Tíminn - 23.11.1990, Blaðsíða 7

Föstudagur 23. nóvember 1990
Tíminn 7
Fjórar bækur Ijóða
VORT SKARÐA LÍF
Höf.: Ami Ibsen
Útgef.: Handafl 1990
„Þú hefur látið blekkjast / í autt
leikhús / situr frá þér numin / af eig-
in ósigri." Þannig endar Ámi Ibsen
Ieikari ljóð sitt í minningu hláturs.
Kaldhæðni í fyrirrúmi. Árni kemur
yfirleitt beint að því efni sem hann
ætlar sér að fjalla um og er hnitmið-
aður í skáldskap sínum. Víða er hægt
að taka upp vel sögð orð sem greini-
lega eru ættuð úr raunveruleikan-
um. Skáldskapurinn er vafalaust
ekki tilbúningur yfir glasi og ritvél.
Gott dæmi um þetta er stef sem fyr-
ir kemur í ljóðunum Gamalt fólk, Á
hæli og Jólakort. Gamla fólkið er
eins og afskorin blóm sem við vitjum
annað veifið eins og að skipta um
vatn. Innan veggja hælisins þarf
enginn að óttast dauðann: „það er
lífið sem er uggvænlegt".
Eins er það með tilfinningamar.
Hann var „staðinn að einsemd / á ári
samkenndar“. Efi, trúnaður, firring
og raunsæi eiga sín ljóð. Einnig tek-
ur Árni á hlutum eins og þráhyggju,
heift og óþreyju. Dauðinn á sinn þátt
í safninu og viskan, eins og vera ber í
ljóðabók.
Kosturinn við bókina er tvímæla-
laust sá að höfundur reynir ekki að
loka dyrum tilverunnar með því að
gefa svör við efanum um lífið. Skiln-
ingur á hugtakinu eign er gott dæmi
um þetta: „við eigum áhættu / ugg-
Iaust.“
Á stöku stað ber nokkuð á því að
bókin er samsafn Ijóða frá löngum
tíma, eða allt frá því Árni gaf út sína
fyrstu ljóðabók fyrir fimmtán árum.
Miðað við yfirskrift bókarinnar og
uppsetningu hef ég tilhneigingu til
að ætla að hnitmiðaðri ljóðin séu frá
síðari tímum að þroska, en prósurn-
ar og lengri ljóðmæli séu eldri. í
heild er „Vort skarða líf" góð bók,
innihaldsrík og veitir tilefni til end-
urskoðunar almennra lífshátta.
Þagnar tjaldur
ÞRÍLEIKUR AÐ ORÐUM
Höf.: Hrafn Andrés Harðarson
Útgef.: Hlér 1990
„Óði ljóða / smiðurinn / stóð við
þjóðveginn / og jóðlaði / hljóðlega."
Þannig stendur hann í mínum huga
þessi ljóðasmiður Hrafn Andrés, eins
og hann kemst reyndar sjálfur að
orði. Bók hans skiptist í kafla sem
bera heitin Fjöll, Óður ljóðasmiðs og
Kenndir.
í FjöIIum fjallar höfundurinn um
fjöll og ekki fjöll. Fjöllum lýkur á
eðlilegan hátt með ljóði um fjöruna
og endar það á þessum orðum:
„þagnar tjaldur / logagaldur lækk-
andi sólar / lýkur degi.“ Fjöll eru
greinilega notuð til samanburðar við
lítilmótleika mannsins, smæð hans
og hverfulleika. Niðurlagsorð kafl-
ans má líklega skoða sem forstef að
niðurlagi bókarinnar, sem er minn-
ingarljóð um ungsveininn Leif, en
fram kemur að hann hefur dáið tæp-
lega sjö og hálfs mánaðar gamall í
ágúst 1975.
Bókin er því öll sett fram af hæfi-
legri hógværð hjartans og kemur
höfundur víða við, eins og skáldum
er tamt. Þegar kemur að ljóðum um
þjáningu og von er rist djúpt í
mannskilning og reynslu. Þjáningu
er líkt við skurð sem fyllist aftur og
aftur. „minningarnar / koma stund-
víslega / á hverjum morgni / og
moka upp úr honum."
