Tíminn - 09.02.1991, Blaðsíða 4

12
HELGIN
Laugardagur 9. febrúar 1991
BIRGIR THORLACIUS:
Islensk heiðursmerki
í þessum sjötta hluta ritgerðar
sinnar um íslensk heiðursmerki
fjallar Birgir Thorlacius, frv. ráðu-
neytisstjóri, m.a. um afreksmerki
hins íslenska lýðveldis og heiðurs-
merki Rauða kross íslands.
Afreksmerki hins
íslenska lýðveldis
Hinn 17. maí 1933 samþykkti Al-
þingi ályktun um sláttu tveggja
minnispeninga. Ríkisstjórnin hafði
að ósk Slysavarnafélags íslands lagt
tillögu um þetta fyrir þingið. Félag-
ið samþykkti á aðalfundi 10. mars
1929 svofellda tillögu: „Fundurinn
skorar á stjórn Slysavarnafélagsins
að hlutast til um það við ríkis-
stjórnina að hún láti búa til minn-
ispeninga er úthlutað sé þeim
mönnum er leggja sig í hættu við
að bjarga öðrum úr sjávarháska og
hafi stjórn Slysavarnafélags íslands
tillögurétt um þá úthlutun."
Ályktun Alþingis 1933 er þannig:
„Alþingi ályktar að veita ríkis-
stjórninni heimild til þess að láta
slá tvo minnispeninga: Verðlauna-
pening og Björgunarpening."
Ætlunin var að konungur veitti
Verðlaunapeninginn en forsætis-
ráðherra Björgunarpeninginn.
Verðlaunapeninginn má veita
„þeim mönnum, körlum og kon-
um, sem sýnt hafa sérstakan dugn-
að og framúrskarandi hugrekki við
að bjarga mönnum eða eigum
manna frá yfirvofandi hættu eða
voða á landi, eða með því oftar en
einu sinni að hafa bjargað mönnum
úr sjávarháska. Peningur þessi er
bæði úr gulli og silfri." „Björgunar-
pening úr silfri má veita þeim ein-
göngu er hafa með lífshættu fyrir
sjálfa sig bjargað mönnum úr sjáv-
arháska. Peningur þessi veitist
jafnt konum sem körlum."
Ekki kom til framkvæmda í þessu
efni að sinni. En hinn 14. maí 1946
skrifaði orðuritari forsætisráðherra
bréf þar sem greint er frá því að
orðunefnd fálkaorðunnar álíti að
þörf sé á því að gera þrjú heiðurs-
merki: eitt fyrir björgun, annað fyr-
ir sérstök afrek á sviði lista og vís-
inda og hið þriðja fyrir sérstök af-
rek á sviði athafna og framfara.
Býðst nefndin til þess að undirbúa
gerð þessara afreksmerkja. Jafn-
framt fer nefndin fram á heimild til
þess að ráðstafa tveimur þúsundum
króna af fé sínu til verðlauna í sam-
keppni um útlit merkjanna. Er bent
á að hinar Norðurlandaþjóðirnar
hafi allar sams konar heiðursmerki
og hér séu nefnd. Bendir orðunefnd
á að hún telji eðlilegast að forseti
íslands gefi út bréf um afreksmerki
þessi, án atbeina Alþingis, eins og
um fálkaorðuna og minnispening
um endurreisn lýðveldisins, en vek-
ur jafnframt athygli á þingsálykt-
uninni frá 1933 um gerð tveggja
peninga.
Forsætisráðuneytið féllst á að
heiðursmerki þessi yrðu gerð og
heimilaði orðunefnd að verja
tveimur þúsundum króna til verð-
launa fyrir teikningar af þeim. Síð-
an auglýsti nefndin eftir uppdrátt-
um af merkjunum og hét sex
hundruð króna verðlaunum fyrir
besta uppdrátt af hverju merki.
