Tíminn - 04.05.1991, Blaðsíða 3

Laugardagur 4. mai 1991
HELGIN
11
dýrið, sem þó hefur sennilega verið
húnn, var sjálfsagt eigi lítilla launa
vert, því að það hefur víst verið talið
gersemi eigi lítil. Auðun fer síðan
suður „með Rúmferlum" og kemst til
Rómaborgar, enda segir ekki af dvöl
hans þar. En á heimleið tók hann sótt
mikla og gerðist févana, svo að hann
verður að troða stafkarls stíg og biðja
sér matar. Kemst hann þó norður til
Danmerkur og er þá „kollóttur og
heldr ósællegur". Þorir hann eigi að
ganga fyrir konung í fyrstu, er hann
sér glæsibraginn á konungi og hirð
hans og matast úti „sem siður er
Rúmferla, meðan þeir hafa ekki kast-
að staf og skrepu". Sögn þessi sýnir,
þótt hún kunni að vera ævintýr eitt,
háttu almennra pflagríma um þær
mundir, sem hún er skráð. Þeir fara
gangandi og oft eða oftast í hópum
með staf í hendi og poka á baki og
biðja sér matar. Þeir taka oft sóttir á
ferðinni, megrast og verða einatt illa
haldnir „kollóttir og ósællegir", eins
og það er orðað í sögninni.
í Laxdælasögu segir að Gellir Þor-
kelsson og Guðrún Ósvífursdóttir að
Helgafelli hafí, er hann var nokkuð
hniginn á efra aldur, farið utan, fyrst
til Noregs og þaðan gengið suður til
Rómaborgar. Á heimleið tók hann
sótt í Danmörku og Iést þar. Er hann
sagður hvfla í Hróarskeldu. Gellir var
föðurfaðir Ara fróða, sem alkunnugt
er, og hjá honum var Ari, þar til Gell-
ir fór utan síðasta sinni, sem hefur
verið 1072. En 1073 sýnist hann hafa
andast, svo sem í nokkrum annálum
segir, sbr. og íslendingabók Ara.
„Utanferðar blóm“
Sagt er að Gizur ísleifsson, síðar
biskup og Steinunn Þorgrímsdóttir,
kona hans, hafi bæði farið suður til
Rómaborgar. Gizur var farmaður
mikill um eitt skeið ævi sinnar og
hafa þau hjón sennilega gengið suð-
ur meðan Gizur stundaði far-
mennsku, líklega milli 1070 og
1080. Annars segir ekkert af því
ferðalagi.
Af suðurgöngum manna í þessum
flokki á 12. öld eru nokkrar dreifðar
sagnir. Árið 1118 segir að Sigmund-
ur Þorgilsson, austfirskur höfðingi
af Svínfellingakyni, hafi andast í
Rómarför. Getið er Þórarins stutt-
feldar skálds, er til Noregs kom á
dögum Sigurðar konungs Jórsala-
fara og gengið hafi suður. Hefur för
sú verið farin nokkru fyrir 1130.
Nikulás ábóti á Þverá, sem sagður
er hafa sagt fyrir um suðurlönd og
leiðir suðurgöngumanna, kom út
samkvæmt íslenskum annálum árið
1154 að því er ætla má úr suður-
göngu. Hefur hann gengið suður um
eða rétt eftir 1150. Á þessu ferðalagi
hefur hann sennilega aflað sér leið-
arvísis um suðurlönd og leiðir pfla-
gríma, sem hann hefur svo snúið á
íslensku.
Um líkt leyti eru þeir Halldór
Bergsson frá Hvammi í Dölum, sá er
fengið hafði Ingveldar Þorgilsdóttur
Oddasonar á Staðarhóli, og Þorbjörn
Vermundarson frá Hvoli í Saurbæ
sagðir hafa ráðist til suðurgöngu og
andast báðir í þeirri ferð.
