Tíminn - 01.11.1990, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 1. nóvember
Tíminn 9
áður að skeljasandur og grjót yrðu
að auðlind. Um árabil hefur sement
verið framleitt úr skeljasandi af hafs-
botni og úr líparíti úr Hvalfirði. Áár-
um áður hefði ekki þótt líklegt að
botnleðja úr Mývatni yrði sú auðlind
sem kísilgúrinn hefur orðið.
Fyrir skömmu voru hér vísinda-
menn frá Ástralíu að kynna athugan-
ir á þeim afurðum og verðmætum
sem vinna mætti úr innyflum slátur-
dýra hér á landi. Niðurstöðumar em
vissulega áhugaverðar og áþekkar
þeim sem komu fram í skýrslu ís-
lenskrar nefndar sem lögð var fram
fyrir tólf ámm. Víða em tækifæri íyr-
ir smærri iðnað sem við þó ekki gef-
um gaum.
Nú er mikið rætt um nýtt álver,
mikilvægi þess og áhrif á umhverfi
og byggðaþróun. Við uppbyggingu á
orkufrekum iðnaði, sem vissulega
gæti verið mikilvægur markaður
fyrir þá miklu orku sem enn er
óbeisluð, er mikilvægt að slíkur iðn-
aður verði hvati að frekari tækni- og
atvinnuþróun á skyldum sviðum.
Við sjáum hvemig Járnblendiverk-
smiðjan á Gmndartanga hefur með
rannsóknum og þróunarstarfsemi
ekki aðeins aukiö gæði og afköst eig-
in framleiðslu heldur jafriframt örv-
að og hraðað víðtækari tækniþróun
með ýmsum samstarfsverkefnum
við aðila utan veggja verksmiðjunn-
ar. Álverið í Straumsvík hefur hins
vegar ekki tekið þetta hlutverk alvar-
lega. Slíkt álver er nánast einangrað-
ur tæknipakki sem hvetur lítið til
frekari nýsköpunar eða atvinnuþró-
unar í landinu. Þetta er eitt af um-
kvörtunarefnum þróunarlanda þeg-
ar slíkur iðnaður verður ekki sú
uppspretta iðnþróunar sem vonir
stóðu til. Hafa ætti slíkt í huga við
samningagerð um stóriðjufram-
kvæmdir.
Sagan sýnir að á tímum erfiðleika
gera menn óvænta og jafhvel ótrú-
lega hluti. Á þessu ári em 50 ár liðin
síðan Aðalbygging Háskólans var
tekin í notkun en þá geisaði heims-
styrjöldin síðari. Við vígslu bygging-
arinnar kemst þáverandi háskóla-
rektor, prófessor Alexander Jóhann-
esson, þannig að orði.
„Gerðar hafa verið allmargar til-
raunir með íslenskt byggingarefni og
má líta þannig á að með byggingu
þessari skapist tímamót í sögu ís-
lenskrar byggingarlistar. Veggir í
anddyri byggingarinnar em þaktir
hellum, er gerðar em úr skeljum, er
muldar hafa verið og blandaðar
steinlími, en síðar steyptar í mótum
og fágaðar. Hvelfing anddyris er gerð
úr silfurbergi, sem hefir verið hlaðið
og lagt eins og tiglaskraut, og glitrar
hvelfingin öll í ljósbroti hæfilegrar
birtu. En loftið utan um hvelfinguna
er lagt hrafntinnumolum á bláleit-
um gmnni. Anddyri hátíðasals er
lagt brúnum hellum, og em þær
steyptar úr rauðu líparíti og síðan
fágaðar. Gólf í anddyri byggingarinn-
ar er þakið hellum úr íslenskum grá-
steini og sömuleiðis stigar úr and-
dyri og hefir grásteinn þessi verið
sagaður í vélum og síðan fágaður og
olíuborinn. En allt efni í þrep í bak-
stigum og víðar hefur verið gert úr
ýmsum íslenskum steintegundum.