Þátttaka í þessari samkeppni varð
lítil og engin hugmynd kom fram
sem viðunandi taldist. Var þá leitað
til nokkurra listamanna um tillög-
ur, en án verulegs árangurs. Varð
því enn hlé á framkvæmdum í
þessu efni. En 9. október 1950 var
gefið út forsetabréf um afreksmerki
hins íslenska lýðveldis. Segir þar að
ríkisstjórninni þyki hlýða að gerður
verði heiðurspeningur er sæma
megi innlenda menn og erlenda, er
leggja líf sitt í hættu við björgun ís-
lenskra manna úr lífsháska. Afreks-
merkið er í tveimur stigum. Fyrra
stig er peningur úr gulli, 3 sm að
þvermáli og 2 mm að þykkt. Á
framhlið peningsins er mótuð
mynd fjallkonunnar og umhverfis
letrað í boga Afreksmerki hins ís-
lenska lýðveldis. Á bakhlið penings-
ins er skjaldarmerki íslands. Á rönd
peningsins skal letra nafn þess er
peninginn hlýtur og hvaða dag og
ár afrek það var unnið er gerði
hann merkisins verðan. Annað stig
merkisins er eins og hið fyrra,
nema silfur í stað gulls. Afreks-
merkið skal bera á brjóstinu vinstra
megin í bláu silkibandi. Merkinu
má sæma innlenda menn og er-
lenda er hætt hafa lífi sínu eða
heilsu við björgun íslenskra manna
úr lífsháska, enda sé upplýst með
lögreglurannsókn eða á annan full-
gildan hátt um öll atvik björgunar-
innar. Forseti fslands veitir afreks-
merkið, en þriggja manna nefnd
gerir tillögur um hverjir hljóta
skuli. Einn nefndarmanna skal
skipa að ráði forsætisráðherra og sé
hann formaður nefndarinnar. Aðrir
nefndarmenn eru forseti Slysa-
varnafélags íslands en hinn þriðji
formaður orðunefndar fálkaorð-
unnar. Engan má sæma merkinu
nema nefndarmenn séu sammála
um að leggja það til. Birta skal í
Lögbirtingarblaði og Stjórnartíð-
indum hverjir afreksmerkið hljóta
og fyrir hvað. Ásgeir Júlíusson
teiknaði merkið en A. Michelsen,
hirðgullsmiður og orðusmiður í
Kaupmannahöfn, smíðaði það.
Fáir hafa verið sæmdir afreks-
merkinu, en fyrstur Guðmundur
Halldórsson frá Bæ í Steingríms-
firði í Strandasýslu hinn 17. sept-
ember 1952 fyrir frábæra aðstoð við
björgun félaga sinna er togarinn
Vörður fórst 29. janúar 1950.
Hinn 17. febrúar 1982 var áhöfn
björgunarþyrlunnar RN Culdrose
Sea King frá Royal Naval Station í
Cornwall, fjórir menn, og áhöfn
björgunarbátsins Diana White frá
breska slysavarnafélaginuu í Senn-
en Cove í Cornwall, sjö menn,
sæmdir afreksmerkinu fyrir björg-
un áhafnar m/s Tungufoss er skipið
fórst undan Land’s End 19. septem-
ber 1981.
Steingrímur Sigurðsson, skip-
stjóri í Vestmannaeyjum, var
sæmdur merkinu 2. maí 1983 fyrir
björgun skipverja af v/b Bjarnarey,
er fallið hafði útbyrðis 8. janúar
1981.
Hinn 25. desember 1986 bjargaði
áhöfn þyrlu frá danska varðskipinu
Vædderen fimm mönnum af áhöfn
m/s Suðurlands sem fórst út af
Langanesi. Áhöfn þyrlunnar, fimm
menn, voru sæmdir afreksmerkinu
og var það afhent í Kaupmanna-
höfn 2. júlí 1987.
í öllum framangreindum tilfellum
var silfurmerkið veitt.
6. HLUTI
Heiðursmerki
Rauða kross íslands
Þorsteinn Scheving Thorsteinsson
lyfsali, formaður Rauða kross ís-
lands, var frumkvöðull þess að efnt
var til heiðursmerkisins. Sveinn
Björnsson forseti var því hlynntur,
en hann átti þátt í stofnun Rauða
kross íslands árið 1924 og var for-
maður félagsins fyrsta starfsárið.