Gizur Hallsson, hinn nafnkunni
lögsögumaður, var mikið utanlands
og gerðist stallari Sigurðar konungs
munns í Noregi. Sagt er að hann hafi
verið betur metinn í Róm en nokkur
íslenskur maður fyrr af mennt sinni
og framkvæmd. Má af þessu ráða að
hann hafi farið til Rómaborgar að
minnsta kosti einu sinni, ef ekki oft-
ar. Hafi honum orðið víða kunnugt
um suðurlöndin og þar af hafi hann
gert bók þá er heiti „Flos Peregrines-
is“ — „Utanferðar blóm“. Er sú bók
nú ekki til svo að menn viti, eflaust
glötuð fyrir löngu. Það er líklegt að
Gizur hafi farið til Rómaborgar ná-
lægt miðri 12. öld, ef til vill með
Halli föður sínum Teitssyni biskups-
efni, sem andaðist 1150 á leið norð-
ur, eins og áður er getið.
Að því er virðist 1175 fór Þórir
prestur hinn auðgi Þorsteinsson í
Deildartungu utan með konu sinni,
Þórlaugu Pálsdóttur Sölvasonar,
prests í Reykholti. Höfðu þau hjón
átt böm sem öll önduðust. Konan
sýnist hafa harmað bömin mjög og
tók vanheilsu og fyrir bænarstað
hennar tóku þau sig upp til Rómar-'
Kirkjur voru margar veglegar í Noregi á dögum suðurgöngufara. Þetta er dómkirkjan í Hamar, reist 1153.
ferðar. Voru þau fyrst tvo vetur í Nor-
egi, og þar ól Þórlaug sveinbam, sem
þau Iétu eftir í Noregi. Á suðurleið
andaðist Þórir prestur í Lucca á ítal-
íu, en Þórlaug hélt áfram ferðinni og
komst til Rómaborgar, en á norður-
leið andaðist hún líka. í sambandi
við ferðalag þeirra Þóris prests er og
getið prests nokkurs breiðfirsks, er
Jón hét Þórhallsson og þá var í suð-
urgöngu. Eftir þau Þóri og barn
þeirra varð frægt erfðamál, Deildar-
tungumálin svonefndu, sem eigi þarf
hér að rekja.
Á dögum Magnúsar konungs Er-
Iingssonar var við hirð hans íslensk-
ur maður að nafni Máni og var hann
skáld. Gekk hann suður, kom aftur
stafkarl, „kollóttur, magur og nær
klæðlaus". Svipar sögn þessari að
þessu leyti til sagnarinnar um Auð-
un Vestfirðing.
Hvaltennur handa
heilögum Tómasi
Rækilegast segir af suðurför hins
ágæta höfðingja og læknis Hrafns
Sveinbjarnarsonar á Eyri við Amar-
fjörð. Ferð þá sýnist hann hafa farið
nokkru fyrir 1200, því að hún virðist
vera farin áður en hann gengur að
eiga Hallkötlu Einarsdóttur úr Kall-
aðamesi og áður en hann tekur við
goðorði eftir föður sinn. Hrafn siglir
af Noregi til Englands og sótti þar
heim hinn heilaga Tómas erkibiskup
af Kantaraborg. Færði hann honum
tennur úr hval sem komið hafði á
land, en rak aftur út og náðist fýrir
áheit á hinn helga Tómas. Segir að
Hrafn hafi varið fé sínu þar til must-
eris, sem sjálfsagt merkir það að
hann hafi gefið til kirkju dýrlingsins
og „falið sig þar undir þeirra bænir“.
Mun svo eiga að skilja þetta að gjöfin
til kirkjunnar hafi verið með því for-
orði að prestar hennar bæðu fyrir
honum. Af Englandi fór Hrafn „suð-
ur um haf“ og „sótti heim hinn helga
Egidíum í Uansborg." Þessi borg er
víst borgin Toulouse á Frakklandi,
sem stendur við fljótið Garonne,
nokkuð fyrir norðan Pyreneafjall-
garðinn. Þar eru jarðneskar leifar
þessa dýrlings geymdar. Heitir borg-
in á kirkjulatínu Tolosanum, sem
fyrr segir, og gæti nafnið látið í eyra
Norðurlandabúa svo að hann hefði
gert úr því Uiansborg, en gæti þó
eins vel eða öllu heldur átt við bæinn
St. Gilles. Þar sem Hrafn er sagður
hafa siglt af Englandi „suður um
haf‘, þá hefur hann líklega siglt það-
an suður til Normandí og gengið síð-
an suður Frakkland til Toulouse.
