Tíminn - 24.04.1991, Side 10

10 Tíminn
Miðvikudagur 24. apríl 1991
BOKMENNTIR

Hvað segja afbrot og refsingar
um íslenskt samfélag á 19. öld?
„Þvf dæmist rétt að vera.
Afbrot, refsingar og fslenskt samfélag á
siðarf hluta 19. aldar" eftir Gisia Ágúst
Gunnlaugsson, sagnfræðing.
Með bókinni „Því dæmist rétt að
vera“ vill Gísli Á. Gunnlaugsson
vekja athygli sagnfræðinga á nýju
viðfangsefni. Sagnfræðingar hafa á
síðustu árum verið að skoða söguna
frá nýjum sjónarhornum. Hluti af
þessari þróun er að sagnfræðingar
hafa farið að nýta sér heimildir sem
hingað til hafa verið lítt eða ekki
notaðar. Á Þjóðskjalasafninu eru
t.d. varðveittar margar þykkar
dómabækur. í þeim er hægt að fá
allgóða innsýn inn í líf fólks fyrr á
öldum og rannsóknir á þeim eiga að
geta veitt vitneskju sem ekki hefur
legið á lausu.
í formála að ritinu er tekið fram að
það sé ekki saman sett með það í
huga að vera tæmandi umfjöllun
um viðfangsefnið, heldur sé það
fyrst og fremst hugsað sem kynning
á fræðasviði sem mjög hefur borið á
í erlendum félagssögurannsóknum
undanfarin ár. Þessi lýsing höfund-
ar á ágætlega við um bókina. Á bak
við hana er takmörkuð frumheim-
ildavinna, en áhersla er lögð á að
kynna erlendar rannsóknir á þessu
sviði, einkum sænskar.
í bókinni leitast Gísli við að svara
spurningunni: Hvað geta afbrot og
refsingar sagt okkur um íslenska
samfélagsgerð á síðari hluta 19. ald-
ar? Til þess að reyna að svara spurn-
ingunni hefur hann sérstaklega
skoðað dómsmál sem snerta hór-
dóm, brot á atvinnustéttalöggjöf-
inni, þjófnaði og skuldamál. Eins og
gefur að skilja er ekki hægt að fara
ítarlega í hvern málaflokk í bók sem
telur 100 blaðsíður. Málaflokkarnir
fá reyndar ekki allir jafna umfjöll-
un. Mestu rými er varið til að fjalla
um hórdóm, legorð og dulsmál, en
um ýmsar hliðar þeirra mála hefur
talsvert verið skrifað af sagnfræð-
ingum á síðustu árum. f þessum
kafla tekst Gísla ekki nægilega vel
að draga skýrt fram svar við þeirri
spurningu sem hann vill svara í
bókinni, kannski vegna þess að í
honum er mjög lítið vísað í sjálf
dómsmálin. Of miklu rými er varið í
að gera athugasemdir við kenning-
ar Richards F. Tomassonar og Gísla
Gunnarssonar um hlutfall óskilget-
inna barna á Norðurlöndum.
Kaflarnir um brot á atvinnustétta-
löggjöfinni og um þjófnaði eru mun
áhugaverðari og þar kemur vel fram
að hægt er að nota dómsmál til að
varpa nýju Ijósi á líf forfeðra okkar.
Sagnfræðingar hafa allmikið skrifað
um vinnufólk og þau lög og reglu-
gerðir sem settar voru til að setja
því skorður. Hins vegar hafa sagn-
fræðingar nánast ekkert notað
dómabækur til að styðja kenningar
sínar um þetta efni. Af þeim stutta
texta í bókinni sem fjallar um þjófn-
aði má ljóst vera að dómar vegna
þjófnaða geta sagt okkur margt um
íslenskt samfélag fyrr á öldum.