Altari og hliðarbríkur í kapellu em
gerðar úr silfurbergssteypu og stein-
Iími, sem fágað hefur verið. En efri
brún altaris er lögð silfurbergskrist-
öllum, er hlaðnir hafa verið og gull-
lagðir á innhlið. Allt, sem nú hefir
verið nefnt, hefir verið gert í fyrsta
sinn hér á landi. Ennfremur em
grænu hellumar utan um aðaldyr al-
ger nýjung; em þær gerðar úr grænu
líparíti er blandað hefir verið fi'nmul-
inni hrafntinnu.
Erfiðleikar þeir, sem hafa verið á
innflutningi erlends byggingarefhis,
hafa mjög ýtt undir ýmsar tilraunir,
er gerðar hafa verið. Því ánægjulegra
er hve vel hefir tekist, og hafa þessi
vandræði því mtt braut þekkingu á
hagnýtingu íslenskra efria og þar
með skapað íslenska tækni, er vafa-
laust getur orðið að ómetanlegu
gagni í framtíðinni og opnað nýjar
leiðir í þróun íslenskrar byggingar-
listar."
Þessi frásögn lýsir stórhug þeirra
Guðjóns Samúelssonar húsameist-

LIST UM LANDIÐ
Gerðuberg
ara og Alexanders Jóhannessonar
háskólarektors. Þeir létu ekki erfið-
leika stríðsáranna aftra sér, þeir
vildu og þeir gátu þá sigrast á erfið-
leikunum. Við eigum ekki að vera
dugminni í dag þótt verkefriin séu
önnur.
Hlutverk Háskóla fslands er að
bæta lífið í landinu með öflugri
rannsóknastarfsemi og með mennt-
un landsmanna, bæði beint og
óbeint. Þið, kæm kandidatar, mun-
uð miðla öðmm af menntun ykkar,
veita vinnufélögum og öðmm hlut-
deild í þekkingu ykkar og þjálfun.
Þið hafið þá skyldu að viðhalda
hæfni ykkar með símenntun. Hvet
ég ykkur jafnframt til að leita þekk-
ingar og færni á fleiri sviðum og
breikka þannig gmnninn sem
menntun ykkar byggir á. Nýtið ykk-
ur Endurmenntunarstofnun Há-
skólans og Háskólabókasafn en 1.
nóvember nk. verður safnið 50 ára.
Háskólabókasafn hefur það hlutverk
að varðveita og miðla þekkingu og
sinna þörfum kennslu og rann-
sóknastarfsemi í Háskólanum og
einnig eftir föngum þörfum at-
vinnulífs og rannsókna utan Háskól-
ans. Þótt byggingu Þjóðarbókhlöðu
miði hægt þá hefur Háskólabóka-
safn eflst og vaxið við erfiðan kost.
Notið þá aðstoð sem hér er að finna
við símenntun ykkar og notið jafn-
framt þá upplýsingaþjónustu sem
Háskólinn getur veitt.
Kæm kandidatar, ég vil árétta það
að Háskóli íslands vill veita ykkur að-
stoð og stuðning í störfum ykkar
með rannsóknum, menntun og ann-
arri þjónustu sem við getum veitt og
þið viljið nýta. Við þökkum ykkur
samvemna og samstarfið á liðnum
ámm og óskum ykkur og fjölskyld-
um ykkar hamingju og heilla í fram-
tíðinni. Guð veri með ykkur.
Mjög er til fyrirmyndar viðleitni
hinna dreifðu byggða til að halda uppi
menningarviðleitni í sinni byggð. Ur
heimi sögunnar koma fyrst í huga
byltingarkennd áhrif ungmennafé-
lagshreyfingarinnar fyrr á öldinni sem
skópu nýtt Island og byggðist einmitt
fyrst og fremst á sjálfsrækt félags-
manna, líkamlegri og andlegri, én
einnig aðfengnum kröftum. (Síðar
gleymdist andinn, eins og kunnugt er,
þótt ræktun holdsins héldi áfram í
takt við tímana.)
Breiðholtshverfi austan Elliðaáa hef-
ur á síðari tímum lyft slíku menning-
armerki hátt á loft með því að koma
sér upp félagsheimilinu Gerðubergi
þar sem nú um hríð hafa verið haldn-
ir menningarviðburðir af ýmsu tagi
og söngleikar á háu stigi. í útvarpinu á
dögunum kom fram að helsti keppi-
nautur Gerðubergs og Breiðholts er
Hveragerði - talsmanni Gerðubergs
var það ofarlega í huga að þeim sem
menningu vildu fremja væri nær að
fara upp í Breiðholt en austur í Hvera-
gerði og jafnframt það að frést hefði af
Hvergerðingi sem ætlaði að sækja
menningarviðburð í Gerðubergi.
