Tíminn - 11.12.1990, Síða 7

Þriðjudagur 11. desember 1990
Tíminn 7
VETTVANGUR
Ólafur Ólafsson landlæknir:
Framfarir í heilbrigöis-
þjónustunni skapa biölista
Tæplega 3000 manns bíða eftir meðferð á nokkrum deildaskipt-
um sjúkrahúsum, þ.e. bæklunar-, þvagfæra-, æða-, háls-, nef- og
eymadeildum. Fólk með framangreinda sjúkdóma hefði enga
eða litla úrlausn fengið fyrir 10-20 árum, en miklar framfarir í
læknisfræði hafa skapað aukna þörf og skila mörgu af þessu
fólki aftur til starfa og allfiestum verulega aukum lífsgæðum.
Við nytjagreiningaútreikninga
hagfræðinga gleymist oftast að
kostnaður við bið eftir aðgerð
(greiðsla vegna veikindadaga,
framleiðslutaps o.fl.) verður yfir-
Ieitt mun meiri en kostnaður við
aðgerðina. Ekki er verjanlegt út
frá mannúðar- og þjóðhagslegu
sjónarmiði að draga meir úr ijár-
streymi til þessara deilda en orðið
er. Landlæknisembættið þekkir
nokkur dæmi þess að sjúklingar
hafa orðið fyrir verulegu heilsu-
tjóni vegna langrar biðar. Svipaður
vistunarvandi er á ferðinni í ná-
grannalöndum. Af þessu hefur
orðið vart vaxandi óánægju kjós-
enda, sem átt hefur þátt í því, að
sögn stjóramálaskýrenda, að
stjómarflokkar í nágrannalöndum
hafa tapað fylgi (Verdens Gang
1987- 1988 og Dagens Nyheder
1990).
Langir biðlistar hafa skapast þrátt
fyrir mikla „framleiðsluaukningu"
á sjúkrastofnunum (tafla).
Fjöldi sjúklinga á almennum og
deildaskiptum sjúkrahúsum hefur
tvöfaldast, þó að rúmum hafi ekki
fjölgað.
Til eru þeir sem eru talsmenn
samkeppni og telja að barátta
„frumeindanna", þ.e. samkeppni
sjúkrastofnana, sé forsenda hag-
sýni og góðra afkasta í heilbrigðis-
þjónustunni. Staðreynd er þó að
heilbrigðisþjónustan líkt og sam-
félagið blómgast best með sam-
vinnu og samhjálp, eins og best
hefur komið fram á íslandi. Þessi
vandamál verða því ekki leyst
nema með náinni samvinnu heil-
brigðisstarfsfólks, fulltrúa neyt-
enda, þ.e. sjúklingafélaga o.fl.
1. Með samvinnu þeirra er reka
sjúkrahúsin (og starfa þar) við
stjórnmálamenn og sjúklinga
mætti ná frekari hagræðingu, t.d. í
Reykjavík, en nú er, með því að:
* Sameina (eða reka í samvinnu)
Borgarspítala og Landakotsspítala
(betri nýting) án þess að dregið
verði úr starfsemi þeirra.
* Fækka bráðavaktarsjúkrahúsum
í tvö í stað þriggja.
* Fækka og sameina bakvaktir
lækna.
* Fjölga fimm-daga deildum.
* Meiri samvinna um nýtingu
sjúkrarúma.
Breytingar á fjölda rúma, sjúklinga og legudagar á 1000 íbúa á árun-
um 1960-19871)
Hjúkrunardeiidir, endurhæfingar-
Almenn sjúkrahús, stofnanir, áfengismeðferðarstofnan-
deildaskipt sjúkrahús ir og stofnanir fyrir þroskahefta
1960 19872) 1960 1987
Fjöldi rúma á 1000 íbúa 9,8 10,9 1,9 7,2
Fjöldi innlagðra sjúklinga á 1000 íbúa 113 226 5,3 39,4
Fjöldi legudaga á hvern íbúa 3,4 3,3 0,4 2,5
1) Heilbrigðisskýrslur, Landlæknisembættið 1990.
2) Berkladeildir og holdsveikideildir lagðar niður á tímabilinu 1970-1987.
* Fjölga hjúkrunarrúmum svo að
hjúkrunarsjúklingar „teppi" ekki
rúm á sérhæfðum deildum.
Reykjavíkurborg virðist seint og
um síðir hafa tekið við sér í þessu
efni og farið að margra ára óskum
lækna og fjölgar nú hjúkrunar-
rúmum í borginni. Kostnaður við
að sinna sjúklingi í heimahúsi er
að öllu jöfnu talinn 1/4 af kostnaði
miðað við að sinna sjúklingi á
stofnun. Mætti að ósekju fjölga
fulltrúum heilbrigðisstétta og full-
trúum sjúklingafélaga í stjórn
borgarinnar.
* Frekari tilraunir verði gerðar
með að sérhæfðar aðgerðir, svo
sem þvagfæra- og bæklunarskurð-
aðgerðir, verði framkvæmdar á vel
búnum sjúkrahúsum á lands-
byggðinni. Landlæknisembættið
vinnur að þessu f samvinnu við
sérfræðingafélögin.
