Tíminn - 22.03.1991, Qupperneq 9

8 Tíminn
fl
I
Föstudagur 22. mars 1991

Föstudagur 22. mars 1991
Tíminn 9

I' - J
. •
•••;;>.:
Wm
Ríkisendurskoðun skoðar rekstur ríkisspítalanna:
Ríkisendurskoðun hefur sent frá sér skýrslu um
rekstur ríkisspítalanna, en skýrslan er unnin í
samræmi við lög um stofnunina þar sem segir
að Ríkisendurskoðun eigi að kanna meðferð og
nýtingu opinbers Ijár. Einnig að vekja athygli á
því sem úrskeiðis fer í rekstri og gera tillögur
um úrbætur. Meginniðurstaða Rikisendurskoð-
unar er að ríkisspítölunum hafi gengið „nokkuð
vel“ í þeirri viðleitni sinni að hafa aðhald á út-
gjöldum síðastliðið ár. Oft hefur það þó einungis
reynst mögulegt með lokun deilda, ekki síst yfir
sumarmánuðina þegar að auki hefur verið
skortur á hjúkrunarfólki vegna lögboðinna sum-
arfría. Þá virðist þetta aðhald einnig hafa bitnað
að einhverju leyti á nauðsynlegum tækjakaup-
um.
Tekist hefur að halda
útgjöldum innan
ramma íjárlaga
Guðmundur Bjarnason, heilbrigðisráðherra,
sagði að í sínum huga væri mikilvægast í skýrsl-
unni að Ríkisendurskoðun viðurkennir að rík-
isspítölunum hafi tekist nokkuð vel að gæta að-
halds og að þeir hafi lagt sig fram um að halda
sig innan ramma fjárlaga. Hann sagði jákvætt að
kostnaður á legudag hefur farið lækkandi og
kostnaður á hvem sjúkling sömuleiðis. Athyglis-
vert væri að samanburður milli sjúkrahúsanna í
Reykjavík leiddi í ljós að kostnaðurinn er lægst-
ur hjá ríkisspítölunum, en það gengur þvert á
það sem ýmsir hafa haldið fram.
Heildarkostnaður við rekstur ríkisspítalanna
var 5.318,7 milljónir króna á árinu 1989. Þar af
nam kostnaður vegna launa 3.451,5 milljónum
króna eða 65%.
Ríkisspítölunum hefur tekist allvel að halda sig
nálægt ramma fjárlaga síðastliðin þrjú ár. Mis-
munur á fjárveitingum og rekstri var innan við
1%. Það eru fyrst og fremst launagreiðslur sem
fara fram úr áætlun, mest árið 1988 4,3% eða
sem nemur 128 milljónum króna. Ýmis önnur
útgjöld voru vel innan fjárlagarammans á þess-
um þremur árum.
Útgjöld ríkisspítalanna lækkuðu milli áranna
1987-1989 um 2,2%. Mest minnkuðu útgjöld
milli áranna 1988 og 1989 eða um 4% og segir í
skýrslunni að það skýrist að verulegu leyti af lok-
un deilda og afleiðinga verkfalls BHMR vorið
1989. Útgjöld jukust milli áranna 1987 og 1988
um 1,9%.
Kostnaður á legudag og sjúklings
á ríkisspítölunum
1987 1988 1989
Kostnaður
á legudag 13.922 13.746 13.440
Eftir
Egil
Ólafsson
Kostnaður
á sjúkling
269.282 238.951 213.918
Kostnaður á legudag og sjúklings 1989
Ríkisspítalar
Borgarspítali
Landakot
Kostn.pr kostn.pr
legud. sjúkling
13.440 213.918
14.275 249.765
20.275 203.073
Þessar tölur sýna að kostnaður við hvern sjúk-
ling hefur minnkað um 20% milli áranna 1987
og 1989. í skýrslunni segir að þótt vara beri við
að draga almennar ályktanir af þessum tölum þá
beri þær með sér að árangur hafi orðið af að-
haldsaðgerðum á spítölunum. Varðandi mikinn
kostnað við sjúklinga á Landakoti má skýra það
með að sjúklingar liggja þar almennt skemur en
á hinum sjúkrahúsunum og hlutfallslega meira
er þar um dýrari aðgerðir.
