hendi
í landinu. f Háskóla íslands, rann-
sóknastofnunum atvinnuveganna og
í öðmm stofhunum og fyrirtækjum
er oft að finna þá þekkingu og það
vinnulag sem þarf og hefði getað
komið í veg fyrir ýmis kostnaðarsöm
mistök síðari ára.
Þið hafið lært að vinna skipulega,
skilgreinið verkefnið vel, „hvað skal
gera“ og þið fáið aðstoð við að finna
leiðir og svar við spumingunni:
„hvemig á að vinna verkið?" Þá verð-
ur unnt að meta kostnaðinn en fyrsta
spumingin verður ætíð hvort einhver
vilji kaupa vömna eða þjónustuna.
Þið getið einnig notað samstarfs-
nefndina SAMMENNT eða Comett
sem innstungu er leiðir orkuna að
vinnulampanum svo Ijós kvikni á per-
unni. „Leitið og þér munið finna,"
stendur í hinni helgu bók og vissu-
lega hjálpar guð þeim sem hjálpa sér
sjálfir.
íslendingar hafa áður skapað auð-
lindir úr ólíklegum efhum en það
krafðist tíma, elju og úthalds braut-
ryðjenda. Fjarstæðukennt þótti hér
Ræða flutt við brautskráningu
kandidata 27. október.