Tíminn - 24.04.1991, Side 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 24. apríl 1991
Miðvikudagur 24. apríl 1991
Tíminn 9

ingrímur Hermannsson forsætisráðherra hefur beðist lausnar fyrir sig og ráðuneyti sitt:
Steingrímur Hermannsson forsætis-
ráðherra baðst í gærmorgun lausnar
fyrir sig og ráðuneyti sitt. Áður hafði
hann rætt við Jón Baldvin Hannibals-
son, formann Alþýðuflokks, og Ólaf
Ragnar Grímsson, formann Alþýðu-
bandalags. Jón Baldvin tilkynnti for-
sætisráðherra að hann liti svo á að
ekki væri grundvöllur fyrir því að
þessi ríkisstjórn héldi áfram störfum
og lagði til að hún segði af sér. Eftir að
hafa rætt við Ólaf Ragnar gekk for-
sætisráðherra á fund forseta íslands
og baðst lausnar. Forseti óskaði eftir
að ríkisstjórnin sæti áfram þar til ný
ríkisstjórn hefði verið mynduð og
féllst hann á það.
Jón Baldvin og Ólafur Ragnar vilja
að forseti gefi flokksformönnum
nokkra daga til að ræða saman áður
en einhverjum verður falin stjórnar-
myndun. Steingrímur segist ekki
leggjast gegn því, en telur mikilvægt
að hraða stjórnarmyndunarviðræð-
um. Davíð segir mikilvægast að menn
ræði saman og hefur látið í ljós að
hann hafi mestan áhuga á að ræða ít-
arlega við formann Alþýðuflokksins.
Hvaða ákvörðun sem forseti mun
taka er ljóst að á næstu dögum verður
gerð alvarleg tilraun til að mynda nýja
Viðreisnarstjórn. Þar með er ekki sagt
að aðrir flokkar séu dæmdir úr leik.
Margt getur gerst í stjórnmálum. Vit-
að er að Alþýðuflokkurinn er í aðstöðu
til að gera miklar kröfur í viðræðum
við Sjálfstæðisflokkinn. Sætti sjálf-
stæðismenn sig ekki við kröfur þeirra
geta þeir alltaf snúið sér til Alþýðu-
bandalagsins. Sjálfstæðismenn vita
líka að innan Alþýðuflokksins er stór
hópur manna sem kjósa frekar að end-
urnýja núverandi stjórn en nýja Við-
reisn. Engu að síður verður að telja
líklegt að Alþýðuflokkurinn og Sjálf-
stæðisflokkurinn nái saman.
Tekist verður á um sjávar-
útvegs- og landbúnaðarmál
Þó að Sjálfstæðisflokkur og Alþýðu-
flokkur eigi margt sameiginlegt fer
því fjarri að flokkarnir séu sammála
um alla hluti. Mestur ágreiningur er í
sjávarútvegs- og landbúnaðarmálum.
Alþýðuflokkurinn vill taka upp veiði-
leyfasölu, eða það sem sumir kalla
auðlindaskatt. Stefna Sjálfstæðis-
flokksins í sjávarútvegsmálum er
óskýr og þar eru uppi mismunandi
viðhorf. Fylgismenn auðlindaskatts
eru í miklum minnihluta í flokknum.
Flestir vilja byggja á núverandi kvóta-
kerfi og gera á því breytingar í frjáls-
ræðisátt. Þetta er t.d. skoðun Þor-
steins Pálssonar, en ýmsir telja líklegt
að hann verði sjávarútvegsráðherra ef
Viðreisn verður mynduð.
Alþýðuflokkurinn er andsnúinn ný-
gerðum búvörusamningi og vill draga
úr útgjöldum til landbúnaðar. Flokk-
urinn hefur einnig hvatt til þess að
opnað verði á innflutning á landbún-
aðarvörum. Sumir sjálfstæðismenn
eru sammála Alþýðuflokknum í þess-
um málaflokki, en í Sjálfstæðis-
flokknum eru einnig margir sem
styðja þá landbúnaðarstefnu sem rík-
isstjórnin sem nú er að fara frá mót-
aði. Formaður flokksins hefur hins
vegar lýst yfir andstöðu við nýgerðan
búvörusamning og sagt að í honum
sé hagur bænda þrengdur of mikið.