Forsetinn hafði kynnst rauðakross-
starfseminni á Hafnarárum sínum
1920-1924.
Heiðursmerkið teiknaði Stefán
Jónsson, teiknari og arkitekt í
Reykjavík, en Kjartan Ásmundsson
guílsmiður annaðist smíði þess.
í forsetabréfi dagsettu 24. febrúar
1949 segir að stjórnendur Rauða
kross íslands hafi farið þess á leit
að gert yrði heiðursmerki sem
sæma megi íslenska menn og er-
lenda er inna af höndum mannúð-
arstörf, sem mikils þyki um vert.
Heiðursmerkið er í tveimur stig-
um. Fyrra stigið er hvítsteindur
kross, gullbryddur. Armar krossins
eru breiðastir yst og tjúgumyndað-
ir. Á framhlið krossmarksins er
blár hringur og á hann mörkuð
gullnu letri kjörorð Rauða kross ís-
lands: Caritate Sanitate. Milli arma
krossmarksins utan bláa hringsins
eru felldir mislangir geislar úr
gulli. Innan bláa hringsins er hvít-
ur flötur og á hann dregið hið al-
þjóðlega merki Rauða krossins.
Bakhlið merkisins er um það eitt
frábrugðin að áletrunin er þar:
Benefactoribus RKÍ. Heiðursmerk-
ið fyrra stigs er 4,5 sm í þvermál.
Annað stig heiðursmerkisins er
eins og hitt, nema fimmtungi
minna og silfur í stað gulls. Heið-
ursmerki fyrra stigs skal bera um
hálsinn í silkibandi með fánalitum
íslands, þannig að rautt sé í miðju,
hvítt til hvorrar hliðar, en blátt yst.
Bláu rendurnar skulu hvor um sig
jafnbreiðar báðum hinum. Heið-
ursmerki 2. stigs skal borið á
brjóstinu vinstra megin í litbandi
sömu gerðar. Forseti íslands veitir
heiðursmerkið samkvæmt tillögu
þriggja manna nefndar. Skal einn
nefndarmanna skipaður að tillögu
forsætisráðherra og sé hann félagi
Rauða kross íslands, annar er for-
maður Rauða kross Islands en hinn
þriðji er formaður orðunefndar
fálkaorðunnar. Einhver þessara
þriggja skal skipa formann nefnd-
arinnar að tillögu forsætisráð-
herra. Engan má sæma merkinu
nema allir nefndarmenn séu því
samþykkir og sérstök ástæða þyki
til. Ef um erlenda ríkisborgara er
að ræða skal leita umsagnar utan-
ríkisráðherra íslands áður en
ákvörðun er tekin um veitingu
merkisins. Eigi má veita fleiri heið-
ursmerki árlega en fimm, þó aldrei
nema eitt fyrra stigs. Veiting heið-
ursmerkja skal að jafnaði fara fram
Utboð
Innkaupastofnun Reykjavíkurborgar, f.h. borgarverk-
fræðingsins í Reykjavík, leitar eftir tilboðum í gatna-
gerð og lagningu holræsa ásamt jarðvinnu vegna
vatnslagna, síma- og rafstrengja.
Verkið nefnist: Holtavegur — Sigtún, gatnagerð.
Helstu magntölur eru:
Uppúrtekt: u.þ.b. 15.000 m3
Grúsarfyllingar: u.þ.b. 16.500 m3
Holræsi: u.þ.b. 750 m
Verkinu skal lokið fyrir 1. ágúst 1991.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu votí, Fríkirkju-
vegi 3, Reykjavík, gegn kr. 15.000,- skilatryggingu.
Tilboðin verða opnuð á sama stað þriðjudaginn 19.
febrúar kl. 11.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 - Sími 25800
Utboð
Innkaupastofnun Reykjavíkurborgar, f.h. Vatnsveitu
Reykjavíkur, óskar eftir tilboðum í ductile iron fittings.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri, Fríkirkju-
vegi 3, Reykjavík.
Tilboðin verða opnuð á sama stað miðvikudaginn 13.
mars 1991, kl. 14.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 - Sími 25800