Tíminn - 03.11.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 3. nóvember 1990
Um síðustu helgi höfnuðu vestfirskir sjálfstæðismenn þingmanni sínum, Þorvaldi Garðari
Kristjánssyni, í prófkjöri. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem Þorvaldur Garðar er „höggvinn”:
Afskipti formanns
voru ekki við hæfi
Um síðustu helgi gerðust þau óvæntu tíðindi að þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins, Þorvaldur Garðar Kristjánsson fyrrverandi forseti
Sameinaðs Alþingis, var felldur í próflqöri á Vestfjörðum. Mörgum
leikur hugur á að vita um það sem gerðist meðal sjálfstæðismanna
í Vestfjarðakjördæmi og ekki síst hvað Þorvaldur Garðar ætlar að
gera í framhaldi af ósigrinum.
Þorvaldur Garðar ræðir hér af hrein-
skilni um sinn pólitíska feril, gömul og
ný átök meðal sjálfstæðismanna á Vest-
fjörðum, nýliðið prófkjör, afskipti for-
manns flokksins af því og um áform sín.
Þorvaldur Garðar fór fýrst í framboð í
Vestur- í safj arðarsýslu.
„Ég fór í vonlaust kjördæmi, sem þá
var talið, fyrir Sjálfstæðisflokkinn.
Þetta kjördæmi hafði Sjálfstæðisflokk-
urinn aldrei unnið. í síðustu kosning-
um áður hafði Sjálfstæðisflokkurinn
fengið tæp 20% atkvæða og var þá
minnstur flokka í kjördæminu, fyrir ut-
an Sósíalistaflokkinn sem hafði nánast
ekkert fylgi. Ég kom þarna fýrst til leiks
í aukakosningunum sem haldnar voru
þegar Ásgeir Ásgeirsson tók við emb-
ætti forseta íslands, en hann hafði verið
þingmaður Vestur- ísafjarðarsýslu um
langt árabil. Ég bjóst til atlögu eins og
ég ætlaðf mér að vinna kjördæmið
strax. Bjarni Benediktsson gaf mér
samt ýmis heilræði og minnti mig á að
ekki væru allir viðhlæjendur vinir. Ég
tapaði þessari kosningu eins og allir
höfðu gert ráð fyrir, nema kannski ég.
Ég var því fúll yfir kosningunum þó að
Ólafur Thors segði að ég mætti vera
ánægður vegna þess að mér hefði tekist
að vera næstur þeim sem vann þingsæt-
ið. Ég skildi ekki mikilvægi þessa ár-
angurs fyrr en seinna.
Vann kjördæmið í fjórðu
tilraun
Eftir eitt ár voru almennar þingkosn-
ingar og ég hélt áfram í Vestur-ísafjarð-
arsýslu og féll aftur. Að þrem árum liðn-
um voru alþingiskosningar á ný og enn
tapaði ég. Ég bauð mig fram í fjórða
sinn og vann þá Vestur-ísafjarðasýslu
fyrir flokkinn. Var þá svo komið að ég
var með nálega 45% atkvæða. Þetta var
í vorkosningunum 1959. Þetta þóttu
merkileg úrslit og örlagarík. í þessum
kosningum var mesta deilumálið kjör-
dæmabreytingin og var háð af þeim
sem töldu sér hag í að leitast við að
magna illdeilur milli strjálbýlis og þétt-
býlis eins og löngum hefur þótt brenna
við. Hefði mátt ætla að vandi minn væri
nokkur því að ég var formaður Varðar-
félagsins í Reykjavfk þegar ég vann
þetta strjálbýliskjördæmi fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn og hafði reyndar áður
verið formaður Heimdallar.“
Hefur þú verið alþingismaður síðan
1959?
„Nei, Adam var ekki lengi í Paradís. Ég
var alþingismaður í eitt sumar. Kjör-
dæmið, sem ég hafði streðað við að
vinna í sjö ár og í fjórum kosningum,
var ekki lengur til. Um haustið voru al-
þingiskosningar, þær fyrstu eftir kjör-
dæmabreytinguna og tilkomu Vest-
fjarðakjördæmis. Var þá að líkum nokk-
ur vandi að stilla upp lista Sjálfstæðis-
flokksins í Vestfjarðakjördæmi. Um vor-
ið höfðum við verið kosnir fjórir
þingmenn Sjálfstæðisflokksins í fjórum
af fimm einmenningskjördæmum á
Vestfjörðum. Hvernig átti nú að stilla
upp með slíku mannvali? Gísli Jónsson,
áður þingmaður Barðstrendinga, var
valinn í efsta sætið. Hann var annálaður
fyrir dugnað og langa þingreynslu.