Þegar Hrafn kom þangað þá minnt-
ist hann alþýðuróms um það að Eg-
idius hinn helgi veitti af verðleikum
sínum mönnum eina bæn, þá er
maður vildi helst biðja. Bað Hrafn
þess að eigi skyldi auður eða metorð
svo veitast honum að „þeir hlutir
hnekkti fyrir honum fagnaði himna-
ríkis dýrðar“. Og segir söguhöfundur
að Kristur muni hafa veitt Hrafni
þessa bæn fýrir verðleika dýrðlings-
ins. Frá Iiiansborg fór Hrafn „vestur
til Jakobs“, þ.e. vestur Frakkland og
alla norðurströnd Spánar til St.
Jago, sem er nær nyrst á vestur-
strönd Spánar og hét St. Jago di
Compostella, sem fyr er sagt. Þar eru
jarðneskar leifar Jakobs postula ann-
ars með því nafni. Þaðan fór Hrafn til
Rómaborgar, sjálfsagt sömu leið aft-
ur til Toulouse og þaðan sem leið
liggur allt til Rómaborgar. Þar segir
ekki annað um hann en að hann hafi
falið „líf sitt á hendi guðs postulum
og öðrum helgum mönnum". Síðan
hafi hann farið sunnan frá Róm „ok
varði fé sínu til helgra hluta, þar sem
hann kom“. Hefur hann keypt ýmsa
helga muni, sem víða voru hafðir á
boðstólum á þeim dögum og mikið
þótti undir að eiga. Slíkt hafa margir
aðrir pflagrímar sjálfsagt gert eftir
því sem efni leyfðu, eins og áður er
að vikið. Hrafn var ágætur læknir og
mætti þess geta til að hann hafi á
ferð sinni aflað sér nokkurrar þekk-
ingar í þeirri grein, enda voru þá
læknaskólar komnir á fót bæði í
Frakklandi (París, Montpellier) og á
Ítalíu (Salerno, Bologna).
í för með Sigurði Jór-
salafara
Ferðir íslenskra manna alla leið til
Jerúsalem hafa að sjálfsögðu verið
miklu fátíðari en Rómarferðir þeirra,
enda eru sagnir um Jórsalaferðir ís-
lenskra manna mjög fáar. Áður hefur
verið talað um Jórsalaför Stefnis
Þorgilssonar og Þorvalds Koðrans-
sonar. Sigurður konungur Magnús-
son berbeins fór til Jórsala mikinn
leiðangur, sem Snorri segir frá í
Heimskringlu, sögu Sigurðar Jór-
salafara. í för með Sigurði konungi
kunna nokkrir íslendingar að hafa
verið fleiri en um er vitað. Þrjú ís-
lensk skáld hafa kveðið um konung
og ferðalag hans, en ókunnugt mun
vera hvort nokkurt þeirra hefur tek-
ið þátt í förinni. Hins vegar er kunn-
ugt um einn íslenskan mann, sem
með Sigurði konungi var f Jórsalaför
hans, Hermund Þorvaldsson frá
Vatnsfirði.
Jórsalaför Arons
Kunnasti íslendingurinn sem sagt
er að hafi farið til Jórsala í fornöld er
Aron Hjörleifsson. Hefur hann farið
för þá einhvem tíma nálægt 1230, að
því er virðist. Hafði Aron verið gerð-
ur sekur skógarmaður eftir Gríms-
eyjarfund árið 1222 og komist til
Noregs eftir allmikla hrakninga hér
á landi. Hafði hann fengið hirðvist
með Skúla jarli. Eftir vetrardvöl þar
beiddist Aron fararleyfis, með því að
hann hefði heitið Jórsalaför. Tók jarl
því seint, en Aron taldi sér mikla
nauðsyn að efna heit sitt og fór í
óleyfi jarls. Urðu þeir 16 saman í för
þessari, þar á meðal einn maður ís-
lenskur, sem Eyjólfur hét. Á leiðinni
til Jórsala kom upp sótt í liði þeirra
og létust nokkrir, en Aron og þeir
sem af lifðu sóttina með honum
léttu eigi ferðinni íyrr en þeir komu
til Jórsala „ok könnuðu þá staði er
þeir vildu“. Ólafur hvítaskáld, sem
sagður er hafa verið vinur Arons,
kvað um Aron og utanferð hans, þar
sem segir að hann hafi farið til Jó-
sala. Síðari helmingur vísunnar, sem
til er færð, er svo:
Nafn rak út við ýtra
Jordan við þrek stóran
skjaldar Freyr inn skýri
skógarmanns afgnógu.