Spamaður af sumarlokunum
orfcar tvímælis
Kannanir hafa leitt í ljós að kostnaður við heil-
brigðisþjónustu í velferðarþjóðfélögum nútím-
ans hefur aukist meira en sem nemur aukningu
þjóðaríramleiðslu þessara landa. Ýmsar leiðir
hafa verið reyndar til að stemma stigu við þess-
ari þróun en með misjöfnum árangri. Hér á
landi hefur verið beitt ströngu aðhaldi við fjár-
lagagerð, sem oft hefúr leitt til þess að einstök-
um deildum sjúkrahúsa hefúr verið lokað tíma-
bundið. Þær athuganir sem gerðar hafa verið á
lokunum deilda benda þó til þess að sparnaður
einstakra sjúkrahúsa sé minni en áætlað hefur
verið og endanlegur spamaður ríkisins orki tví-
mælis.
í skýrslunni er tekið dæmi um sparnað af lok-
un langlegudeilda í Hátúni á ámnum 1989 og
1990. Áætlað að deildin hafi sparað um 10,4
milljónir. Lokun Hátúns hafði hins vegar í för
með sér aukinn kostnað hjá ríki og borg vegna
heimahjúkrunar og heimilishjálpar. Sé tekið til-
lit til þessa og bráðainnlagningar þess sama fólks
á legudeildir, hjálpartækja- og öryggisþjónustu,
er áætlað að heildarsparnaðurinn hafi varla ver-
ið meiri en 2 milljónir króna. Þá er ekki tekið til-
lit til vinnutaps aðstandenda, sem hafa orðið að
vera heima til að hugsa um sjúklinginn.
Heilbrigðisráðherra sagði að þessi niðurstaða
kæmi sér ekki á óvart. Hann sagðist oft hafa bent
á að erfitt sé að spara einungis með því að loka
sjúkradeildum yfir sumarið. Fastur kostnaður
spítalanna sé hár og aukið álag á aðrar deildir út-
heimtir gjarnan dýrar aukavaktir starfsfólks.
Guðmundur sagði að með því að auka samstarf
sjúkrahúsa væri mun líklegra að hægt væri að
ná fram raunverulegum spamaði með sumar-
lokunum.
Annar hver hjúkrunar-
fræðingur er yfirmaður
Frá árinu 1982 til 1989 hefur stöðuheimildum
hjúkrunaríræðinga fjölgað um 26%. Á sama
tíma hefur stöðuheimildum yfirmanna í þeirri
stétt fjölgað um 125%, en stöðuheimildum al-
mennra hjúkmnarfræðinga virðist hafa fækkað
um 7%. Deildum og sérsviðum hefúr fjölgað
nokkuð en engu að síður er hlutfall yfirmanna í
hjúkrunarstétt hátt miðað við það sem gerist á
hinum Norðurlöndunum. Gæti skýringin að
hluta til legið í minni deildum hér á landi. Þó
virðist ljóst að þessi mikla breyting á starfsheit-
um hefur haft í för með sér að mun fleiri hjúkr-
unarfræðingar hafa horfið frá hjúkrun og
stunda nú stjómunar- og skrifstofustörf á með-
an skortur er á almennum hjúkmnarfræðing-
um. Má ef til vill rekja þessa þróun til breytinga
á menntun hjúkmnarfræðinga og árangurs
kjarabaráttu þeirra. Almennt hjúkmnarfræði-
nám tekur nú 4 ár á háskólastigi en á hinum
Norðurlöndunum tekur námið yfirleitt 3 ár. í
Ijósi þessa telur Ríkisendurskoðun að skoða beri
þann möguleika að bjóða þeim sjúkraliðum sem
þess óska upp á viðbótamám í hjúkmnarfræö-
um.
