Tíminn - 22.03.1991, Qupperneq 7

Föstudagur 22. mars 1991
Tíminn 7
Rósmundur G. Ingvarsson:
Dómur var birtur
Að kvöldi þríðjudagsins 5. mars 1991 voru margir á
ferð í Skagafirði. Straumurínn lá að Miðgarði úr öll-
um áttum, en þar hafði Búnaðarsambandið boðað til
fundar. Slíkir fundir höfðu næstu kvöld á undan veríð
til og frá um landið og jafnvel þetta sama kvöld. Um
það bil er fundur hófst í Miðgarði mátti segja að bfla-
stæðið væri fullt og er það þó rúmgott vel, enda sam-
eiginlegt fyrír Miðgarð og Varmahlíðarskóla. Húsið
troðfyHtist. Hvað var um að vera?
Þarna voru mætti nokkrir anlegir. Fundir stóð í sex tíma og
Reykvíkingara til að kynna „til-
lögur“ svonefndrar sjömanna-
nefndar um aðgerðir varðandi
sauðfjárbændur. Þeir sátu í röð
uppi á sviði og Iíktust helst
hæstaréttardómurum - utan
hvað þeir voru ekki skrýddir
dómaraskikkjum. í Ijós kom að
raunverulega voru þeir einmitt
þarna komnir til að birta dóm.
Dóm yfir sauðfjárbændum - dóm
yfir íslenskri bændamenningu -
dóm yfir byggðinni í sveitum
landsins og raunar öllu dreifbýli
landsins. Og þótt þessir sunnan-
menn legðu áherslu á að þeir
væru að gera góðverk þá læddist
að mönnum sá grunur að hér
væri um dauðadóm að ræða.
voru ræðumenn allmargir.
Enginn tími til
að breyta neinu
„Tillögur" sjömannanefndar
voru nýframkomnar og náðu að-
vegna kúnsta hljóðnemans, en
stöku ræður heyrðust vel.
í örstuttu máli sagt hljóða „til-
Iögurnar“ upp á að ríkið geri til-
raun til að kaupa upp kinda-
kjötsfullvirðisrétt, virkan og
óvirkan, sem nemi 70 þúsund
ærgildisafurðum. Takist það ekki
kemur til flöt skerðing. Sam-
dráttur í virkum fullvirðisrétti
fyrir 1. október nú í haust verði
a.m.k. sem nemur 900 tonnum.
Jafnframt kaupi ríkið í haust 70
þúsund ær og láti þær hverfa.
Svo er gert ráð fyrir „frjálsri"
verslun með fullvirðisrétt og
ætlast til þess að þeir sem eru
með stór bú auki við sig til að
nýta betur byggingar á þeim
jörðum. Bændum skuli stór-
Sjömannanefnd
Steingríms J.
Sjömannanefndina hafði land-
búnaðarráðherra, Steingrímur J.
Sigfússon, skipað fyrir u.þ.b. ári.
í henni eru m.a. helstu stórhöfð-
ingjar verkalýðsfélaga og samtaka
atvinnurekenda, þeir Asmundur
Stefánsson, Ögmundur Jónasson
og Þórarinn V. Þórarinsson. Þar
er einnig Hákon Sigurgrímsson,
hljómsveitarformaður og for-
maður Stéttarsambands bænda -
kúastórbóndi að norðan, Haukur
Halldórsson sem reyndar hefur
sagt að þetta séu ekki hans óska-
tillögur. Formaður nefndarinnar
er Guðmundur Sigþórsson frá
Iandbúnaðarráðuneytinu. Hins
vegar var enginn sauðfjárbóndi í
nefndinni og enginn slíkur sást
heldur á lista yfir aðila sem hún
hafði haft samband við.
Á fundinum í Miðgarði var „til-
lögum" sjömannanefndar dreift
til viðstaddra (þó ekki allra,
a.m.k. fékk undirritaður ekki
neitt). Gagnrýnt var að plaggið
(útdráttur úr till.) skyldi ekki
hafa verið sent bændum fyrir
fundinn, en Búnaðarsambandið
sagði það ekki í sínum verka-
hring, heldur væntanlega ráðu-
neytisins.
Forhertur fundar-
maðurað sunnan
Fæstir sjömenninganna voru
þarna mættir í eigin persónu,
heldur einhverjir fulltrúar þeirra.
Töluðu þeir reykvísku, flestir
a.m.k. þrisvar og gjarnan mikið
og lengi í einu, en heimamönn-
um var skammtaður átta mín-
útna ræðutími. Sunnanmenn
notuðu þannig drjúgan hluta
fundartímans og svöruðu bænd-
um nokkuð harkalega. Sérstak-
lega var það einn þeirra, Björn að
nafni, eitilharður, sterkraddaður
og hávær. Voru ræðumenn
bænda teknir óvægilega í gegn.