Þessum manni var falið að leiða flokk-
inn í fyrstu kosningunum í Vestfjarða-
kjördæmi. Hann var þá einmitt á sama
aldri og ég er í dag.“
„Fyrir þetta verður þú
höggvinn“
Það hefur oft verið sótt hart að þér í
tengslum við uppröðun á lista Sjálf-
stæðisflokksins á Vestfjörðum.
„Það var ekki fyrr en í næstu alþingis-
kosningum sem gamanið fór að grána.
Ég var allt í einu kominn í ólgusjó í
framboðsmálum Vestfjarðakjördæmis
úr lognblíðu Vestur-ísafjarðarsýslu. Var
þá tekið að bola mér út af framboðslist-
anum eða halda mér sem neðst. Voru þá
náttúrlega taldar fram þær vammir og
skammir sem við hæfi þóttu. Þykir mér
því nú andstaðan gegn mér undanfarið,
þegar nánast ekkert er talið fram nema
aldurinn, vera sem hlýr andblær miðað
við hretviðrin sem ég hef áður mætt.
f kosningunum 1963 tókst mér samt
að ná landi í öðru sæti framboðslistans.
Þá var hins vegar hinum vinsæla lækni
ísfirðinga, Kjartani Jóhannssyni, kastað
fyrir borð úr framboði. Hann hafði unn-
ið það afrek að ná þingsæti ísfirðinga
1953 og vinna þannig frækinn sigur í
rauða bænum til handa Sjálfstæðis-
flokknum. Það verður alltaf svartur
blettur á þeim sem að þessari atlögu
stóðu.
Röðin átti eftir að koma að mér síðan.
Það var í alþingiskosningunum 1967.
Þá voru prófkjörin ekki komin til. Mér
var bolað úr öðru sæti listans og boðið
upp á þriðja sæti. Það náðist þó fram í
kjördæmisráðinu með aðeins eins at-
lwæðis meirihluta, sem ég áleit að hafi
verið fenginn með ólögmætum hætti,
og á þeirri forsendu neitaði ég að vera á
framboðslistanum."
Ég heyri á þér að innbyrðisátök meðal
Sjálfstæðismanna á Vestfjörðum eru
ekki nýtt fyrirbæri. Hvaða máli barðist
þú helst fyrir á þingi?
„Á fyrsta kjörtímabilinu sem ég sat á
Alþingi 1963-1967 bar hæst hjá mér
Vestfjarðaáætlun. Það vildi þannig til að
mér hafði komið til hugar að fá fjár-
magn frá Viðreisnarsjóði Evrópuráðsins
til uppbyggingar á Vestfjörðum. Ég út-
vegaði þetta fé og Vestfjarðaáætlun varð
að veruleika. Þarna var um að ræða
framkvæmdaáætlun í samgöngumál-
um sem á verðlagi í dag nam um 10
milljörðum króna. Hér var um að ræða
framkvæmdir víðs vegar á Vestfjörðum
í vegagerð, hafnargerð og flugvallagerð.
Þetta fýrirbæri, Vestfjarðaáætlunin og
fjáröflun til hennar, þótti með eindæm-
um.
Þegar þetta var að gerast sagði einn af
mætustu embættismönnum þjóðarinn-
ar við mig, en hann var góður vinur
minn: „Fyrir þetta verður þú höggv-
inn.“ Ég hló og gat ekki skilið hvað
hann var að fara. Mörgum árum síðar
sagði þessi sami maður við mig: „Skilur
þú nú það sem ég sagði af þekkingu
minni á öfundareðli mannskepnunnar,
sem getur tekið á sig hinar furðuleg-
ustu myndir.“ Ég játti því og sagði: „Það
er rétt. Ég var höggvinn." Mér var bolað
út af þingi árið 1967 og var utan þings
eitt kjörtímabil, eða fjögur ár. Það er
bættur skaði þó að þessi tími félli úr
þingsögu minni, en það er ennþá
óbættur skaði Vestfirðinga því að þar
með var rofið framhald Vestfjarðaáætl-
unar sem drög höfðu verið lögð að og
átti að tryggja áframhaldandi fjármagn
til frá Viðreisnarsjóðnum vegna fram-
kvæmda við alhliða uppbyggingu í at-
vinnumálum, félagsmálum, mennta-
málum og heilbrigðismálum kjördæm-
isins. \
Prófkjor kom mér til
hjálpar 1971
Næsta hryðja hjá mér kemur svo fýrir
kosningarnar 1971. Þá kom prófkjör
mér til hjálpar. Ég hafði í prófkjörinu
náð öðru sæti listans, en hálfur eða
heill dagur fór í deilur á kjördæmis-
þingi um hvort virða skyldi úrslit próf-
kjörsins hvað mig varðaði, eða þar til
góður maður sagði: „Hingað og ekki
lengra.“
Reynsla þín af átökum í kringum fram-
boð er orðin löng.
