Tíminn - 17.04.1991, Page 7

Miðvikudagur 17. apríl 1991
Tíminn 7
VETTVANGUR SBSÍMBHE mmamKmmmmmmmmrn | . - A ■> - Æ>
Bjarni Guðmundsson, Hvanneyri:
Búvörusamningurinn
- það sem þar er og hitt sem vantar -
Þessa dagana er kosningabaráttan í hámarki. Mikil
umræða fer nú fram um ýmsa þætti þjóðmála - þó
ekki alla. Undrahljótt er um landbúnaðarmál. Vera má
að flestum þyki þau fullrædd og felld í skorður, ekki
síst þar sem drög hafa verið lögð að nýjum búvöru-
samningi. Þrátt fyrir það langar mig að koma hér fá-
einum atriðum á blað. Á þessari árstíð endast lesend-
ur vart til þess að lesa langhunda og því verða skrifín
í nokkrum skeytastíl.
Búvörusamningurinn , ' 4
, j. x nanar um, aður en gengið er til
- Otrygg undirstaöa kosninga og síðan stjórnar-
Búvörusamningurinn nýi hefur myndunar.
ýmsa kosti, m.a. þann að hann
tekur til langs tíma og að horfst Um nætftaborð
er í augu við vandann sem uppi . 6 .
er, tiltekið í málefnum sauðfjár- nCÍmSÍnS
ræktarinnar. Gagn er líka ótví- Lagaleg undirstaða hins nýja
rætt að því að áhrifamiklir þjóð-
félagshópar auk bænda voru
dregnir til ábyrgðarf?) við undir-
STAÍT En hann á sínar Sem betur fer er mat-
takmarkanir.
Sú er nærtækust að óvissa ríkir VðBl3framIeiOSI3 í
enn um fjármögnun samnings- heiminum enn næg -
ins. Hin lagalega undirstaða | að meðaltali fýrir Öll
hans er einmg ólios og þa um . » . ... _
leið hin raunveruiega stefnu- jarðannnar böm. En
mörkun í málefnum landbúnað- þeim fjölgar ört og
arins, samtengingu framleiðslu mÍSSkÍDtÍna mataríns
og sölu kindakjöts og mjólkur. eraeiav®Sea Hitt er
Lækkun búvöruverðs er annað er geig^ænieg. Illtl er
stefnumið, þýðingarmikið líka. liK3 áhygtjjliefni 3ð
En miklu lengra nær stefnu- matvælaframleiðslan
mörkunin ekki -a.m.k. ekki enn - ^ ^ ( mun á æ fæni
og kemur þa að þvi sem fram- . . ........
undan hlýtur að vera. hendur. Valdlð þjapp-
astsaman
Um fleira Landbúnaðarumræð-
þyrfti að semja an hljóðnaði að mestu
Ég á von á því að bændur bíði méð gerð bÚVÖrU-
nú spenntir eftir þyí hvort ein- ; samningsins fýlT í Vet-
hvern siömannanefnd verði að ....
loknum kosningum falið að und- S3mnÍn90nnn hef-
irbúa sáttmáia um aðra mikii- ur margar mikilvægar
væga þætti þeirra mála sem bú- ? og jákvæðar hliðar.
^að;
flutningskostnað, skattheimtu, PO Tyrst Og TTemSt
vinnulaun og þjónustuáburðar- tíllclUn til þeSS að
verð, innflutning á búvörum o.fl semja sig fortíðinni
Mer synist nefmlega orðugt aö ' K.~A_A
tryggja mikilvægustu stefnumið en Pao vaniar ao
búvörusamningsins án þess. semja sig með mark-
En það er sérstök saga sem VÍSSaiÍ hætti til fram-
vissulega væri þarft að heyra «Asirinr»ar
væntanlega landsfeður fjalla uuaiiiiiwi.
búvörusamnings er enn óljós. í
væntanlegri lagasetningu mun
vonandi felast raunveruleg
stefnumörkun í málefnum land-
búnaðarins, líkt og gert var með
búvörulögum 1985. Þar verður
að koma það sem vantar í núver-
andi búvörusamning, m.a. það
að taka tillit til viðskiptaum-
hverfis og þeirra alþjóðlegu við-
horfa í landbúnaði og matvæla-
framleiðslu sem nú eru að skap-
ast.
Sem betur fer er matvælafram-
leiðsla í heiminum enn næg - að
meðaltali fyrir öll jarðarinnar
börn. En þeim fjölgar ört og mis-
skipting matarins er geigvænleg.