Það átti greinilega ekki að láta
bændur komast upp með neitt
múður. Þetta mun hafa dregið
kjark úr sumum sem ætluðu að
tala og voru undir það búnir,
enda var á færi meðalmanna að
fara á móti forhertum og þaul-
æfðum ræðumanni eins og þess-
um B.S.R.B. hagfræðingi. Þessi
forherti maður setti svip á fund-
inn. Engir fundarritarar voru sjá-
eins yfir það svið sem snýr beint
að sauðfjárbændum. Eftir var að
yfirfara sláturkostnað, milliliða-
kostnað, verslunarálagningu og
svo það sem að kúabændum snýr
og er sagt að það verði gert síðar.
Töldu margir að byrjað hefði
verið á öfugum enda, enda mun
verslunarálagning á kindakjöti
hafa hækkað um u.þ.b. 80% á ör-
fáum árum, en á sama tíma hafa
bændur nánast enga hækkun
fengið.
Samningur milli bænda og rík-
isins byggður á þessum „tillög-
um“ var sagður tilbúinn og verði
hann lagður fyrir Alþingi daginn
eftir eða svo. Og að því var kom-
ið að þinginu yrði slitið. Til stóð
að fulltrúafundur Stéttarsam-
bands bænda skuli kallaður sam-
an í hvelli. Sem sagt, allt í full-
um gangi, tímaþröng óskaplega
og .engu hægt að breyta. Sauð-
fjárbændur áttu ekki að fá að
hafa nein áhrif. Allt var þegar
ákveðið. Hér var því ekki verið að
kynna tillögur heldur ákvörðun
eða dóm. (Ætli þetta sé Sovétlýð-
ræði?) Spurning er hvort ís-
lenskri bændastétt hefur í annan
tíma verið sýnd meiri óvirðing.
Aðstoðarráðherra
reið á vaðið
Fyrstur talaði aðstoðarmaður
landbúnaðarráðherra, sem er ný-
lega tekinn við því starfi af Álf-
hildi Ólafsdóttur. Hann útskýrði
tillögurnar, talaði hægt og lengi,
en mál hans skilaði sér heldur
illa, a.m.k. til þeirra sem næst
dyrum sátu. Svo fór einnig um
mál margra fleiri, líklega mest
fækka. Ekkert er minnst á að ný
atvinnutækifæri skapist í sveit-
um. Ekki virðist heldur gert ráð
fyrir að ríki eða sveitarfélög
kaupi af bændum jarðir fyrir
eðlilegt verð, en þær eru nú lítt
seljanlegar.
Sannkölluð
eyðibýlastefna
Þar sem í „tillögunum" er gert
ráð fyrir 3700 tonna minnkun
fullvirðisréttar fyrir 31. ágúst
1992, sem jafngildir 31% sam-
drætti, og takmarkaðar líkur eru
fyrir að uppkaup verði mikil, þá
Með dómnum virðist
þó ekki ætlunin að
bændur verði beint
teknir af lífi - heldur
að bændur hætti að
vera bændur og flytji
á mölina, þar sem
vinnumarkaður er
yfirfullur og engar
líkurtil að þeirfái
hentuga atvinnu,
a.m.k. ekki þeir sem
komnir eru á miðjan
aldur. Hlutskiptið
verður e.t.v. að tína
þá mola atvinnu
sem falla af borðum
hinna, fá það la-
kasta eða ekkert.
er óbeint boðuð mikil flöt skerð-
ing. 20-25% skerðing á fremur
Iítil bú sýnist Iíkleg til að neyða
viðkomandi bændur til að hætta
og reyndar þó minni skerðing
verði. Við þann hóp bætast þeir
sem selja sinn rétt. Hér er því
beinlínis stefna að mjög mikilli
grisjun byggðar og þá verður á
margan hátt erfiðara fyrir þá
sem eftir verða. Flestir sem fara
munu selja eða leigja jarðirnar
fyrir hross eða hafa þær sjálfir
fyrir hross. Sumar jarðir kunna
aðrir bændur að leggja undir sig.
Mönnum hættir til að vilja
gúpna yfir sem mestu, en því
fylgir oft stóraukin vinna og
jafnvel eyðilegging heilsu fyrir of
mikinn þrældóm.
Sala fullvirðisréttar mun og
freista bænda með stærri bú-
skap, því þannig geta þeir fengið
mikla peninga. Dæmi: Bændi
með 500 ærg.afurða fullvr. fær
200x10920 með sölu strax eð
5.460.000,- Bóndi með 200
ærg.afurða fullvr. fær 200x10920
með sölu strax eða 2.184.000.-
Að sjálfsögðu hafa þessar boð-
uðu róttæku aðgerðir einhverja
góða kosti - en líka mjög slæma
galla.