Sorgin er eins og óvelkomið illgresi
í garði, arfi. Þegar sorgin sefast
kemst skáldið að niðurstöðu:
„Blómstrandi arfi / er líka fögur
jurt.“
Einlægnin er á sínum stað og það er
líka hægt að segja um kímnina. Litla
flugan er dæmi um það. Hún „flaug
... smaug... og laug / bæði um heim-
ilisfang, aldur / og kennitölu." Þá
fjallar hann á skemmtilegan hátt um
bækur sem tímasprengjur, orð og
bókstafi, tálvonir og óskalög sjúk-
linga. Teikningar eftir Höm Hrafns-
dóttur í ljóðabókinni eru góðar og
koma vel á móts við innihaidið.
Erótískur karl
í GRÓÐURREIT VORSINS
Höf.: Þór Stefánsson
Útgef.: Goðorð, Reylg'avík 1990
í gróðurreit vorsins er að finna tal-
að mál í ljóðum sem númemð eru
frá einum og upp í 32. Það er fyrri
hluti samnefndrar ljóðabókar, en
hún er í heild sinni erótísk einhliða
tjáning karlmannsins í samskiptum
pars. Umgjörðin er gróandi vorsins
og líkingar em óspart sóttar í lífríki
landsins. Síðari hlutinn, Bláar
appelsínur, er settur fram í tuttugu
Ijóðum eða jafnmörgum erindum
sama ljóðs. Þar hamrar höfundur til-
finningar sínar en frekar með áslætti
hafsins — Öldu, Unnar, Hrannar og
Ránar. í heild má segja að reynsla
höfundar af litbrigðum náttúmnnar
sé nánast einskorðuð við þá snert-
ingu sem hann hefur fundið við kon-
una í áðurnefndu pari. „Himinninn
er eins og bláar appelsínur. / Ég er
sólginn í þær / en fæ mér bita af
brjóstum þínum / í staðinn."
Við yfirlestur er ekki að sjá mjög
knappan Ijóðastíl, eins og fram kem-
ur hjá æði mörgum ungum mönn-
um um þessar mundir. Bókina má
því lesa nokkuð samfellt sem heil-
lega frásögn. Af því leiðir að bókin
hefur líkast til verið rituð á skömm-
um tíma og án vemlegs biðtíma
milli einstakra ljóða eða ljóðahluta. í
raun mætti kalla bókina tvö ljóð í 32
erindum og tuttugu er segja lesanda
sínum sögu. Sagan er falleg og orð-
færið oftast nær skemmtilega mynd-
rænt. Afrif vorsins em sjálfgefin:
„Blóm og kransar vaxa / sjálfsprottin
á leiði vorsins."
Bara hafragraut, takk
HRÆRINGUR MEÐ SÚRU SLÁTRI
Sögur — ljóð — pistiar
Höf.: Stefán Þór Sæmundsson
Útgef.: Höfundur 1990
Við útkomu sumra bóka verður
manni á að spyrja um tilgang útgáf-
unnar. Liggur hún líkast til helst í
tileinkuninni, sem er stíluð á ungt
fólk sem staðið hefur í basli við að
koma sér upp þaki yfir höfuðið.
Vegna þess að hræringur þessi er
tekinn hér með Ijóðabókum ætla ég
fyrst að segja nokkur orð um ljóða-
þáttinn sem kallaður er Skyr. Það
helgast af því að skyr er jú helming-
ur hrærings á móti volgum hafra-
graut. Skyrið er því miður ekki vel
heppnað og gat ég ekki þrátt fyrir
góðan vilja fundið bragðgóða slettu
þar í. Tilraunir höfundar til að stíga
út fyrir stuðla og höfuðstafi eru
hvorki listrænar né skáldlegar.
