Tíminn - 06.11.1990, Blaðsíða 9

8 Ttminn
Þriðjudagur 6. nóvember 1990
Þriðjudagur 6. nóvember 1990
Tíminn 9
A raöstefnu um nýsköpun atvinnulífs á Islandi var kastljósinu beint aö sjávarútvegi:
Möguleikar til nýsköpunar mestir
í greinum tengdum sjávarútvegi
Fyrsta nóvember síðastliðinn var haldin á
Hótel Sögu, ráðstefna um nýsköpun í ís-
lensku atvinnulífi og var tilgangur hennar
að efla umræðu um nýsköpun í atvinnulíf-
inu. Þeir sem boðuðu til ráðstefnunnar voru
Iðntæknistofnun íslands, Félag íslenskra
iðnrekenda og Útflutningsráð íslands. Aðal-
ræðumaður var Dr. Peter Wallenberg frá Sví-
þjóð en hann er einn þekktasti iðnrekandi og
athafnamaður á Norðurlöndum. í erindi
sínu sagði Wallenberg að það væru honum
talsverð vonbrigði að efnahagssamvinna
milli Norðurlandanna væri með minnsta
móti. Hvorki væri um að ræða frjálst flæði
fjármagns milli landa né sameiginlegan
hlutabréfamarkað þó svo að Norðurlöndin
væru sameiginlegur vinnumarkaður og
vegabréfsskoðun hefði verið afnumin. Wal-
lenberg sagði einnig að það væri hans skoð-
un að Norðurlöndin gætu ekki staðið fyrir
utan innri markað Evrópu.
Wallenberg benti í erindi sínu á þá sérstöðu
Norðurlandanna að þau væru mjög háð út-
flutningi. Hann sagði það vera reynslu Svía
að útflutningur byggðist að mestu á fyrir-
tækjum, sem sænsk fyrirtæki hefðu stofnað í
öðrum löndum, og ekki væri aðeins um fyr-
irtæki sem seldu útfluttar vörur að ræða
heldur einnig framleiðslufyrirtæki.
íslendingum mislagðar
hendur við uppbyggingu
atvinnulífsins
Á ráðstefnunni fluttu Gunnar Svavarsson,
forstjóri Hampiðjunnar og Sturlaugur Stur-
laugsson, framleiðslustjóri hjá Haraldi
Böðvarssyni og Co. erindi um nýsköpun ís-
lenskra fýrirtækja.
Gunnar Svavarsson sagði í sínu erindi að
þegar litið væri yfir farinn veg, væri ekki
laust við að manni fyndist sem okkur íslend-
ingum hefðu verið nokkuð mislagðar hend-
ur við uppbyggingu atvinnulífsins. Oftar en
ekki hafi verið lögð áhersla á að búa til það,
sem kallað hefur verið atvinnutækifæri og
gleymdist þá gjarnan að athuga hvort ein-
hver markaður væri til staðar: „Menn fá
gnótt hugmynda um all kyns vöru og þjón-
ustu, fara af stað með framleiðslu, en gleyma
að athuga hvort einhvers staðar finnist ein-
hverjir sem eru reiðubúnir til að kaupa vör-
una á því verði sem kostar að framleiða
hana“, sagði Gunnar.
Gunnar sagði að stefna hins opinbera í at-
vinnumálum ætti að felast í því að koma á
stöðugleika í stað þess hringlanda sem oft
hafi viljað brenna við, t.d. í skattamálum,
vaxta- og verðtryggingarstefnu og gengis-
málum: ,Atvinnulífið þarf á að halda viðnámi
gegn verðbólgu og stöðugleika í gengismál-
um. Skráning gengis á ekki að taka mið af af-
komu einstakra atvinnugreina eins og nú er,
heldur markmiðinu um hallalaus utanríkis-
viðskipti. Ef fyrirtæki eiga að geta endumýj-
að tæki sfn, sótt fram á nýjum mörkuðum,
beitt sér fyrir nýsköpun og greitt sæmileg
laun, þarf að búa þeim góð rekstrarskilyrði.
Auka þarf frelsi á ýmsum sviðum þar sem
enn ríkja boð og bönn, og er meiri frjálsræði
í gjaldeyrisviðskiptum þar einna mikilvæg-
ast. Einnig verður að hverfa frá því að skatt-
leggja kostnað fyrirtækja", sagði Gunnar.
Gunnar benti á fjóra valkosti fyrir fyrirtæki
sem vildu auka rekstur sinn. Fyrsti kostur-
inn væri sá að auka markaðshlut á núverandi
mörkuðum. Ef hann væri ekki mjög hár þá
mætti segja að það væri sá kostur sem fyrir-
tæki ætti fyrst að huga að. Annar kosturinn
væri sá, ef fyrirtækið hefði þegar náð hárri
hlutdeild á markaðinum. Þá þyrfti fyrirtækið
að auka fjölbreytni vöruframboðs á núver-
andi mörkuðum, þ.e. að bæta við skyldum
vörum og selja þær til sömu viðskiptavina.
