Tíminn - 16.05.1991, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 16. maí 1991
Tíminn 9
AÐ UTAN
koma síðustu skjaldbökur eyjarinn-
ar á land til að losa sig við eggin.
Það fer eftir íhlutun mannsins
hvort þær komast lífs af, annars
myndu fáar þeirra lifa af árásir rán-
dýra. En þessum griðastað er líka
ógnað.
Tilraunir til að afstýra því að ferða-
mannaflóðbylgjan gleypi líka Akam-
as, en vistfræðilegt gildi staðarins er
alþjóðlega viðurkennt, eru bitbein
orrustu milli umhverfíssinna, fast-
eignabraskara, þorpsbúa, fjármála-
manna, ferðaskrifstofumanna,
kirkjunnar og margvíslegra hags-
munaaðila innan ríkiskerfisins sem
geta ekki komið sér saman um hvert
stefna skuli í ferðamannaþjónust-
unni.
Svæðið hefur verið ákvarðað sem
þjóðgarður, en enginn er sannfærð-
ur um að algerlega verði bönnuð að-
staða fyrir fjöldaferðamennsku.
Kirkjan heldur sínu striki með áætl-
anir um fimm stjörnu hótel og
ferðamannaþorp á landi sem hún er
eigandi að næst skjaldbökuströnd-
inni. Brugghúsið sem hefur umboð
fyrir Carlsberg gerir sér vonir um að
byggja þjónustumiðstöð í stíl „Club
Med“ rétt hjá. Skrautleg veitinga-
stofa spratt upp fyrir augum gest-
komandi rétt við Avagas gilið, risa-
stórt gljúfur og griðland fugla sem
maðurinn hafði séð í friði fram að
því.
í miðjum þessum slagsmálum er
breski herinn - sem notar Akamas
sem stórskotaæfingasvæði 180 daga
á ári (réttur tryggður í stjórnar-
skránni frá 1960) - auk örfárra
sóknarbarna frá þorpum sem eru að
deyja út vegna þess að þar er enga
vinnu að fá, engir vegir sem geta
kallast því nafni og ekki margt fólk
heldur, vegna flutninga fólks til
ferðamannastaðanna í leit að vinnu.
takssamri breskri ferðamannaþjón-
ustu.
Adrian Akers-Douglas, flugmaður
hjá Cyprus Airways, vinnur við að
samræma aðgerðir Vina jarðarinnar
þegar hann er ekki að fljúga. „Þetta
er í fyrsta sinn sem tilraun hefur
verið gerð með „græna“ ferða-
mannaþjónustu á samtengdum
sviðum," segir hann. „Við viljum
sýna fram á að það sé annar kostur
en fjöldaferðamennska, sem kannski
getur ekki gefið BMW-bíl í ágóða á
einni nóttu en gefur engu að síður
Iífvænlegar tekjur. Við viljum hvetja
til hágæða ferðamennsku undir
stjórnun, sem skilur samfélagið eftir
óskemmt."
Engin ferðamennska
á tyrkneska hlutanum
Hágæðaferðamennska er líka
markmið Ferðamannasambands
Kýpur, þó að sú leið sem það kýs
helst (golfvellir, neðansjávar-
skemmtigarðar, smábátahafnir og
spilavíti) sé varía í samræmi við við-
kvæmt vistkerfí Akamas. En ef þetta
eru krossgötur fyrir gríska Kýpverja
- síðasta tækifæri til að ákveða
hvers konar ferðamennsku þeir
kjósa helst á þessum stað - er slík
umræða óraunhæfur munaður á
tyrkneska hluta eyjarinnar.
Hin fræga græna lína sem skiptir
Níkósíu gerir það að verkum að hún
er nú eina skipta höfuðborg veraldar
eftir að Berlín og Beirút voru endur-
sameinaðar. Þegar farið er yfir lín-
una deplar fólk augunum af vantrú.
Kyrenia á norðurströndinni er sof-
andaleg, engir ferðamenn og höfnin
yfirgefin. Lífið er í hægagangi bæði
þar og í yndislegum þorpum, sem
eru hulin á furu-, karob- og ólífu-
grónum fjöllum. Ef Durrell væri á
Þeir sem eftir þrauka - örsnauðir og
búa við auma tilveru þrátt fyrir tals-
verðar landeignir - sjá milljóna-
mæringana í Ayia Napa og spyrja:
Hví ekki við?
Vinir jarðarinnar með
nýjar hugmyndir um
ferðamannaþjónustu
Úrslit orrustunnar sem stendur
milli ferðamannaþjónustunnar og
landverndunarmanna kunna að
ráðast af velgengni Laona-verkefn-
isins, sem Vinir jarðarinnar standa
að með fjárhagslegum stuðningi
Evrópubandalagsins og Leventis
stofnunarinnar í London. Tilgangur
verkefnisins er að koma á fót þeirri
tegund ferðamannaþjónustu sem
heldur í heiðri, frekar en að leggja í
rúst, einmitt það umhverfi sem hún
byggist á. Henni er ætlað að færa
hágæða ferðamannaþjónustu til
deyjandi þorpanna, endurlífga forn-
ar listiðnir og endurreisa gömul
heimili til að bjóða ferðamönnum
híbýli. Sum þeirra hafa reyndar
þegar verið tekin á leigu af fram-
lífi nú myndi hann bera kennsl á
Bellapis, þó að kaffibarinn hans,
Iðjuleysistréð, beri nú undirtitilinn
Huzur Agac og Rafat frá Larnaca
stjórnar honum.