2. Kostnaður heilbrigðisþjónustu
er vegna hinna óvirku þegna en
minni vegna þeirra virku. Þó að
fjöldi 65 ára og eldri sé hlutfalls-
lega minni á íslandi en í nágranna-
löndunum, vistast fleiri hér á um-
önnunarstofnunum (almenn
sjúkrahús, endurhæfingardeildir,
hjúkrunardeildir og elliheimili) en
í nágrannalöndunum. Þessi stefna
hefur í för með sér verulegan um-
framkostnað, því að stofnanavist-
un hefur venjulega í för með sér
óvirkni fólks og gerir það hjálpar-
þurfi. Ástæður ótrmabærra vistana
eru aðallega tvíþættar: a) ónóg
heimaþjónusta og b) að vistunar-
mat er ekki undanfari vistunar á
umönnunarstofnun. Ófaglært fólk
ræður um of innlögnum.
Það er óskiljanlegt með öllu að
Alþingi hefur hvað eftir annað
komið í veg fyrir að innlagnir á
vistheimili skulu háðar sömu skil-
yrðum og innlagnir á aðrar sjúkra-
stofnanir, þ.e. samkvæmt faglegu
mati. Afleiðingamar em meðal
annars þær að á elliheimilum vist-
ast nú hlutfallslega helmingi fleiri
en f nágrannalöndum sem búa við
svipuð skilyrði og við.
3. Heimahjúkmn og heimahjálp
hefur ekki verið sinnt f takt við
þróunina. Hlutfallslega fá færri 65
ára og eldri þá þjónustu á íslandi
en í nágrannalöndunum. Ráð að
efla heimahjúkrun og heimahjálp
og draga úr elliheimilisbygging-
um. Ótímabær elliheimilisvistun
dregur úr virkni fólks. Niðurstöð-
ur fjölmargra rannsókna á við-
horfum eldra fólks víða um landið
gefa eindregið til kynna að eldra
fólk kýs að búa heima sem lengst.
Hvers vegna er ekki farið að vilja
fólks og jafnframt farið gætilegar
með almannafé?
4. Reisa hverfisbundin hjúkmn-
arheimili þar sem eldra fólkið á
rætur. Eldra fólk vill ekki flytja úr
því umhverfi er það hefur alið ald-
ur sinn í og myndað tengsl við.
Margar niðurstöður benda ein-
dregið til þess að stóru hjúkrunar-
heimilin hafa lifað sína daga.
Heppilegasta rekstrareiningin er
50-60 rúma hjúkrunarheimili en
ekki risastofnanir, eins og sumir
stjórnmálamenn álíta. Þetta íyrir-
komulag virðist draga úr meðal
annars „stjórnunarkostnaði"
stofnana sem nú fer ört vaxandi.
Stofnanir af þeirri stærð standa
undir heimilisnafninu. Samskipti
vistmanna og starfsfólks verða
mannlegri og vistunin heimilis-
legri. Aðstandendum falla betur
minni stofnanir en þær stærri.
Veigamikill liður í að draga úr
kostnaði við hjúkrunarþjónustu er
að aðstandendur taki vaxandi þátt í
umönnun vistmanna og slík þátt-
taka er mun auðveldari ef heimilið
er reist í hverfinu.
Bygging þjónustuíbúða er að
mörgu leyti góð þróun. En þær
eru dýrar og margir kvarta um að
þjónustu skorti, sem þó hefur ver-
ið lofað. Áætlun um að byggja þær
íbúðir fyrir helming allra 70 ára og
eldri hefur litið dagsins Ijós. Þetta
er viðkvæmt efni og rétt að fara
með gát. Allar götur má ekki
byggja „gamalmenna“-hverfi.
5. Efla til muna heilsugæsluna í
hverfum og sækja þjónustu þang-
að. Sem dæmi má nefna að Finnar,
er búa við svipaða velferð og við,
verja um 43% af heildargreiðslum
vegna heilbrigðisþjónustunnar til
heilsugæslu, en við mun minna.
Hlutfall Finna til heilbrigðisþjón-
ustunnar af vergri þjóðarfram-
leiðslu er nú um 6,5, en á íslandi
8,4 (OECD 1990).
Lokaorð
Flest það fólk sem er á biðlistum í
dag hefði enga úrlausn fengið fyrir
10-20 árum. Menn hafa ekki
brugðist rétt við aukinni þörf er
framfarir í heilbrigðisþjónustunni
hafa skapað. Nú eru heilbrigðis-
starfsmenn gerðir að blóraböggl-
um og skapast við það óviðunandi
andrúmsloft á stofnunum.
Stjómmálamenn eiga þó ekki
einir sökina á þessum vanda, því
að læknar hafa ekki verið nægi-
lega samhuga í tillögugerð til úr-
bóta. Þó að við læknar eigum ráð
undir rifi hverju er að lækningu
kemur, höfum við ekki sinnt
skipulagsmálum í þágu sjúklinga
nægilega vel. Úrbætur nást líklega
ekki nema með náinni samvinnu
stjórnmálamanna og heilbrigðis-
starfsfólks, en einnig með þátttöku
fleiri aðila, svo sem fulltrúum
neytenda, þ.e. sjúklingafélaga.