Sem dæmi um röðun starfsmanna í launa-
flokka má nefna að af 487 heimiluðum stöðum
hjúkmnarfræðinga árið 1988, vom 221,5 yfir-
mannsstöður eða 45%. Stöður lækna vom
197,15 og þar af vom stöður yfirlækna 50 eða
um fjórðungur lækna.
Að fá greiddar 51 milljón
fyrir aukavinnu
Sérfræðingar sem og annað starfsfólk em ým-
ist ráðnir í fullt starf eða hlutastarf. Flestum sér-
fræðigreinum fylgir kvöð um vaktir. Það er al-
gengt að starfandi sérfræðingar á ríkisspítölun-
um vinni auk þess að sérgrein sinni á einkastofu.
Ennfremur þiggja margir þessara sömu sér-
fræðinga laun frá öðmm stofriunum. Á þetta
fyrst og fremst við um þá sem ráðnir em í hluta-
starf en þó er alls ekki óalgengt að sérfræðingar
í fullu starfi hafi umtalsverðar tekjur frá TVygg-
ingastofnun ríkisins.
Ríkisendurskoðun gerði könnun á hcildarlaun-
um nokkurra tekjuhæstu sérfræðinga sem vom
í starfi á ríkisspítölunum á árinu 1988. Kom í
ljós að meðalverktakagreiðslur frá TVygginga-
stofnun ríkisins til þeirra sérfræðinga sem um
ræðir og vom í 100% starfi námu að meðaltali
4,4 milljónum króna og sérfræðinga í 75% starfi
3,5 milljón króna. Að auki námu meðallauna-
greiðslur frá öðmm en ríkisspítölum til sérfræð-
inga í 75% starfi u.þ.b. 2 milljónum króna.
Einn sérfræðingur í 75% starfi hafði sérstöðu
að því leyti að auk launatekna hjá ríkisspítölum
hafði hinn sami, þar fyrir utan, 51 milljón króna
í verktakagreiðslur frá Tryggingastofnun. Um-
ræddur aðili sem er sérfræðingur í meinatækni
og er með rannsóknarstofu hefur gagnrýnt Rík-
isendurskoðun fyrir að taka ekki tillit til þess að
kostnaður komi að hluta á móti þessum tekjum.
Ríkisendurskoðun segist ekki fá séð hvernig
hátt vinnuhlutfall á ríkisspítölunum, auk vakta í
mörgum tilvikum, geti gefið möguleika á jafri-
mikilli aukavinnu utan stofnunarinnar og raun
ber vitni.
Meðal annars í ljósi þessa telur Ríkisendurskoð-
un brýnt að taka í notkun stimpilklukku á öllum
deildum ríkisspítalanna. Að auki telur Ríkisend-
urskoðun sýnt að yfirlæknar veiti samstarfs-
mönnum sínum ekki nægilegt aðhald.
Kostnaður fylgir
ströngu aðhaldi
Ríkisendurskoðun telur að endurskoða verði
stöðuheimildir ríkisspítalanna. Bent er á að á
síðustu árum hafi 15-20% fleiri stöður verði
setnar en heimild er fyrir. Um og yfir 50% fleiri
skrifstofustöður (ritarar, fulltrúar og skrifstofu-
fólk) eru setnar en heimilar eru. Bent er á að
reksturskostnaður yfirstjómar hefur hækkað
mikið.
Guðmundur Bjamason sagði að ríkisspítalam-
ir hefðu á síðustu árum lagt sig fram um að
byggja upp öflugt upplýsinga- og eftirlitskerfi og
því væri ekki óeðlilegt að skrifstofúkostnaður
hækkaði. Hann benti á að góðar upplýsingar og
öflugt eftirlit væri ein meginástæðan fyrir því að
ríkisspítölunum hefúr tekist að gæta aðhalds í
rekstri.