Aðrir hlutar bókarinnar eru sam-
safn greina, smásagna og pistla,
sem að mestu hefur birst annars
staðar áður. Oft er ástæða til að
birta góðar smásögur og jafnvel
blaðagreinar ef þær eru sérstök
tímamótaverk. Jafnvel má hugsa
sér að birta greinar af þessu tagi í
afmælisritum eða yfirlitsverkum
manna við aldur. Er þá venjulega
um mikið úrval að ræða og valdar
úr þær blaðagreinar sem valdið
hafa nokkru í þjóðmálaumræðu
líðandi stundar eða verið stefnu-
markandi á sinni tíð. Vel má hugsa
sér að Stefán Þór Sæmundsson
kunni í framtíðinni að eiga slíkar
greinar í safni sínu, þótt ekki sé
óhugsandi að hann hafi þegar haft
einhver áhrif á þjóðmálaumræðu í
sínu héraði með lyginefni sínu
Hallfreður Örgumleiðason. Lík-
legra er þó að haldi hann áfram
blaðamannsferli sínum sem horfir
eigi hann eftir að gera stærri hluti
en hér líta dagsins ljós í bókar-
formi.
í smásagnasafni Stefáns leynast
hins vegar bitastæðir hlutar. Það er
fyrsti hluti bókarinnar og ber hann
yfirskriftina Hafragrautur. Má með
sanni segja að hafragrautsafgangur
sé hin raunverulega ástæða þess að
búinn er til hræringur á rammís-
lenskum heimilum enn þann dag í
dag. Einnig má hugsa sér að búinn
sé til hafragrautur til að drýgja skyr
og er þá slátrið haft til fyllingar og
bragðauka.
Hvað þessa bók áhrærir bið ég höf-
und aðeins um vel heppnaðan
hafragraut með nýmjólk, næst þeg-
ar hann býður mér og öðrum Iands-
mönnum til borðs. Bara hafra-
graut, takk.
Kristján Björnsson
YNGSTU LESENDURNIR
FÁ NÝTT LESEFNI
Út eru komnar hjá Máli og menn-
ingu nokkrar bækur fyrir yngstu
„lesendurna" sem hér verða skil-
greindir sem börn frá rúmlega 2ja
ára aldri.
Einar Áskell
Þrjár nýjar bækur í bókaflokkn-
um um Einar Áskel hafa nú bæst
við fjölmörgum aðdáendum Ein-
ars til gleði. Einar Áskell er orðinn
heimilisvinur hjá fjölmörgu
barnafólki og er það einnig svo hjá
undirrituðum. Þær bækur sem nú
hafa komið út heita „Höldum
veislu, Einai A;kell“; „Var það
vofa, Einar Áskell?"; og „Engan
æsing, Einar Áskell".
Allar bækurnar eru eftir Gunillu
Bergström, en Sigrún Árnadóttir
hefur þýtt þær með ágætum. Ekki
verður annað séð en að þessar nýju
bækur fái jafngóðar viðtökur hjá
börnunum og fyrri bækurnar um
þá feðga Einar Áskel og pabba
hans. Heimsmynd og hugmyndir
Einars Áskels virðast höfða vel til
barna á aldrinum ca 3-5 ára og
e.t.v. er besta umsögnin um þessar
bækur sú að þær lenda strax í
þeim flokki bóka sem lesa þarf fyr-
ir börnin aftur og aftur og aftur.
Níski haninn
Hjá sama forlagi er nú komin út á
ný tékkneska myndabókin um
Níska hanann. Sagan, sem margir
foreldrar þekkja e.t.v. frá sinni
barnæsku, er í sama flokki og eftir
sömu höfunda og „Lata stelpan",
en þessar bækur voru gefnar út
fyrst í kringum 1960. Bækurnar
eru skemmtilega myndskreyttar
sem ýtir undir áhuga yngri barna á
þessari skemmtilegu dæmisögu.
Sagan fjallar annars um hvernig
hamingjusamur hani fer flatt á því
að gerast eigingjarn og nískur. Hér
er á ferðinni sígild barnasaga sem
á erindi á öllum tímum. Bókin er
vel þýdd af Hallfreði Erni Arnar-
syni.