BOKMENNTIRI
Á góðu spjalli með Guðmundi
Ómar Valdimarsson:
Guðmundur J. Guömundsson — Baráttusaga
Vaka-Hclgafell 1990
Hér er komið framhald bókar
þeirra Ómars Valdimarssonar og
Guðmundar J. Guðmundssonar,
„Jakinn í blíðu og stríðu" sem út
kom á fyrra ári.
Hér er enn sá háttur á hafður að
skiptast á kaflar með minningum
söguhetjunnar frá því fyrir all-
mörgum áratugum og svo kaflar er
fjalla um nýrri og allt að því nýliðna
atburði. Þessi leið er skynsamlega
valin, því hún kemur í veg fyrir að
of lengi sé dvalið við áþekka efnis-
liði, eins og t.d. frásagnir af samn-
ingaþófi í vinnudeilum eða þá pól-
itískum tildragelsum ýmsum, sem
Guðmundur hefur að sjálfsögðu
kynnst í hinum margvíslegustu
myndum. Er óhætt að segja að bók-
in er hin skemmtilegasta aflestrar
og má hiklaust skipa henni í flokk
með bókum sem menn „leggja ekki
frá sér fyrr en að lestrinum lokn-
um“, eins og gjarna er tekið til orða
í auglýsingum um bækur. Bók
þeirra Ómars og Guðmundar
stendur þó skrumlaust undir þess-
ari einkunn.
Ómari Valdimarsson er trúr frá-
sagnarmáta viðmælanda síns og
fyrir vikið finnst lesanda að það sé
eins og hann sitji þarna á spjalli yf-
ir kaffi með Guðmundi J. og að jafn
oft sé skipt um umræðuefni og
bollinn tæmist — og vitanlega boð-
ið í nefið í milli!
Sá er kostur fyrirferðarmikillar
ævisagnaritunar á íslandi að þótt
mönnum þyki oft nóg um í svip, þá
mun þessi elja án vafa verða þökk-
uð af síðari tíma mönnum —
a.m.k. í mörgum dæmum. Þannig
er ekki ólíklegt að sitthvað það er
Guðmundur hefur hér að segja um
það sem baksviðs hefur átt sér stað
í stjórnmálalífi, verkalýðsmálum og
ýmsu er snertir félagsleg framfara-
mál eigi eftir að greiða marga
þokuslæðu frá augum þeirra er
tdur J. euimiindíisn
seinna munu efna til lærðra rita
um þessi efni. Gott dæmi gæti ver-
ið frásögnin af því „þegar Breið-
holtið varð til“. Hin eftirminnilega
frásögn af „gentleman“-samkomu-
lagi þeirra Bjarna Benediktssonar
og Guðmundar á skilið að geymast
í annálum.
Margur mun að vonum skima eft-
ir ummælum Guðmundar um
ýmsa andstæðinga á vettvangi
verkalýðsbaráttu og stjórnmála á
þessum síðum — og þó kannske
enn frekar um samherja, þar sem
oft hefur gefið hressilega á bátinn
hin síðustu ár, einkum nokkru áð-
ur en hann sagði skilið við sinn
gamla flokk, er hann hafði fylgt frá
16 ára aldri. Þótt frásögn Guð-
mundar sé afdráttarlaus finnst á að
hann vill láta hvern mann njóta
sannmælis og takist honum það
ekki einhvers staðar, þá er varla
öðru um að kenna en því að enginn
er nú alréttskyggn.
Frásagnir af ýmsum eftirminni-
legum einstaklingum er Guð-
mundur hefur kynnst á æskuárum
og seinna í daglegu amstri hjá
Dagsbrún og margir bundu bagga
sína ekki sömu hnútum og sam-
ferðamenn eru fróðlegar og mæl-
skar um sinn tíma og mannlífið um
leið. Þá segir Guðmundur svo frá
baráttunni gegn svívirðilegum
húsakosti í Reykjavík á fyrri árum
og áfangasigrum í því stríði að úr
verður blátt áfram spennandi lesn-
ing, ef oss leyfist að komast svo að
orði. Vænst kveður hann sér og
þykja um þann hlut er hann átti í
því er framkvæmdanefndaríbúðirn-
ar komust upp, svo og fastráðningu
hafnarverkamannanna.
Um ágreining við nýja kynslóð
menntamanna í flokki sínum og
ástæður þess að hann varð snemma
utangátta þar í sveit fjallar Guð-
mundur í eilítið gamansömum tóni
og hlífir sjálfum sér þá ekki alls
kostar. En að loknum lestri bókar-
innar er eiginlega ekki örðugt að
skilja að svo ólíkir reynsluheimar
og þar hafa mæst — Guðmundur
og „68-kynslóðin“ eða ígildi hennar
önnur — hafa trauðlega fallið sam-
an.
Enn og aftur: Þetta er bók sem
menn munu leggja frá sér hressari í
bragði af góðu spjalli og ekki svo
litlu að fróðari.
AM