Aron rak skógarmannsnafnið af sér
við ýtra Jordan. Hefur hann laugað
sig í hinu helga fljóti og þar með
hreinsað sig af syndum sínum að trú
almennings. Á helgi fljótsins var
auðvitað mikil trú, eins og lýsir sér i
orðum sem til eru færð eftir Guð-
mundi biskupi Arasyni, þar sem
hann er látinn segja sig trúa því að
Jórdan sé jafn heilög, þar sem Krist-
ur var skírður upp úr henni, milli
uppsprettu og ósa.
Einn meðal votta að birtingu ost-
tollabréfs Viðeyjarklausturs á Alþingi
1226 er nefndur Jórsala- Bjöm.
Bendir viðumefnið til þess að maður
þessi, sem eflaust hefur verið í betri
bænda röð, hafi farið til Jórsala.
Árið 1241 skýtur upp manni sem
sýnist hafa verið vestfirskur og Jór-
sala-Bjarni er nefndur. Sýnist mað-
ur þessi einnig hafa verið í betri
bænda tölu og virðist hafa farið til
Jórsala.
Loks segir að Sighvatur Böðvars-
son frá Stað á Ölduhrygg, bróðir
Þorgils skarða og bróðursonur
Sturlu lögmanns Þórðarsonar, hafi
farið Jórsalaför úr Noregi 1266, en
hann andaðist í Rauðahafinu á leið-
inni þangað. Rauðahafið er eins og
kunnugt er milli Afríku og Asíu (Ar-
abíu) og alls ekki á þeirri leið sem
pflagrímar, sem komið hafa frá ítal-
íu eða af Balkanskaga hafa farið á
leið til Jerúsalem. Sögnin um andlát
Sighvatar á leið til Jerúsalem er
sjálfsagt sönn, en hitt mun missögn
vera að hann hafi andast í Rauðahaf-
inu. Hann hefur sennilega andast í
Miðjarðarhafinu á leið frá Ítalíu eða
Balkanskaga.
Þann varnagla verður að slá að vel
mega suðurgöngumenn fleiri vera
nafngreindir í heimildaritum en hér
em taldir, þó að ég hafi ekki rekið
mig á þá. En naumast eru þeir þó
margir. Skiptir það og eigi miklu,
enda var takmarkið með greinar-
korni þessu að veita einungis
nokkra yfirsýn um ferðir þessar, tak-
mark þeirra og þýðingu."
Hér lýkur grein Einars Amórssonar
um suðurgöngur og skal undir það
tekið með höfundinum að lesendur
megi nú hafa yfirsýn gleggri en áður
um þetta sérstaka og merkilega efni
úr sögu þjóðarinnar.
Byggingameistarar
Húsbyggjendur
Smiðsbúð, byggingavöruverslun, hefur nú til sölu mótatimbur og sperruvið
á ótrúlega hagstæðu verði.
SPARIÐ ALLT AÐ 40%
Ath. nú tekurþaðþvíaðgera VERÐSAMANBURÐ
Pantið með 1 % til 2ja Seljum ennfremur:
nianaOa, Tynrvara, sperrur og plankavið, svo Spónaplötur, eldvarnarplötur,
tryggt sé að fá eldvarnarmálningu, panel, plastlagðar
réttar stærðir og lengdir plötur í hillur o.fl. málaðar loftaplötur,
þegar bygging hefst og þar aðaukimeð tjörutex 12 mm krossvið, steinull
o.m.m.fl.
3% lægra veroi ' '' j
Semjiö um heildarpakka
SMIÐSBUÐ
Smiðsbúð 8 * Garðabæ - Sími 91-656300 - Fax 656306