í seinni hluta bókarinnar vitnar
Gísli á stöku stað beint í dómabæk-
urnar og þar nær hann að færa for-
tíðina nær lesandanum. Gísli og
fleiri sagnfræðingar sem rannsaka
félagssögu ættu að gera meira af því
að segja sögu fólks og nota atvik í
lífi þess til að styðja kenningar sín-
ar. Geri þeir það lifnar textinn meira
við, en það hlýtur að vera mikilvægt
fyrir þá sem rannsaka félags- og
CiiU ÁCCiT CUHMAUCSiON
ÞVÍ DÆMIST RÉTT AÐ VERA
AfBROT, RffSINGAR OC (SLfNSKI
SAMfflAC Á SÍDARI HLUIA 19. ALOAR
f
hagsögu að fleiri kynni sér rann-
sóknir þeirra. Már Jónsson sagn-
fræðingur er einn þeirra sem hafa
farið þessa leið án þess að slaka á
fræðilegum kröfum.
Gísli hefur verið lektor við Háskóla
íslands síðan 1989. Hann hefur m.a.
kennt námskeið sem heita „Frá
bændasamfélagi til borgarlífsmenn-
ingar“ og „Glæpur og refsing á 18.
og 19. öld“. í bókinni nýtir Gísli sér
rannsóknir nemenda sinna á þess-
um námskeiðum. Töflur sem nem-
endurnir hafa unnið upp úr dóma-
bókum eru með því athyglisverð-
Guðmundur Gissurarson næturvöröur. Myndina teiknaði hollenskur
maður, Albertus van Beest, árið 1848. Næturvörðurinn var e.k. lög-
regla síns tíma. Þjms.
asta sem fram kemur í bókinni. Þar
kemur glöggt fram hvað þjófnaðar-
mál voru stór hluti af öllum dóms-
málum. Það hlýtur að vera orðið
tímabært að þau mál séu rannsökuð
nánar.
Heimildaskrá bókarinnar er ítarleg
og á örugglega eftir að nýtast þeim
sem áhuga hafa á frekari rannsókn-
um á þessu efni. Neðanmálsgreinar
eru einnig ítarlegar og vel unnar og
ágætur útdráttur á ensku fylgir aft-
ast.
Bók Gísla er áhugaverð og að
mörgu leyti vel unnin. í henni er
hins vegar ekki farið ítarlega í efnið.
Ekki er sanngjarnt að gagnrýna
það, vegna þess að Gísli segir í for-
málanum að bókin sé fyrst og
fremst kynning á viðfangsefninu. í
heild má segja að höfundi takist það
sem hann ætlaði sér að gera. Bókin
ætti að geta orðið góður stuðningur
þeim sem vilja stunda rækilegar
rannsóknir á þessu sviði sagnfræð-
ingarinnar. -EÓ
©GARÐYRKJUSKÓLI
RÍKISINS
REYKJUM — ÖLFUSI
Opið hús
á sumardaginn fyrsta frá kl. 10.00 til 18.00. Fimmtlu og fimm
nemendur annast kynningu á námi, skólastaönum og starfsemi
skólans.
Til sölu verða blóm, blómaskreytingar, grænmeti, garöyrkjubæk-
ur, umhverfisvænar vörur og kaffiveitingar á vegum nemendafé-
lags Garðyrkjuskólans.
Sýnikennsla í blómaskreytingum. Fyrirtæki með garðyrkjuvörur
kynna vörur sínar. Opið hús er framlag Garðyrkjuskólans til M-
hátíðar á Suðurlandi 1991.
Skólastjóri.
Til eigenda báta
minni en
6 brúttórúmlestir
Vakin er athygli á að bátar minni en 6 brúttórúmlestir,
sem voru á skipaskrá Siglingamálastofnunar ríkisins
þann 15. maí 1990 við gildistöku laga nr. 38/1990 um
stjórn fiskveiða og bátar minni en 6 brúttórúmlestir sem
sótt var um skráningu á til Siglingamálastofnunar fyrir
18. júní 1990, þurfa að hafa gilt haffærisskírteini fyrir 1.
maí nk. til að öðlast leyfi til veiða í atvinnuskyni.
Sjávarútvegsráðuneytið,
23. apríl 1991.