Þetta kallast væntanlega „heilbrigð
samkeppni milli félagsheimila" nú til
dags.
í vetur, eins og í fyrra, er félagsheim-
ilið Gerðuberg með metnaðarfulla
söngleikaröð og hófst hún með tón-
Ieikum Mörtu G. Halldórsdóttur
mánudaginn 22. október. Upphafs-
maður tónleikaraðar þessarar er að-
fluttur Breiðhyltingur, Jónas Ingi-
mundarson, sem jafnan „er við píanó-
ið" með söngvurum í Gerðubergi.
Annað áhersluatriði en Jónas og
söngvari á söngskemmtunum þess-
um er prósaþýðingar Reynis Axelsson-
ar á ljóðunum sem sungin eru hverju
sinni, og er mikill bragur að því að
prenta frumtexta og fimlega þýðingu
samsíða - t.d. kínverska miðalda-
kvæðið „Lítill fugl sat á kvisti" með
myndletri á vinstri hlið og íslenskri
þýðingu til hægri eða kafla úr „Rubay-
at“ með arabísku letri á vinstri hlið en
þýðingu til hægri. Hafa margir lokið
sundur munni um það að starfsmenn
Raunvísindastofnunar Háskólans
(Reynir Axelsson er einn þeirra) séu
vart einhamir í tungumálakunnáttu
sinni - en svona eru nú raunvísindin
og raunvísindamenn. Á tónleikunum
22. október var áheyrendum þó ekki
boðið upp á neitt svona framandlegt
sem hér var lýst, heldur frumtexta og
þýðingar úr frönsku, ensku, rúss-
nesku og ýmsum mállýskum
spænsku.
í hinni veglegu söngleikaskrá voru
því miður engar upplýsingar aðrar en
textamir, hvorki um tónskáldin né
flytjendurna, en Marta G. Halldórs-
dóttir mun vera rúmlega tvítug og
stunda söngnám í Miinchen. Á tón-
leikunum í Gerðubergi flutti hún lög
eftir Bizet, Samuel Barber, Poulenc,
Joaquin Nin og Rachmaninoff, auk
þess sem hún söng fjögur aukalög eft-
ir Atla Heimi Sveinsson, Jón Laxdal og
Mendelssohn. Flest þetta gerði hún af-
ar vel, enda sérlega efnileg söngkona
sem „hefur allt með sér“ sem unga
listakonu má prýða: örugga og frjáls-
mannlega ffamkomu, fallega söng-
rödd og góða tækni, skýran textafram-
burð og öruggt tóneyra. Marta á auð-
vitað eftir að þroskast sem söngkona;
sístur þótti mér flutningur hennar á
vókalísu (söng án orða) Rachmanin-
offs, sem kallar á voldugri og safameiri
rödd en Marta ræður yfir ennþá.
Þessir tónleikar Mörtu og Jónasar
Ingimundarsonar vom óvenju
skemmtilegir og glæsilegir, enda fyrir
nær fullu húsi, og listafólkinu inni-
lega fagnað í Iokin sem maklegt var.
Sig.SL
LEIKLIST
DAUÐI
DANTONS
NEMENDALEIKHÚSIÐ.
Sýningarstaður: Lindarbær.
Höfundun Georg Biichner
Þýðing: Þorvarður Helgason
Leikstjóri: Hilde Helgason
Leikmynd og búningar. Karl Aspe-
lund
Tónlist og leikhljóð: Eyþór Amalds
Lýsing og yfirstjóm smíða:
Egill Ingibergsson.
Klæðskerar: Oddný Kristjánsdóttir,
Elísabet Böðvarsdóttir.
Áhorfendur em leiddir tæp tvö
hundmð ár aftur í tímann til
frönsku byltingarinnar.
Konungur hefur látið af völdum og
borgarastéttin tekið við og landið
lýst Iýðveldi. En það er ólga í almúg-
anum.