Hann sagði í kosningabaráttunni að
skynsamlegast hefði verið að fram-
lengja gamla samninginn um þrjú ár.
Fylgismenn frjáls innflutnings á land-
búnaðarvörum eru fáir í Sjálfstæðis-
flokknum.
Hætt er við að Alþýðuflokknum
gangi illa að ná fram stefnumiðum
sínum í þessum tveimur málaflokk-
um. Þó má ekki gleyma því að Davíð
Oddsson vill mikið til vinna til að
Eftir 1
Egil í
Ólafsson
komast í stjórn. Hann má ekki hugsa
þá hugsun til enda að vera í stjórnar-
andstöðu á þessu kjörtímabili. Davíð
er ekki vanur því að vera á vara-
mannabekknum. Jón Baldvin er því í
aðstöðu til að gera sig breiðan. Það
má ekki heldur gleyma því að Alþýðu-
flokknum gekk illa að ná fram stefnu-
miðum sínum í sjávarútvegs- og
landbúnaðarmálum í ríkisstjórninni
sem nú er að fara frá völdum. Á þetta
benti Davíð Oddsson á í gær og gaf í
skyn að Jóni Baldvini myndi ganga
betur að hnika sér en Halldóri As-
grímssyni og Steingrími Hermanns-
syni. Jón Baldvin er því ekki að fórna
miklu þó að hann gangi í ríkisstjórn
með Sjálfstæðisflokki sem hefur það á
stefnuskrá sinni að fylgja sömu land-
búnaðarstefnu og fyrri stjórn og lítt
breyttri sjávarútvegsstefnu.
Áhugi á að tengjast
EB nánum böndum
í þeim tveimur málaflokkum sem
verða mjög fyrirferðamiklir á næstu
mánuðum og árum, álmálinu og
samningum um evrópskt efnahags-
svæði, eru flokkarnir nánast sam-
stíga. Það verður fljótlegt að semja
stjórnarsáttmála um þau atriði.
Víst er að þeir sem eru andvígir nán-
Steingrímur Hermannsson kemur af fundi forseta eftir að hafa beðist lausnar fýrir sig og ráðuneyti sitt
um tengslum íslands við Evrópu-
bandalagið hafa ástæðu til að vera
kvíðnir. í báðum flokkunum eru for-
ystumenn sem vilja að ísland taki upp
náið samband við Evrópubandalagið.
Nægir þar að nefna Jón Sigurðsson og
Björn Bjarnason. Mjög líklegt er að
Björn verði utanríkisráðherra og að í
hans hlut komi að ganga frá samning-
um um evrópskt efnahagssvæði. Á
næstu vikum og mánuðum verður
sjávarútvegskaflinn í þessum samn-
ingi skrifaður. Þá verður íslenska rík-
isstjórnin spurð: Hversu miklu eru ís-
lendingar tilbúnir að fórna til að af
EES-samningum verði? Enn verður
að spyrja hvort ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar gefi sama svar og ríkis-
stjórn Steingríms Hermannssonar.
Vextir á námslán?
Eitt meginmál Sjálfstæðisflokksins í
kosningabaráttunni var að lækka
skatta. Alþýðuflokkurinn var með
sömu stefnu þannig að búast má við
að skattalækkanir verði meðal helstu
stefnumiða nýrrar ríkisstjórnar.
Þeirri spurningu var hins vegar aldrei
skýrt svarað í kosningabaráttunni
hvernig fara ætti að því. Allir vita að
það er miklu áhættuminna að svara
slíkri spurningu eftir kosningar en
fyrir.
Búast má við að Lánasjóður ís-
lenskra námsmanna verði meðal
þeirra liða sem fyrst lenda undir nið-
urskurðarhnífnum. Báðir flokkar
hafa sagt að fjármál sjóðsins verði að
taka föstum tökum. Jón Baldvin og
Jón Sigurðsson hafa lýst því yfir að
greiða eigi vexti af námslánum. Lík-
legt er að þetta verði gert og að út-
hlutunarreglum verði breytt.