Þriðji kosturinn væri sá að leita nýrra mark-
aða með núverandi vörur. Gunnari sagði að
hér á landi þýddi þetta oft útflutning. Síðasti
og yfirleitt sísti valkosturinn sagði Gunnar
að væri sá að gera hvort tveggja í senn, þie.
að bjóða nýja vöru og reyna að selja hana á
nýjum markaði. Það krefðist gífurlegrar
vinnu stjórnenda sem gerðu þá ekki annað á
meðan.
Gunnar sagði að boðskapurinn væri sem
sagt þessi: ,Aður en lagt er í nýsköpun, í
þeirri merkingu sem síðast var nefnd, ber að
skoða gaumgæfilega hvort ekki sé unnt að
vinna betur úr því sem fyrir er.“
t
Ekki mikill vaxtarbroddur
í landbúnaði
Gunnar benti á dæmi um nýsköpun í fyrir-
tæki sínu, Hampiðjunni. Árið 1977 var þar
hafin framleiðsla plaströra og var það óskin
um örari vöxt og dreifingu áhættu sem var
hvatinn að baki þeirri ákvörðun. Gunnar
sagði að röradeildin hefði gengið all þokka-
lega og skilað sínu í hlutfalli við stærð og
stofnkostnað: ,Á allra síðustu árum hefur
þetta þó breyst því innlend samkeppni hefur
aukist í kjölfar þess að aðgangur að greininni
varð auðveldari. Mikið framboð er nú víða af
notuðum vélum til framleiðslunnar, þannig
að sú hindrun, sem hár fjárfestingarkostnað-
ur var, er ekki lengur fyrir hendi. Þetta hefur
valdið því að nú keppa of margir á litlum
markaði og enginn gerir það gott. Kannast
menn ekki við mörg önnur slík tilfelli?"
sagði Gunnar.
Gunnar sagði að vaxtarbrodda atvinnulífs-
Eftir
Stefán
Eiríksson
ins væri einna helst að finna innan sjávarút-
vegs, ferðaþjónustu og orkufreks iðnaðar.
Hann sagði að landbúnaðurinn yrði víst
seint talinn til greina sem mikill vaxtar-
broddur væri í. Hins vegar gætu gerst þar
góðir hlutir, væru fjötrar forsjárhyggjunnar
leystir og bændurnir og fyrirtæki í úrvinnslu
afurða þeirra fengju að njóta sín, rétt ein og
hver önnur fyrirtæki.
Gunnar sagði í lok erindis síns að það væri
hlutverk stjórnvalda að búa atvinnulífinu
góð, almenn rekstrarskilyrði, en skipta sér
sem minnst af því að öðru leyti. „Raunveru-
Ráðstefnugestirfylgjast með framsöguerindum á Hótel Sögu í Reykjavfk.
leg nýsköpun í víðum skilningi og aukin
hagsæld gerist ekki með miðstýringu að ofan
eða með smáskammtalækningum þar sem
arðsemissjónarmiðið vill gleymast. En við
skulum líka minnast þess, að þegar hefur
viss árangur náðst. Betra jafnvægi á launa-
markaði, og frjálsræði meira í fjármagnsvið-
skiptum. Verðlag er nú stöðugra en það hef-
ur verið í langan tíma og fyrsta skrefið í átt
til frjálsra gjaldeyrisviðskipta hefur verið
stigið. Ef haidið er áfram á þessari braut er
ég ekki í vafa um að atvinnulífið mun sjálft
sjá um þann vöxt sem æskilegur er talinn“,
sagði Gunnar að lokum.
Réttar ákvarðanir
á grunni betri upplýsinga
í erindi sínu fjallaði Sturlaugur Sturlaugs-
son, framleiðslustjóri hjá Haraldi Böðvarssyni
og Co., einkum um nýsköpun f sjávarútvegi í
víðum skilningi. Sturlaugur sagði að í sínum
huga væri nýsköpun einhver breyting á t.d.
tækni, vinnutilhögun eða viðhorfi manna
sem skiptir sköpum fyrir atvinnulífið og oft á
tíðum eitthvað sem hámarkar framtíðarhagn-
að en er ekki beint áþreifanlegt í nútíð. Stur-
laugur vék síðan að ýmsum verkefnum sem
unnið hefur verið að í H.B. og Co. og sagði
hann að þeir teldu þau vera framþróun a.m.k.
fyrir þeirra fyrirtæki en e.t.v. ekki nýsköpun.
Langtímamarkmið þeirra væri að styrkja
samkeppnisstöðu fyrirtækisins gagnvart um-
heiminum með því að framleiða hágæðavöru
og hafa fjárhagslegt bolmagn til að geta greitt
hæsta heimsmarkaðsverð á hráefni og útveg-
að hæstu launin fyrir besta starfskraftinn.