Gullfjöðrin
Hér er á ferinni myndabók eftir
nýjan íslenskan höfund, Áslaugu
Jónsdóttur. Bókin segir frá litlum
fugli sem finnur gullfjöður og vill
koma henni til skila til eiganda
síns sem er sjálfur gullfuglinn. Það
reynist nokkuð erfitt en hefst að
lokum og er bókin hugsuð dæmi-
saga um það að sá sem leggur hart
að sér uppsker laun erfiðisins að
lokum. Myndirnar í bókinni eru
aðalatriði, enda eru þær mjög fal-
legar og lifandi og segja í raun sög-
una sjálfar. Texti sögunnar er
prentaður í samfellu aftast í bók-
inni en ekki samhliða myndunum.
Þetta er nokkuð óvenjulegt fyrir-
komulag og fór aðeins í taugarnar
á undirrituðum til að byrja með.
Hins vegar er þetta ekki svo galið
þegar bókin hefur einu sinni verið
lesin, því textaleysið með þessum
fallegu myndum hvetja þann full-
orðna sem er að lesa fyrir barnið
til að spinna í kringum aðalsögu-
þráðinn um leið og myndirnar eru
skoðaðar.
Birgir Guömundsson
Ný bók frá Félagsmálastofnuninni:
Evrópumarkaðs-
hyggjan
Út er komin 10. bókin í Bókasafni
Félagsmálastofnunarinnar. Nefnist
hún Evrópumarkaðshyggjan: Hags-
munir og valkostir íslands og er eftir
dr. Hannes Jónsson, fv. sendiherra.
Hún er 118 bls. kilja í stóru broti,
prýdd ijölda mynda og teikninga og
kostarkr. 1000,00.
í formála segbr höfúndur. „Greini-
legt er, að hér er á ferö öriagaríkasta
málið, sem að okkur íslendingum
snýr í dag. Ógætilegar samnings-
skuldbindingar um EES gætu unnið
fullveldl okkar og sjálfstæði óbætan-
legan skaða, jafnvel leitt til þróunar,
sem kynni að leiða til endaloka sjálf-
stæðs og fullvalda ríkis á íslandi. Það
er því fúll ástæða fyrir okkur íslend-
inga að athuga okkar gang vel og
flýta okkur hægt í þessu máli. Eink-
um er mikilvægt að grandskoða mál-
ið út frá íslenskum hagsmunum og
sjónarmiðum og efna til menntandi
og upplýsandi umræðu um það, svo
að almenningur geti gert sér sem
gleggsta grein fyrir kostum og göH-
um málsins svo og öðrum valkost-
um, sem heppilegri kynnu að vera
fyrir okkur. Þessi menntandl um-
ræða hefur enn ekki farið fram á fs-
landi. ADt það, sem frá stjómvöldum
hefur komið um málið, hefur ein-
kennst af þeirri nauðhyggju, að Evr-
ópuþróunin eigi sér stað og að við
verðum að vera hluti af henni eða
einangrast ella og veslast upp í fá-
tækt á útkjálka svæðisins.
En er þetta nú alveg rétt?
Ég hef ekki komið auga á neinar
rökrænar forsendur fyrir þessari
skoðun. Hún byggist á einhliða efnl-
stúlkun, tekur ekki tilHt tð allra at-
Dr. Hames Jónsson.
riða málsins, byggist ekki á sann-
sýnL“
Síðar segir höfúndun „Oft var þörf
en nú er nauðsyn að slá skjaldboig
um fullveldi og sjálfstæði íslenska
fýðveldisins.
Til þess þarf að beita vinnuaðfcrð-
um iýöræðisins.
Góðar umræður, scm lelða til sann-
sýni vegna rækilegrar skoðunar á öD-
um efnisþáttum máls, eru meðal
undirstöðuatriða farsæDa lýðræðis-
legra stjómarhátta.
Þessi bók er samin og gefln út tfl
þess að stuðla að góðum umræðum
um bestu hagsmuni íslands f sam-
bandi við Efnahagssvæð) Evtópu og
hina efnahagslegu samrunaþróun í
Evrópu. Megi hún þjóna þeim tfl-
gangi veL“ (Fréttatflkynning)