Tekst Jóhönnu
að verja húsbréfakerfið?
Búast má við að sjálfstæðismenn
vilji skera niður í húsnæðismálum,
en þar munu þeir mæta harðri and-
stöðu alþýðuflokksmanna undir for-
ystu Jóhönnu Sigurðardóttur. Vitað
er að Jón Baldvin hefur ekki alltaf
veitt Jóhönnu mikinn stuðning í bar-
áttu hennar fyrir auknum fjármunum
til húsnæðismála og því er hætt við
að Jóhanna verði að berjast áfram ef
hún fer með húsnæðismál í nýrri rík-
isstjórn. Sjálfstæðismenn sögðu í
kosningabaráttunni að leggja ætti
áherslu á að fólk ætti sjálft sína íbúð
og draga ætti úr fjármunum til félags-
lega íbúðakerfisins.
Stærstu útgjaldaliðir fjárlaga eru
heilbrigðis- og tryggingamál. Guð-
mundur Bjarnason hefur haft forystu
um að leggja nýjar áherslur í þeim
málaflokki. Þrátt fyrir að sjálfstæðis-
menn hafi gagnrýnt sparnaðarað-
gerðir Guðmundur er líklegast að
þeir haldi þeim áfram. Búast má við
að þeir geri tilraunir með meiri
einkavæðingu í heilbrigðisþjónustu
og taki undir með læknum sem segja
að þeir geti boðið upp á ódýrari þjón-
ustu en stóru sjúkrahúsin. Á sínum
tíma setti Matthías Bjarnason, þáver-
andi heilbrigðisráðherra, fram hug-
myndir um fast gjald sem sjúklingar
skyldu greiða fyrir læknisþjónustu.
Þessum hugmyndum var mótmælt
og gjaldið kallað sjúklingaskattur.
Ekki er ólíklegt að þessar hugmyndir
verði nú endurvaktar.
Samræmist þjóðarsátt
frjálsu markaðskerfi?
Eitt stærsta mál næstu ríkisstjórn-
ar, sama hver hún verður, verður að
viðhalda lágri verðbólgu og stöðug-
leika í efnahagsmálum. Ný ríkis-
stjórn tekur við góðu búi. Verðbólga
hefur verið 4-7% í eitt og hálft ár. Af-
gangur er á vöruskiptum við útlönd.
Fyrirtækin eru rekin með hagnaði
og hagvöxtur er að aukast. í haust
eru kjarasamningar lausir og þá
mun reyna á ríkisstjórnina. Aðilar
vinnumarkaðarins hafa lýst yfir
áhuga sínum að semja um nýja þjóð-
arsátt. Davíð Oddsson hefur kallað
þjóðarsáttina gamaldags, miðstýrða
launastefnu og fleiri munu vera
þeirrar skoðunar að hún sé andstæð
frjálsu markaðskerfi. Samningalip-
urð stjórnvalda getur ráðið úrslitum
um hvort samningar takast í haust
án verkfalla. Mjög harkalegur niður-
skurður ríkisútgjalda er t.d. ekki lík-
legur til að greiða fyrir samningum.
Menn eins og Guðmundur J. Guð-
mundsson hafa bent á að ef ekki
tekst að semja í haust án verkfalla
mun það óhjákvæmilega leiða til
þess að hér hefjist nýtt verðbólgu-
skeið. Því spyrja menn nú: Mun
næsta ríkisstjórn stuðla að viðreisn
verðbólgunnar?
Tfmamynd; Pjetur
Vérður Nýsköpunarstjóm
niðurstaðan?
Þó að á þessari stundu virðist allt
benda til að hér verði mynduð ný
Viðreisn er ekki útilokað að niður-
staðan verði Nýsköpunarstjórn. Tím-
inn hefur heimildir fyrir því að sá
möguleiki hafi verið ræddur. Ólafur
Ragnar hefur lært mikið í pólitík síð-
an hann hóf sinn pólitíska feril í
Framsóknarflokknum fyrir 25 árum.