Kvölú-, nætur- og helgidagavarsla apóteka I
Reykjavík 19.-25. aprfl er I Laugamesapóteki
og Árbæjarapóteki. Þaó apótek sem fyrr er
nefnt annast eitt vörsluna frá kl. 22.00 aó kvöldi
til kl. 9.00 að morgni virka daga en kl. 22.00 á
sunnudögum. Upplýsingar um læknls- og lyfja-
þjónustu em gefnar I síma 18888.
Neyðarvakt Tannlæknafélags fslands
er starfrækt um helgar og á stórhátiðum. Sím-
svari 681041.
Hafnarflöröur Hafnarfjarðar apólek og Norð-
urbæjar apótek eru opin á virkum dögum frá
kl. 9.00-18.30 og til skiptis annan hvem laug-
ardag kl. 10.00-13.00 og sunnudag kl. 10.00-
12.00. Upplýsingar I simsvara nr. 51600.
Akureyri: Akureyrar apótek og Stjörnu apótek
eru opin virka daga á opnunartlma búða. Apó-
tekin skiptast á sina vikuna hvort að sinna
kvöld-, nætur- og helgidagavörslu. Á kvöldin er
opið I því apóteki sem sér um þessa vörslu, ti!
kl. 19.00. Á helgidögum er opið frá kl. 11.00-
12.00 og 20.00-21.00. Á öðrum tlmum er lyfja-
fræðingur á bakvakt. Upplýsingar eru gefnar I
slma 22445.
Apótek Keflavíkur Opiö virka daga frá k. 9.00-
19.00. Laugardaga, helgidaga og almenna fri-
daga kl. 10.00-12.00.
Apótek Vestmannaeyja: Opið virka daga frá kl.
8.00-18.00. Lokað I hádeginu milli kl. 12.30-
14.00.
Setföss: Selfoss apótek er opið til kl. 18.30.
Opiö er á laugardögum og sunnudögum kl.
10.00-12.00.
Akranes: Apótek bæjarins er opiö virka daga til
kl. 18.30. Opiö er á laugardögum kl. 10.00-
13.00 og sunnudögum kl. 13.00-14.00.
Garóabær Apótekið er opið rúmhelga daga kl.
9.00-18.30, en laugardaga kl. 11.00-14.00.
"v m '<
Læknavakt fyrir Reykjavik, Selflamames og
Kópavog er I Heilsuvemdarstöð Reykjavlkur alla
virtá daga frá kl. 17.00 til 08.00 og á laugardög-
um og helgidögum allan sólarhringinn.
Á Sdflamamesi er læknavakt á kvöldin kl.
20.00-21.00 oglaugard. kl. 10.00-11.00. Lokaðá
sunnudögum.
Vitjanabeiðnir, slmaráðleggingar og tlmapant-
anirísima 21230. Borgarspítalinn vakf frá ki. 08-
17 alla virka daga fyrir fólk sem ekki-
hefur heimilislækni eða nær ekki til hans (sími
696600) en slysa- og sjúkravakt (Slysadeild)
sinnir slösuðum og skyndiveikum allan sólar-
hringinn (simi 81200). Nánari upplýsingar um
lyflabúðir og læknaþjónustu enjgefnar I slm-
svara 18888.
Ónæmisaógerðir fyrir fuliorðna gegn mænusótt
fara fram á Heilsuvemdarstöð Reykjavfkur á
þriðjudögum kl. 16.00-17.00. Fólk hafi meðsér
ónæmisskirteini.
Seltjamames: Opið er hjá Tannlæknastofunni
Eiöistorgi 15 vitka daga kl. 08.00-17.00 og
20.00- 21.00, laugardaga ki. 10.00-11.00. Simi
612070.
Garöabæn Heilsugæslustöðin Garðaflöt 16-18
er opin 8.00-17.00, simi 656066. Læknavakt er I
slma 51100.
Hafharflörður Heilsugæsla Hafnarflarðar,
Strandgötu 8-10 er opin virka daga kl. 8.00-
17.00, simi 53722. Læknavakt simi 51100.
Kópavogun Heilsugæslan er opin 8.00-18.00
virka daga. Slmi 40400.
Keflavfk: Neyðarþjónusta erallan sólarhringinn á
Heilsugæslustöð Suðumesja. Simi: 14000.