Byltingin hefur ekki fært fólkinu
þau lífsgæði sem það vænti og það
er enn hungrað. I september 1792
er sú ákvörðun tekin að leyfa múgn-
um að taka af lífi fanga sem grunað-
ir eru um gagnbyltingu og voru um
1200 þeirra myrtir á götum úti.
Höfuðpersóna þessa leiks Danton,
sem þá var dómsmálaráðherra, var
talinn bera ábyrgð á þessum verk-
um.
Þetta er í örstuttu máli umgjörð
leiksins sem endar með aftöku Dan-
tons og nokkurra samstarfsmanna
hans.
Verkið er skrifað af Georg Buchner,
sem fæddur var í Hessen og Iést að-
eins 23 ára að aldri en hafði þá skrif-
að þrjú leikrit. Hann varð þó fyrst
þekktur fyrir dreifirit nokkurt sem
hann sendi bændum í heimahéraði
sínu þar sem hann hvatti þá til að
rísa upp gegn oki yfirstéttanna.
Hann var ofsóttur vegna skrifa sinna
og flúði land.
Leikritið um Dauða Dantons ber
þess glögg merki að höfundurinn er
skarpgáfaður og heimspeki hans
höfðar jafnt til okkar í dag sem fyrir
160 árum.
Minnisstæð er sú skoðun höfundar
að framþróunin gerist í stökkum.
Stökkum sem haft geta geigvænleg-
ar afleiðingar, því svo virðist sem
rækilega þurfi að stjaka við mann-
kyninu svo það rumski. Hvort held-
ur það er í formi náttúruhamfara
eða blóðugra byltinga. Enda er einn
byltingarmanna látin lýsa þeirri
skoðun sinni í leikritinu að bylting-
ar með mannfórnum séu í eðli sínu
hliðstæðar náttúrulegum plágum
sem yfir mennina ganga. Fórnir séu
nauðsyn til að framþróun eigi sér
stað. Það þarf að eyða illgresinu til
að blómin dafni. Nærtækar samlík-
ingar eru gyðingaofsóknir og kyn-
þáttafordómar.
En leysir það vandann að höggva
hausinn af kóngi jafnvel þótt fúl-
menni sé? Er ekki lausnin fólgin í
einhverju öðru en tortíma því sem
er í vegi okkar?
Þessar og fleiri spurningar vakna
þegar horft er á þetta leikrit
Buchners. En yfir og allt um kring
svífur dauðans óvissi tími sem
áhorfandinn skynjar að nálgast æði
hratt.
Þeir leikarar sem bera uppi þessa
sýningu eru 4. árs nemar skólans
þau: Halldóra Björnsdóttir, Gunnar
Helgason, Ingibjörg Gréta, Þórey
Sigþórsdóttir, Þorsteinn Bachmann,
Þorsteinn Guðmundsson, Ari Matt-
híasson og Magnús Jónsson.
Öll fara þau með fleiri hlutverk en
eitt nema Þorsteinn Guðmundsson
sem leikur Danton.
Auk þeirra eru 2. árs nemar í minni
hlutverkum og 1. árs nemar sjá um
tæknivinnu.
Það var mikil orka sem leyst var úr
Aftaka Lúðvíks 16. á Place de la Revolution.
læðingi á sviðinu. Það var öskrað,
grátið, elskast og haldnar þrumandi
ræður. Hlutverk karlmannanna eru
mun veigameiri, enda karlar hið
ríkjandi kyn á þessum tíma. Öll
stóðu þau sig með sóma og stuðluðu
að því að gera þessa sýningu býsna
eftirminnilega.
Á sýningunni sátu áhorfendur í
hálfhring umhverfis sviðið. Leik-
tjöld voru einföld en hæfðu verkinu
vel.
Sérstaklega eru mér þó mfnnis-
stæð einföld en áhrifamikíT leikhljóð
(klukkutif, fallandi vatnsdropar og
fallaxarhvinur) sem sýna að ekki er
nauðsyn að kaupa milljóna sviðs-
mynd frá útlandinu með tilheyrandi
reyk og glæringum til að ná fram
hinum réttu hughrifum.
Leikstjóra, leikurum og öðrum
sem hlut eiga að máli færi ég þakkir
fyrir athyglisverða sýningu.
Gísli Þ.