Það er jasmínuilmur í lofti. Raki-
drykkur á veröndinni við Genghi
kostar 1 sterlingspund, eins og
hann á að vera með jógúrt, vínberj-
um og niðursneiddu epli. Ómiss-
andi aukahlutir heimsveldistímans
eru alls staðar og gefa tilfinningu
um að vera á reki í tíma - og staðar-
skekkju. Maður getur búist við að
vera ávarpaður á vingjarnlegasta
hátt á kunnuglegum enskum mál-
lýskum.
Tottenham, Archway, Haringey, Is-
lington og önnur hverfi Kýpverja í
Norður-London eiga öll sína full-
trúa hér meðal þeirra sem hafa
snúið aftur eftir að hafa yfirgefið
eyjuna ýmist fyrir eða eftir óróann
1974 en eru nú komnir aftur til að
fjárfesta sparifé sitt - og hafa í
mörgum tilfellum tekið með sér
farartæki sín, á breskum skráning-
arnúmerum.
Það er hálfóróavekjandi, þessi til-
finning að kannast við sig í ókunn-
uglegu landslagi. Þetta er líka fram-
andlegt fyrir tyrknesku Kýpverjana,
sem flestir voru rifnir upp með rót-
um úr suðurhlutanum og settir aft-
ur niður hér í húsum sem tekin
voru eignarnámi af Grikkjum. Yfir-
þyrmdir af nærveru tyrkneska hers-
ins og aðfluttra landnema frá meg-
inlandinu, líta þeir svo á að eyðing-
in á séreinkennum eyjarinnar
þeirra sé mesta vandamálið og
stöðvun hennar eigi algeran for-
gang framyfir hártogunardeilur um
hvaða stefnu ferðamennska kunni
að taka.
TVrkneski herinn
alls staðar
Það er engin leið að taka ekki eftir
tyrkneska hernum, því að herbúðir
og bannsvæði lýta landið alls staðar
og jafnvel við ævintýrastaði eins og
Buffavento og St. Hilarion - enn
stórkostlegir - hafa verið settar
upp stórskotaliðsskotbrautir. Her-
menn, á og af vakt, eiga einfaldlega
ekki samleið með ferðamennsku.
Innan 20 mínútna eftir komu á
Ercan flugvöll (Timbou undir fyrri
Ailt er á fleygiferð í gríska hlut-
anum, jafnvel svo að sumum
þykir nóg um framkvæmdimar
og þykja þær stjórnlausar.
Sementspokamir bíða í bingj-
um eftir að komast í hótelbygg-
ingar og önnur mannvirki til að
þjóna ferðamönnum.
stjórn) lokuðu skriðdrekaæfingar
leið rútubílsins okkar, þó að hinn
veraldarvani hópur Breta sem ég
átti samleið með deplaði varla
auga.
Bestu strendurnar eru enn á norð-
urhluta eyjarinnar, en sumar þeirra
hafa verið skemmdar með minnis-
merkjum til að heiðra lendingar-
staði í innrásinni, mörkuð í sandinn
með hvítum steinum sem mynda
hyrningsmynstur, þar sem getið er
um nöfn hersveita og fjölda löndun-
artækja. T.d. reyndist Acapulco
ströndin, sem ferðaskrifstofan í
Bretlandi hafði mælt með, vera um-
kringd hernaðarsvæði í öllu sínu
veldi með gaddavír og byssuberandi
vörðum.
Þungur hrammur TVrklands á
meginlandinu er líka sjáanlegur í
forljótum nýtískulegum minnis-
merkjum sem setja ljótt mark á
komuleiðir í stóra bæi, og brjóst-
myndum af Kemal Atatúrk, sem er
komið kyrfilega fyrir í miðju hvers
einasta þorps. Hver einasti staður
hefur fengið nýtt nafn eftir 1974
sem auðveldar ekki að rata þeim fáu
bresku, þýsku, austurrísku og
finnsku ferðamönnum sem reyna að
átta sig á gömlum kortum, en kort
af núverandi tyrkneska Kýpur eru
ófáanleg.
Austan við Kýrenfu hafa appelsínu-
og sítrónulundir verið yfirgefnir - -
trúlega vegna skorts á vinnuafli,
sem er raunverulegt vandamál.