Sálræn vandamál: Sáflfæðistöðin: Ráðgjöf I sál-
fræöilegum efnum. Slmi 687075.
Landspftailnn: Alla daga kl. 15 til 16 og kl. 19 til
kl. 20.00. Kvennadeildin: kl. 19.30-20.00.
Sængurkvennadeild: Alla daga vikunnar kl. 15-
16. Heimsóknartimi fyrir feður kl. 19.30-20.30.
Bamaspftall Hringsins: Kl. 13-19 alla daga.
Öldrunariæknlngadeild Landspítalans Hátúni
10B: Kl. 14-20 og eftir samkomulagi. - Landa-
kotsspftali: Alla virka kl. 15 til kl. 16 og kl. 18.30
til 19.00. Barnadeild 16-17. Heimsóknartlmi
annarra en foreldra kl. 16-17 daglega. - Borg-
arspítalinn i Fossvogi: Mánudaga til föstudaga
kl. 18.30 til 19.30 og eftir samkomulagi. Á laug-
ardögum og sunnudögum kl. 15-18.
Hafnarbúöir Alla daga kl. 14 til kl. 17. - Hvfta-
bandið, hjúkrunardeild: Heimsóknartlmi ftjáls
alla daga. Grensásdeild: Mánudaga ti föstu-
daga kl. 16-19.30. - Laugardaga og sunnu-
daga kl. 14- 19.30. - Hellsuvemdarstöðin: Kl.
14 til kl. 19. - Fæðingarheimili Reykjavikur: Alla
daga kl. 15.30 til kl. 16.30. - Kleppsspítall: Alla
daga kl. 15.30 til kl. 16 og kl. 18.30 til kl. 19.30.
- Flokadoild: Alla daga kl. 15.30 til kl. 17. Kópa-
vogshælið: Eftir umtali og kl. 15 til kl. 17 á
helgidögum. - Vífilsstaðaspitali: Heimsóknar-
timi daglega kl. 15-16 og kl. 19.30-20. - SL
Jósepsspítall Hafnarfirói: Alla daga kl. 15-16
og 19-19.30.
Sunnuhlið hjúkrunarheimili I Kópavogi: Heim-
sóknartlmi kl. 14-20 og eftir samkomulagi.
Sjukrahús Keflavikuriæknishéraðs og heilsu-
gæslustöövar: Vaktþjónusta allan sólarhring-
inn. Slmi 14000. Keflavík-sjúkrahúsló: Heim-
sóknartiml virka daga kl. 18.30-19.30. Um
helgarog á hátlöum: Kl. 15.00-16.00 og 19.00-
19.30. Akureyri- sjúkrahúsið: Heimsóknartiml
alla daga kl. 15.30-16.00 og 19.00-20.00. Á
barnadeild og hjúkrunardeild aldraðra Sel 1:
Kl. 14.00-19.00. Slysavarðsstofusimi frá kl.
22.00- 8.00, simi 22209. Sjúkrahús Akraness:
Heimsóknartimi Sjúkrahúss Akraness er alla
daga kl. 15.30- 16.00 og kl. 19.00-19.30.
Reykjavik: Settjamames: Lögreglan slmi
611166, slökkviliö og sjúkrabifreið simi 11100.
Kópavogur. Lögreglan slmi 41200, slökkvilið
og sjúkrabifreiö simi 11100.
Hafnarflörður Lögreglan slmi 51166, slökkviliö
og sjúkrabifreiö simi 51100.
Keflavlk: Lögreglan slmi 15500, slökkvilið og
sjúkrablll slmi 12222, sjúkrahús 14000, 11401
og 11138.
Vestmanneyjan Lögreglan. simi 11666,
slökkviliö simi 12222 og sjúkrahúsið slmi
11955.
Akureyrf: Lögreglan simar 23222, 23223 og
23224, slökkviliö og sjúkrabifreið simi 22222.
. Isaflörði*:: Lögreglaa simi.4222.. slökkvilið sími
3300, bnjriaslmiog éjúkrabiffelð sfmi 3333.