Hitt er líka áhyggjuefni að mat-
vælaframleiðslan færist í raun á
æ færri hendur. Valdið þjappast
saman.
Mikilvægasti aflgjafi matvæla-
framleiðslunnar er tæknivæð-
ingin, þar sem þrengsta skil-
greining arðsemi er tíðum
fyrsta boðorð. Það er að renna
upp fyrir æ fleirum að undir-
stöðunni - móður náttúru - er
misboðið, það er gengið á
grunnvatnið, jarðvegur spillist
og eyðist og óhæfilegur vöxtur
hefur verið í olíu-, áburðar- og
lyfjanotkun til ræktunar. Allt
þetta er vel kunnugt. Það undr-
aði því fáa að ein meginábend-
ing hinnar svonefndu Brundt-
land- nefndar til ríkja heims ár-
ið 1987 yrði sú að viðhalda fjöl-
breytileikanum og að varðveita
möguleikana til matvælafram-
leiðslu. Þetta eru viðhorf sem
Iíka má leggja til grundvallar
við mörkun landbúnaðarstefnu
á fslandi.
Það er alltaf sagt að við lifum á
óvissum tímum. Svei mér, ef
þetta á ekki sérlega við nú hvað
snertir umhverfi og framtíðar-
vist heimsins barna, þegar t.d.
ógn loftslagsbreytinga vofir yfir
mikilvægum kornræktarsvæð-
um veraldar. Nægir hér að vísa
til margendurtekinna viðvarana
Worldwatch- stofnunarinnar í
Washington.
Áður en gripið er til róttækra
gerða hvað innlenda matvæla-
framleiðslu snertir skulum við
því ekki eyða neinum af þeim
möguleikum sem við höfum.
Erfiðara getur reynst að byggja
þá upp að nýju en viðhalda þeim.
Ögn um frelsið
Um aldir barðist íslenska þjóð-
in fyrir frelsi sínu - og enn er
hún að berjast fyrir því. Einn
þáttur frelsisbaráttunnar þessa
dagana er útjöfnun allra múra,
sem t.d. skilja að þjóðir og þætti
í starfi þeirra. Sannarlega mátti
þar, og má enn úr bæta, en gæt-’’
um þess að fylgja ekki „vatn- í-
bala“ lögmálinu sem gjarnan
hefur einkennt gerðir landans.
Viðvörun forsætisráðherra var-
aðandi samskipti íslands og EB
er því fyllilega tímabær og fagn-
aðarefni er að utanríkisráðherra
hefur nú nýverið tekið undir
hana. Hið svonefnda GATT- til-
boð íslendinga varðandi land-
búnaðarmál frá í vetur virðist að
vísu vera þar undarlegur stíl-
brjótur.
Það er í sjálfu sér nauðsynlegt
að kippa út markaðstruflandi
greiðslum til landbúnaðar, enda
geri allra þjóðir það með sam-
ræmdum hætti. Verum þó ekki
of bláeyg - að halda það að slíkt
gerist í raun. Hver þjóð hefur
tugi möguleika til þess að styðja
við matvælaframleiðslu sína og
flestar munu gera það, hvað sem
líður öllum samningum um af-
nám útflutningsbóta og niður-
greiðslna, m.a. af atvinnu- og ör-
yggisástæðum.
Yfir þessa þætti verður að fara
nánar, áður en mörkuð er sú
stefna sem búvörusamningur til
framtíðar verður byggður á.
Byggð og matur
Og eitt atriði af mörgum má ég
til með að nefna enn. Ein for-
senda sjömannanefndarinnar var
að líta ekki á þátt búvörufram-
leiðslunnar í byggðamálum,
fyllilega rökstyðjanlegt sjónar-
mið í sjálfu sér. Búvörusamning-
urinn er verktakasamningur um
framleiðslu tiltekins magns af
billegri mat. En landbúnaðurinn
er meira en matur. Þeirrar hugs-
unar gætir nú í vaxandi mæli,
m.a. í evrópskri byggðaumræðu.
Sú hugsun er til að mynda ein
skýringin á vaxandi gengi ferða-
þjónustunnar. Menn óska eftir
lifandi landi, ekki aðeins fáein-
um matvælafabrikkum hér og
hvar. Þáttur landbúnaðarins í
því að halda iandinu lifandi,
annast það og nytja með hæfi-
lega dreifðri búsetu, er ekki
sjálfgefin aukaafurð búvöru-
framleiðslunnar. Hana á heldur
ekki að þurfa að kaupa með
óbeinum hætti í verði kinda-
kjöts og mjólkur. En hún er
kostnaður sem meta verður og
greiða. Eðli málsins samkvæmt
er nauðsynlegt að hún verþi líka
þáttur þeirrar stefnumörkunar
sem bíður landsfeðra að loknum
kosningum, m.a. til þess að
koma grunni undir hinn nýja
búvörusamning.