„Ég ætla mér ekki að fara að rekja öll
framboðsmál mín. Það yrði langur lest-
ur. Ég hef setið á þingi óslitið frá 1971.
Mín reynsla er því orðin nokkur og af
mörgu að taka ef ég ætlaði mér þá dul
að fara að rekja það í blaðaviðtali. Ég
hef alltaf leitast við að vinna sem best að
hagsmunamálum og framfaramálum
kjördæmisins. Kennir þar ýmissa grasa,
þó að ég ætli að hátt beri Vestfjarða-
áætlunina og Orkubú Vestfjarða svo
eitthvað sé nefnt. Ég hef líka alla tíð
leitast við að leggja ekki síður áherslu á
hin almennu þingmál sem varða þjóð-
málin í heild en kjördæmismálin. Þetta
hefur ekki verið erfitt að láta fara saman
fremur en að vera það sem kallað er fýr-
irgreiðslumaður og vera jafnframt í
hlutverki löggjafans."
Sat í 25 ár á þingi Evrópu-
ráðsins
Hvað um forystu þína fýrir Alþingi?
„Ég hef hér ekkert farið inn á það sem
hefur þó verið einn sterkasti þátturinn
á mínum þingmannsferli. Á ég þar við
allt sem Iítur að forystu og stjórn sjálfs
Alþingis. Ég var átta ár varaforseti efri
deildar og fimm ár forseti deildarinnar.
Ég var fimm ár forseti Sameinaðs Al-
þingis. Þetta allt er stór þáttur í minni
lífsreynslu og er kafli út af fýrir sig.
Margt fleira kemur manni til hugar í
þessu sambandi. Ég var 25 ár fulltrúi á
þingi Evrópuráðsins í Strasbourg og
lengst af formaður íslensku sendinefnd-
arinnar og mörg ár einn af varaforset-
um þingsins. Ég sagði stundum að ég
væri eins hagvanur í þinginu í Sras-
bourg eins og á Alþingi. Árið 1987, þeg-
ar ég hætti sem fulltrúi íslands á þingi
Evrópuráðsins, var ég gerður að heið-
ursþingmanni Evrópuráðsins, eins og
það heitir, og er mér sagt að slík viður-
kenning sé sjaldgæf. En allt þetta leiðir
af þingmennsku minni og kjöri mínu á
þing af Vestfirðingum."
Endumýjun nauðsynleg, en
hún má ekki verða of hröð
Við skulum þá snúa okkur að þessum
síðustu atburðum.
„Þú átt við prófkjörið sem er nýafstað-
ið. Það verður lítið sagt um það nema
að hafa í huga aðdraganda þess að ég
tók þátt í því. Síðan 1971 hafa sömu
tveir menn skipað efstu sæti framboðs-
listans. Þessi skipan hlaut að hafa sinn
endi. Það var strax augljóst þegar Matt-
hías Bjamason gaf margítrekað yfirlýs-
ingu sína á aðalfundi kjördæmisráðsins
á Vestfjörðum 1988, um að hann ætlað
ekki að gefa kost á sér til framboðs í
næstu alþingiskosningum. Á grundvelli
þessa ákvað ég að gefa kost á mér til
framboðs við næstu kosningar. Þessi
ákvörðun var tekin fýrir áeggjan
margra áhugamanna og frammámanna
í kjördæminu. Þeir höfðu áhyggjur af
því að efstu menn listans hættu þing-
mennsku báðir samtímis. Ég hygg að
það hafi verið orðið nokkuð almenn
skoðun hjá flokksmönnum að hæfileg
endurnýjun yrði á framboðslista flokks-
ins með því að Matthías hætti eins og
hann var búinn að ákveða en ég héldi
áfram. Um þetta virtist bærileg sam-
staða, með því að endurnýjun fram-
boðslistans gengi þá hvorki of hratt né
of seint fýrir sig. Eg var sammála þessu
og taldi að framboðslisti flokksins á
Vestfjörðum væri ekki lengur sterkur
með óbreyttum tveim efstu sætunum.
Annað sætið ætti að skipa manni sem
hefði ekki áður verið þingmaður. Þessi
sjónarmið lágu að baki þeirri ákvörðun
minni um framboð og að stefna að
fýrsta sæti framboðslistans. Ég vildi í
prófkjörinu leita trausts hjá sjálfstæðis-
fólki til að skipa efsta sæti listans. Þetta
kom til meðan svo var að sá sem hafði
skipað þetta sæti gaf ekki kost á sér.