Að ráða sig í hlutastarf
og fá greidda yfirvinnu
Sé launakostnaður ríkisspítalanna skoðaður
kemur í ljós að álagsgreiðslur ýmiss konar hafa
hækkað ár frá ári. Þar er átt við afleysingar, yfir-
vinnu og vaktaálagsgreiðslur. Álagsgreiðslur
sem hlutfall af dagvinnulaunum hækkuðu um
82% árið 1988. Ástæðan fyrir þessu er m.a. sú að
kostnaður vegna afleysinga hefúr aukist og yfir-
vinna hefur einnig aukist.
Yfirborganir tíðkast í allnokkrum mæli hjá rík-
isspítölunum. Þær leiðir sem em famar til að
hækka laun em ráðningar starfsmanna í hluta-
starf þrátt fyrir að viðkomandi vinni að jafnaði
meiri vinnu, en samkvæmt ákvæðum kjara-
samninga er slík vinna greidd sem yfirvinna. í
sumum tilvikum er starfsfólki raðað í hærri
launaflokka en svarar til þeirra starfa sem það
leysirafhendi.
Heilbrígðisráðuneytið hefur
haft frumkvæði að því
að auka samstarf spítalanna
Um tveggja ára skeið hefur starfað þróunardeild
á ríkisspítölunum. Eins og nafnið gefur til kynna
er henni ætlað það hlutverk að koma með
stefnumótandi tillögur um starfsemi spítalanna.
Hvert eigi að vera hlutverk ríkisspítala í framtíð-
inni, hvert beri að stefna og hvaða verkefnum
eigi að sinna. f því sambandi hefur verið ákveðið
að fá erlent ráðgjafalyrirtæki til að vera stjóm-
endum spítalans til ráðuneytis. Hafa verið skip-
aðir starfshópar á hinum ýmsu sviðum stjóm-
endum spítalans til ráðuneytis. Ríkisendurskoð-
un telur að hér sé um nauðsynlega og mikilvæga
vinnu að ræða, en að hún sé ekki tímabær vegna
þeirrar óvissu sem ríkir um frekari samvinnu
eða jafnvel sameiningu sjúkrahúsa í Reykjavík.
Minnt er á að frumkvæðið að stefnumótun eigi
að koma frá heilbrigðisráðuneytinu.
Guðmundur Bjarnason sagði að í sinni ráð-
herratíð hefði verið reynt að byggja upp öflugara
heilbrigðisráðuneyti. T.d. væri búið að koma upp
í ráðuneytinu nokkuð öflugri fjármálaskrifstofú,
en hún var ekki til þegar Guðmundur kom í
ráðuneytið. „Ég hef lagt mig fram um að koma á
betra samstarfi milli sjúkrahúsanna í Reykjavík.
Mér tókst, eftir mikla baráttu, að fá samþykkt á
Alþingi lagabreytingu sem felur í sér að stofnað
verður sérstakt samstarfsráð sjúkrahúsanna.
Það er nú að hefja störf. Við höfum því haft
frumkvæði í þessum málum. Hins vegar hafa
menn oftar en ekki gagnrýnt það að ráðuneytin
væru að fjölga starfsfólki og þenja sig út Ríkis-
endurskoðun telur að vísu að sá kostnaður væri
réttlætanlegur.
Fjárveitingar til heilbrigðisráðuneytisins eru
100 milljónir króna á fjárlögum þessa árs, sem
er eins og lítið hjúkrunarheimili út á landi. Rík-
isspítalamir fá hins vegar 6 milljarða. Það hlýtur
því að vera eðlilegt að þeir hafi öfluga skrifstofú
og fylgist vel með sínum kostnaði. Við höfum
beint því til stofnananna að það verði að vera
þeirra sjálfra að meta það hvemig þær beita að-
haldi og hagræða. Ég tel að ráðuneytið eigi ekki
að gefa tilskipanir um það. Túttugu manna
starfslið ráðuneytisins hefúr ekki bolmagn til að
stjórna eða leiðbeina þessum stofnunum," sagði
heilbrigðisráðherra.

'sáiiii&i&xéS&sééiSSS&sS&siéiSsSSSi^