Sturlaugur sagði að til að nálgast þessi mark-
mið þurfi leikreglumar að vera þannig að
keppt sé á jafnréttisgrundvelli.
Tímamynd: Áml BJama
Sturlaugur tók sem dæmi að um bessar
mundir væru þeir að þróa með IBM á Islandi
og RT-Tölvutækni tölvukerfi til að sfyrkja
alla ákvarðanatöku innan fyrirtækisins.
Þetta kerfi byggist á því að safna upplýsing-
um úr fiskvinnslunni í eitt gagnasafn á sjálf-
virkan hátt og miðar að því að þær upplýs-
ingar og reynsla, sem er til staðar í fyrirtæk-
inu, haldist þar, því oft á tíðum sé það þann-
ig að ákveðnir einstaklingar í fyrirtækinu
keyri reksturinn á tilfinningunni einni með
misgóðum árangri og finni sínar eigin við-
miðanir fyrir ákvarðanatöku. Þvf miður séu
ekki allir með þessa hæfileika og ef slíkir ein-
staklingar hverfa frá, myndast gap sem erfitt
er að fylla upp í. Sturlaugur sagði að hug-
búnaðarlausnin byði upp á aukin samskipti
við söluaðila, banka, þjónustuaðila, ráðu-
neyti o.fl. í tengslum við þróun tölvukerfis-
ins er ætlunin að taka upplýsingar úr gæða-
eftirlitinu til að skilgreina betur gæðavanda-
mál og minnka gæðakostnað. Hann sagði að
þeir vonuðust til með hjálp hugbúnaðarins
eða gagnasafnsins verði meiri líkur á því að
við tökum réttar ákvarðanir á grunni betri
upplýsinga.
Framleiðniaukning
í fískvinnslu áætluð 35%
Sturlaugur sagði að ótal þróunarverkefni
væru unnin innan sjávarútvegsins bæði stór
og smá eins og t.d. verkefnið VIRKNI sem er
samnorrænt. Markmið þess er að auka fram-
leiðni með tilkomu sjálfvirkni í pökkun og
frystingu í frystihúsum samhliða hagræð-
ingu f flutningum og upplýsingastreymi í
húsunum. Síðan sé það HÁLIOS verkefnið
sem er samstarfsverkefni íslenskra, franskra
og spænskra fyrirtækja og samtaka iðnaðar
og stofnana. Markmiðið með því sé að auka
hagkvæmni og framleiðni fiskiskipaflotans í
Evrópu með tilstuðlan nýsköpunar og þró-
unar tækja og kerfa fyrir sjávarútveginn.
Sturlaugur sagði að töluverð uppstokkun
ætti sér stað innan sjávarútvegsins. Samein-
ing, samvinna og sala á fyrirtækjum hafa
leitt til aukinnar hagræðingar og nýjar
vinnslulínur hafi leitt til framleiðniaukning-
ar í greininni. Framleiðniaukning í fisk-
vinnslunni frá 1987-’90 skv. upplýsingum frá
hagfræðingum vinnumarkaðarins er áætluð
35%. Sturlaugur sagði að ástæðan fyrir
þessu væri sú að greinin væri að takast á við
sín vandamál af fullri alvöru. Það hafi tekið
langan tíma að uppgötva að fiskur sé tak-
mörkuð auðlind sem þurfi að vernda og nýta
á hagkvæmastan hátt. Hann sagði að ástæð-
an fyrir því að hann hefði trú á íslenskum
sjávarútvegi í framtíðinni væri sú að það hafi
orðið hugarfarsbreyting í greininni til hins
betra.
Sturlaugur sagði að hlutabréfamarkaður
væri vanþróaður á íslandi. Sfyrking hans
muni án efa hleypa nýjum þrótti í íslenskt
atvinnulíf. Hann sagði að sjávarútvegurinn
þyrfti á langtímafjármagni að halda og hluta-
bréfamarkaðurinn geri meiri kröfur almennt
til starfsfólksins, jafnt undir- sem yfirmanna.
Þessi þróun væri eðlileg og heilbrigð og ár-
angurinn muni án efa skila sér í hagkvæmari
rekstrareiningum en eru í dag. Sturlaugur
sagði að H.B. og Co. myndi taka þátt í þessari
þróun.
Sturlaugur sagði að sjávarútvegur, fisk-
vinnsla og útgerð væru okkar stóriðja. Það
sé það sem við kunnum einna best og gerum
betur en aðrar þjóðir. Hann sagði að lokum
að ef við ættum eftir að upplifa sterka efna-
hagsstjórn á íslandi og frið á vinnumarkað-
inum í framtíðinni þá muni okkur auðnast
að nýta auðlindir hafsins, vatnsorku og feg-
urð landsins til hagsældar fyrir íslenskt at-
vinnulíf. —SE