TVrkneskir Kýpverjar eru um 18%
íbúa á Kýpur, en hafa hlotið í sinn
hlut 40% af landinu. í tilraun til að
fjölga fólkinu er opinber stefna sú
að hvetja til þess að TVrkir á megin-
landinu gerist innflytjendur - sem
aftur hefur í för með sér frekari út-
þynningu séreinkenna eyjar-
skeggja.
Innflytjendurnir eru fátækir, illa
menntaðir og fyrirlitnir fyrir að taka
að sér störf fyrir aðeins brot af þeim
launum sem tyrkneskir Kýpverjar
geta sætt sig við. Þeir hafa breytt
vesturhluta Kýreníu í hverfi niður-
níddra leiguíbúða, glæpaverk sem
fær jafnvel nauðgunina á Ayia Napa
til að fölna við samanburðinn. Samt
sem áður eru þeir, rétt eins og her-
inn, mikilvægur hluti af lífi fólks í
norðurhlutanum núna.
„Ferðatöskuefnahags-
lífið“ hefur haldið
landinu gangandi
Um tíma fjárfesti Asil Nadir geysi-
mikið í hótelum á tyrkneska hluta
Kýpur og er sagður hafa veitt 9.000
manns vinnu. Þessir innflytjendur
ráða öllu um „ferðatöskuefnahags-
lífið" sem veitir kaupmönnum í Ní-
kosíu og Famagusta viðskipti og
skýrir hvernig landinu hefur tekist
að halda sér gangandi þó að það sé
ekki til opinberlega.
Það er ekki auðvelt. Allar götur síð-
an vopnaviðskiptum var hætt fyrir
17 árum, hafa Grikkirnir haldið til
streitu þreytustríði sínu, einkum
fyrir dómstólum vegna bóta fyrir
land og byggingar sem hefur verið
gert upptækt. Enn hefur enginn ár-
angur fengist. En í gömlu borginni
innan múranna, Famagusta, sem
hefur alltaf verið byggð TVrkjum
(utan núverandi yfirgefna ferða-
mannasvæðisins), eru áhrifin stór-
kostleg. í fimm klukkustundir á
hverjum degi, og engin aðvörun er
gefin um hvenær, ýta Grikkirnir á
takka í orkuverunum sem dreifa raf-
magni um allt land, þrátt fyrir At-
tila-línuna, og hver einasti kaup-
maður, verslunarmaður og aðrir
verða að finna sína eigin lausn á raf-
magnsleysinu, eða hætta viðskipt-
um. Þegar svona stendur á ræður
annar taktur á tyrkneska hluta Kýp-
ur - myndaður af 100 Honda- raföl-
um. Þessi taktur virðist í öðrum
heimi en glaumurinn úr diskótek-
um Ayia Napa, þó að í rauninni sé
hann aðeins í innan við tylft, lygi-
legra mílna fjarlægð.
Það er það sem ekki er unnt að sjá í
gegnum kíki sem særir mest, beiskj-
an sem skilur að tvær jafntöfrandi (í
augum utanaðkomandi) þjóðir sem
raunverulega leggja sig fram um að
láta útlendingnum finnast hann vel-
kominn.
Gamla Kýpur er enn á sínum stað,
en það er djúpt á henni og ástæða til
að óttast að áður en langt um líður
verði hún komin á kaf til eilífðar. í
suðurhlutanum má finna hana í Ak-
amas, Latchi, Pissouri og Troodos-
fjallahótelunum. í norðurhlutanum
í Catalköy (áður Ayios Apiktitos),
Lapta (Lapithos), Karaman (Karmi)
og stórkostlega ósnortna svæðinu í
norðausturhlutanum.
Óleysanleg
pólitísk deila?
Stjórnmálamenn hafa misst trúna
á að þeim takist nokkurn tíma að
finna lausn á óviðráðanlegum deil-
um sem eiga djúpar rætur sínar í
andrúmslofti raunverulegrar skipt-
ingar landsins, og ég óttast að olíut-
unnuvíggirðingarnar umhverfis
„draugaborgina Famagusta" geymi
spilapening sem TVrkir eru ekki fús-
ir til að leggja í púkkið. Illgresi, sem
hefur náð stærð runna, þrýstir sér
upp um malbikið á yfirgefnum göt-
unum. Lag af úðuðu veggjakroti
skreytir allar að hruni komnar og
rændar byggingarústir, svo og flest-
ar kirkjurnar í norðurhlutanum,
sem misstu fjársjóði sína í hendur
listaverkaþjófa eftir að herinn hafði
skemmt þær og vanhelgað.
Það eru ekki nema þrautseigustu
ferðamenn sem komast svona langt
inn á Eyju ástarinnar. Þetta var stað-
ur hamingjunnar þegar strætin óm-
uðu af hrópum svampasölumanna,
gullnar sandfjörur voru sópaðar
hreinar á hverjum degi og það eina
sem skyggði á ánægju ferðamanns-
ins var „klukkan fimm skugginn",
sem háhýsin vörpuðu yfir strend-
urnar í síðdegissólinni.
Núna virðist þetta löngu liðin tíð.