Með dómnum virðist þó ekki
ætlunin að bændur verði beint
teknir af lífi - heldur að bændur
hætti að vera bændur og flytji á
mölina, þar sem vinnumarkaður
er yfirfullur og engar líkur til að
þeir fái hentuga atvinnu, a.m.k.
ekki þeir sem komnir eru á miðj-
an aldur. Hlutskiptið verður
e.t.v. að tína þá mola atvinnu
sem falla af borðum hinna, fá
það lakasta eða ekkert.
Gagnvart byggðinni í sveitun-
um og að töluverðu leyti einnig í
kaupstöðunum úti um landið er
hins vegar um raunverulegan
dauðadóm að ræða (jafnvel þó
beitiland jarðanna verði nýtt fyr-
ir hross) enda verður afgangin-
um hætt þegar byggðin grisjast.
Byggðin hrynur. Það er með
ólíkindum að þessir menn, sem í
nefndinni eru, skuli geta fengið
sig til þess arna. Vita þeir hvað
þeir eru að gera?
Reynslan hefur sýnt að álagið á
landið (beitin) minnkar ekki þótt
sauðfé fækki. Það fjölgar bara
öðrum skepnum í staðinn.
Aðrar leiðir
Hér er verið að leysa eitt vanda-
mál með því að búa til önnur ný
- og jafnvel verri vandamál.
Hægt var þó að fara aðrar leiðir.
Framleiðsla kindakjöts umfram
sölu var sl. haust um 900 tonn.
Vitað er (en kannski ekki viður-
kennt) að framhjásala er gífurleg
og smygl á kjöti til landsins er
mikið. Ef tekið væri fyrir hvoru
tveggja er söluvandamálið að
verulegu leyti Ieyst. Lækkun á
tillkostnaði bænda, slátur- og
milliliðakostnaði og sölukostn-
aði virkar til lækkunar á vöru og
meiri sölu. Hinar boðuðu beinu
greiðslur til bænda eru líklega
breyting vegna tilboðs Jóns
Baldvins í GATT og koma í stað
útflutningsbóta og/eða niður-
greiðslna og lækkar þá væntan-
lega virðisaukaskattinn, en hefði
virðisaukaskattur á þessar vörur
verið lagður niður hefði það
veruleg áhrif. Það er spurning
hvort ekki var valin versta leiðin.
Uppkaup á fullvirðisrétti er vel
viðsættanleg leið ef lögð er
áhersla á kaup af þeim sem hafa
meira en þeir hafa þörf fyrir -
þeim sem komnir eru á ellilífeyri
og þeim sem ofnýta Iand (ef ein-
hverjir eru) og hafa minnstar af-
urðir miðað við höfðatölu.
„Dómurinn“ stefnir hins vegar
beint að því að kippa fótum und-
an byggðinni utan höfuðborgar-
svæðisins, en skeytir ekkert um
afleiðingarnar. Þeir miklu menn
halda að lögmálið sé: því stærri
bú, því ódýrari framleiðsla. En
þetta er bara ekki rétt. Reynslan
sýnir annað. Að gera tillögur um
og ákveða stórfelldan niðurskurð
sauðfjár án þess að benda á aðra
afkomumöguleika í dreifbýlinu
er auðvitað hin eina sanna eyði-
býlastefna og andstætt byggða-
stefnu. Vilja verkalýðsforingj-
arnir fá alla þjóða á suðvestur-
hornið og láta verðmætin -
íbúðir og annað - grotna niður
engum til gagns?
Sá er þetta ritar hefur áður sett
fram þá skoðun að rétt sé að
hætta við fyrirhugað álver og
framkvæmdir því tengdar sem
munu kosta ríkið ofboðslegar
upphæðir og neyða til stórauk-
innar lántöku erlendis en er-
lendar skuldir eru þegar hættu-
lega miklar. í staðinn verði með
stuðningi ríkisin byggð upp at-
vinnutækifæri í sem allra flest-
um sveitarfélögum, stærri og
minni fyrirtæki sem grundvöllur
er fyrir og sem mundu nýta orku
frá Blöndu og aðra þá orku-
vinnslugetu sem fyrir hendi
kann að vera og ekki er fullnýtt.
Væri það gert gæti byggðin
blómstrað þrátt fyrir nokkra
fækkun sauðfjár. Það væri ný
byggðastefna. Hvort tveggja, ál-
ver á Keiiisnesi og umtalsverð
atvinnuuppbygging um landið,
verður ekki gert á sama tíma
vegna kpstnaðar.