Stefnt frá fortíð
- en hvert?
Landbúnaðarumræðan hljóðn-
aði að mestu með gerð búvöru-
samningsins fyrr í vetur. Samn-
ingurinn hefur margar mikil-
vægar og jákvæðar hliðar. Með
honum gerðu aðilar þó fyrst og
fremst tilraun til þess að semja
sig frá fortíðinni - en það vantar
að semja sig með markvissari
hætti til framtíðarinnar.
Verkið er því hálfnað. Fram-
haldið er flókið. Það bíður þeirra
sem taka við landstjórn að liðn-
um kosningum og stjórnar-
myndunarviðræðum.
Unnur Stefánsdóttir: w
Manneldis- og neyslustefna á íslandi
Eins og kunnugt er samþykkti Alþingi íslendinga þingsályktun-
artillögu um manneldis- og neyslustefnu þann 19. maí 1989.
Heilbrigðis- og tryggingaráðherra, Guðmundur Bjamason, tók
þetta mál upp í ríkisstjóm í janúar 1988 og lagði fram tillögur
um mótun manneldis- og neyslustefnu.
Fimm ráðuneyti unnu að stefnu-
mörkuninni, þ.e.; heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneyti, landbún-
aðarráðuneyti, sjávarútvegsráðu-
neyti, viðskiptaráðuneyti, iðnaðar-
ráðuneyti. Auk þess tóku fulltrúar
í Manneldisráði þátt í starfmu.
Af þessu sést að unnið var að þess-
ari stefnumótun á mjög breiðum
grundvelli og með hagsmuni
margra aðila í huga. Heilsusamlegt
mataræði var þó það atriði, sem
alltaf var haft að leiðarljósi, þó að
vissulega þyrfti stundum að komast
að samkomulagi um einstaka þætti.
Kynning stefnunnar
Heilbrigðisráðherra ásamt full-
trúa Manneldisráðs kynnti
manneldis- og neyslustefnuna á
flestum heilsugæslustöðvum í
landinu og nokkrum sjúkrahús-
um.
í mars 1990 kom út bæklingur-
inn „Borðar þú nógu góðan mat?“,
sem gefinn var út í samstarfi við
Manneldisráð og var honum dreift
til starfsfólks í heilbrigðisþjónust-
unni og fóstra, alls um níu þúsund
manns.
í febrúar 1991 kom út fréttabréf-
ið „Hollt og gott", þar sem kynnt-
ar eru hugmyndir starfsfólks í
heilbrigðisþjónustunni um kynn-
ingu á stefnunni og sagt frá því
sem er að gerast í kynningarmál-
um á manneldis- og neyslustefn-
unni.
Könnuná
mataræði íslendinga
Ein leiðin til þess að ná mark-
miðum stefnunnar var að gera
heildarúttekt á fæðuvenjum ís-
lendinga. Dr. Laufey Steingríms-
dóttir næringarfræðingur var
ráðin til þess að sjá um könnun,
sem hefur staðið yfir frá 1. janúar
1989.
Könnunin náði yfir landið allt.
Alls tóku 1242 manns á aldrinum
fimmtán ára til áttræðs þátt í
könnuninni.
Fyrstu niðurstöður úr þessari
viðamiklu könnun hafa þegar birst
og verða henni gerð nánari skil hér
í blaðinu.
Næstu
kynningarverkefni
Starfshópur er að störfum, sem
vinnur að kynningu og fram-
kvæmd á manneldis- og neyslu-
stefnunni í skólum landsins.
Myndbandið „Hollt og gott“
verður sýnt í sjónvarpinu í maí-
mánuði og verður e.t.v. notað í
skólunum.
Fyrirhugað er að halda námskeið
fyrir starfsfólk mötuneyta og
skyndibitastaða á þessu ári, þar
sem áhersla verði lögð á markmið
manneldis- og neyslustefnunnar.
Stefnt er að samstarfi við mat-
vælaframleiðendur um að þeir lagi
framleiðslu sína að markmiðum
manneldis- og neyslustefnu.
Vonandi er að takist að fylgja eftir
þeim markmiðum sem sett eru í
stefnunni og koma þeim til fram-
kvæmda á næstu árum.
Unnur Stefánsdóttir,
verkefnisstjóri í
heilbrigðis-
ráðuneytinu