Sú hætta vofir yfir nýrri Viðreisnar-
stjórn að verkalýðshreyfingin snúist
gegn mikilvægum stefnumálum
hennar. Þó að úr áhrifum Alþýðu-
bandalagsins í verkalýðshreyfing-
unni hafi dregið á síðustu árum má
ekki vanmeta stöðu flokksins gagn-
vart henni. Alþýðuflokksmenn gera
sér grein fyrir að með því að vera
með Alþýðubandalagið í ríkisstjórn
eru þeir að draga úr áhættunni sem
þeir tóku þegar þeir yfirgáfu núver-
andi rfkisstjórn.
Hverjir verða ráðherrar?
Vangaveltur um ráðherra í hugsan-
legri Viðreisnarstjórn eru þegar hafn-
ar þó að stjórnarmyndunarviðræður
séu varla byrjaðar. Líklegast er að ráð-
herrar í ríkisstjórninni verði níu, en
þeir eru ellefu í núverandi stjórn.
Davíð Oddsson hefur lýst því yfir að
það beri að fækka ráðherrum. Líkleg-
ast er að í stjórninni verði fimm sjálf-
stæðismenn og fjórir alþýðuflokks-
menn. Forsætisráðuneytið og utan-
ríkisráðuneytið mun nær örugglega
koma í hlut Sjálfstæðisflokks. Al-
þýðuflokkurinn myndi þá fá fjármála-
ráðuneytið, en þetta eru þrjú mikil-
vægustu ráðherraembættin. Hugsan-
legt er að Alþýðuflokkurinn kjósi að
fá utanríkisráðuneytið og láti Sjálf-
stæðisflokknum fjármálaráðuneytið
eftir.
Búast má við að harðast verði tekist
á um sjávarútvegs- og landbúnaðar-
ráðuneytin. Það verður mjög erfitt
fyrir Sjálfstæðisflokkinn að láta Al-
þýðuflokkinn fá þessi embætti. Það
myndi kalla á hörð viðbrögð valda-
mikilla manna í Sjálfstæðisflokknum.
Líklegt er að Alþýðuflokkurinn fái
heilbrigðis- og tryggingaráðuneytið
og iðnaðarráðuneytið. Um önnur
ráðuneyti er erfítt að spá.
Ráðherraefni Sjálfstæðisflokks eru:
Davíð Oddsson, forsætisráðherra og
Bjöm Bjarnason, utanríkisráðherra.
Önnur ráðherraefni flokksins eru: Þor-
steinn Pálsson og Friðrik Sophusson.
Búast má við að gerð verði mjög ákveð-
in krafa um að fimmti ráðherrann
verði kona. Líklegt er að Salome Þor-
kelsdóttir verði gerð að forseta Sam-
einaðs þings. Aðrar konur í þingflokkn-
um eru Sólveig Pétursdóttir, Lára
Margrét Ragnarsdóttir og Sigríður A.
Þórðardóttir. Erfitt er að spá í hver
þeirra er sterkust, en benda má á að
Sigríður A. Þórðardóttir er formaður
Landssambands sjálfstæðiskvenna og
þótti koma vel til greina sem varafor-
maður flokksins á síðasta landsfundi.
Ólafur G. Einarsson, formaður þing-
flokksins, hefur ekki verið nefndur, en
litlu munaði að hann yrði ráðherra
1988. Ef hann verður gerður ráðherra
mun það annaðhvort verða gert á
kostnað kvennanna eða að ráðherrum í
ríkisstjórninni verður fjölgað.
Fái Alþýðuflokkurinn fjóra ráðherra
má telja víst að núverandi ráðherrar
flokksins haldi áfram. Landsbyggðar-
menn munu gera mjög ákveðna
kröfu um að fjórði ráðherrann komi
úr þeirra röðum. Þingmenn flokks-
ins af landsbyggðinni eru fjórir, þar
af tveir nýliðar. Það er því líklegast
að Sighvatur Björgvinsson, formað-
ur fjárveitinganefndar, og Eiður
Guðnason, formaður þingflokksins,
bítist um embættið. Sighvatur hefur
áður verið ráðherra og verður að
teljast eiga góða möguleika á að
verða ráðherra.