Tíminn - 17.05.1991, Blaðsíða 7

Föstudagur 17. maí 1991
Tíminn 7
Hlustaðu á mig — leyfðu mér að segja þér hvernig mér líður
Unglingar - erfiðir og heillandi
í gegnum tíðina hafa unglingar hvers tíma þótt með ýmsu móti
erfiðir. Þeir hafa verið uppreisnargjarnir, ósveigjanlegir, nýjunga-
gjamir, háværir, en um leið heillandi. Þeir hafa látið að sér kveða og
oft velgt fullorðnum undir uggum. En hvað hefur svo orðið um
þessa unglinga? Jú, í aldanna rás hafa flestir komist til manns, orð-
ið nýtir þjóðfélagsþegnar og stofnað fjölskyldu. Eða hvað?
Þjóðfélagið hefur tekið örum breyt-
ingum undanfarin 15-20 ár og af-
leiðingar þeirra eru að koma í Ijós.
Að komast til manns
Raunveruleikinn er sá að mikill
fjöldi bama og unglinga á við veru-
leg vandamál að stríða sem beinlín-
is má rekja til brotalama í okkar
ágæta velferðarþjóðfélagi. Samt
sem áður búum við yfir nægilegri
þekkingu til að skapa bömum okk-
ar lífvænleg vaxtar- og þroskaskil-
yrði. Niðurstöður fjölda rannsókna
sýna fram á hvaða afleiðingar ófull-
nægjandi aðbúnaður í æsku hefur:
fyrir einstaklinga annars vegar og
þjóðfélagið hins vegar. Hvemig
hlúð er að bami fyrstu árin í lífi þess
skiptir sköpum hvað varðar mögu-
leika þess að vaxa upp sem heil-
brigður og skapandi einstaklingur.
Hvemig þjóðfélagið hlúir að fjöl-
skyldu þessa bams skiptir sköpum
hvað varðar möguleika hennar til
að skapa því ákjósanleg uppvaxtar-
skilyrði. Svo sem bamið þarf öryggi,
ást og aðhald, þarf fjölskylda þess
stöðugleika upplýsingar og tíma.
Tímaleysi
Stóran hluta fjölskyldna í landinu
skortir tíma og orku til að sinna
þörfum fjölskyldumeðlima sinna.
Hvað eiga foreldrar eftir til að gefa
bömum sínum eftir 50 stunda
vinnuviku? Enginn hópur í þjóðfé-
laginu þar að leggja eins hart að sér
til þess að hafa ofan í sig og á og for-
eldrar smábama. Þetta er hópur
ungra foreldra sem þarf að berjast
fýrir því að koma sér upp þaki yfir
höfuðið. Á sama tfma og bömin
þuría mest á nálægð foreldra sinna
að halda, fer dýrmætur sviti í stein-
steypuna. En hvað verður um bam-
ið á meðan foreldramir vinna?
Langflest fara á dagheimili eða til
dagmömmu, en er að skóla kemur
vandast málið. Skólatími er stuttur
og oft eru þau látin ganga sjálfala
fyrir/eftir skóla. Þau læra því fljótt
að treysta á sjálf sig, án þess að vera
fær um það.
Örlög sumra unglinga hafa verið
að ganga sjálfala árum saman og að
verða smám saman afskiptir í sinni
eigin fjölskyldu. Það getur farið svo
að fjölskyldan eigi lítið sameiginlegt
til að tala um, þrátt fyrir að hafa bú-
ið undir sama þaki í fjölda ára.
Eðlilega eyða unglingar miklum
tíma með félögunum, en hinn af-
skipti unglingur leitast við að full-
nægja flestum sínum þörfum utan
heimilis í hópi félaga. Kannski er
hann heppinn og lendir í góðum fé-
Iagsskap þar sem hann blómstrar.
En sumir —já, allt of margir lenda
í einmanaleika, öryggisleysi og
dragast aftur úr í námi, e.t.v. vegna
áhugaleysis, en oftar vegna innri
vanlíðunar og erfiðs ástands heima
fyrir.
Rosalega töff — eða
hvað?
Hvað verður um þennan ungling?
Hann getur horfið inn í sig, ein-
angrast í eymd inni, jafnvel týnst al-
vegg og hætt námi. Hann getur
einnig gert sig breiðan, fengið at-
hygli innan skólans með því að
valda óróa í bekknum, sýna ofbeldi,
stela, drekka áfengi, safna að sér
hópi lærisveina, sem síðan verður
„klíkan" sem allir hræðast.
En hvemig líður þessum unglingi,
er hann/hún eins töff og af er látið?
Nei, bak við harða skel er oftast lítil
sál, dauðhrædd og óörugg með þau
völd sem hún hefur. Þessi ungling-
ur veit innst inni að hann ræður
ekki við þessi völd, hann vill jafnvel
ekki hafa þau. Hann vantar hjálp, en
kann ekki að biðja um hana og/eða
hver skyldi svo sem vilja hjálpa, er
ekki öllum andsk..' sama? Þeir full-
orðnu sem hann þekkir eru alltaf
uppteknir, hafa ekki tíma til að tala
við hann eða hlusta á hann. Hlust-
aðu á mig, leyfðu mér að segja þér
hvemig mér líður. Þessa setningu
frá hjúkrunarfræðingar sem vinna
með unglinga oft að heyra. Ekki
bara hjá töffaranum sem allt vildi
gleypa, heldur líka hjá unglingnum
sem var einmana
— unglingnum sem var lagður í
einelti
— unglingnum sem var útundan
vegna þess að hann var sífellt að
flytja
— unglingnum sem of feitur því
matur var það eina sem hann fékk
nógaf
— unglingnum sem gat ekki fylgt
námsefhinu en enginn tók eftir því
— unglingnum sem bjó við upp-
lausn og óreglu og þurfti að
skammast sín fyrir heimilið og/eða
fela fyrir vinum og jafnvel ættingj-
um ástandið heima fyrir
— unglingnum sem var misnotað-
ur kynferðislega.
Salbjörg Bjamadóotír
Að leita sér aðstoðar
Er til of mikils mælst að við
HLUSTUM? Oft eru það kennarar
sem fyrst sjá hvert stefnir. Ef gott
samband er milli nemanda og kenn-
ara getur kennarinn oft leiðbeint
unglingnum eða vísað honum á
skólahjúkrunarfræðing og/eða
skólasálfræðing. Oft skapast trúnað-
ur milli nemenda og skólahjúkrun-
arfræðings sem hafa starfað lengi
við sama skóla. Á bak við magaverk-
inn eða sárið sem þurfti plástur á
liggur þörfin til að tala við þann sem
vill hlusta. Slíkur stuðningur hefur
hjálpað mörgum til að leysa úr sín-
um málum.
Aðrir unglingar þurfa á frekari leið-
sögn að halda. í velferðarþjóðfélög-
um eru starfræktar meðferðarstofn-
anir sem sinna bömum og ungling-
um. Ein af þeim er Bama- og ung-
lingageðdeild Landspítalans við
DalbrauL Þangað leita
— unglingar þegar lífið gengur
ekki lengur upp
— foreldrar með unglinginn sinn
þegar vandinn er ofviða bjargráðum
fjölskyldunnar
— unglingar sem var vísað þangað
frá skólanum þegar vandinn bitnaði
á nái og/eða skólafélögum
— unglingar sem félagsmálastofn-
anir kipptu út úr skuggahliðum
mannlífsins.
Sumum nægir að koma í regluleg
viðtöl á göngudeild og er þá oftast
unnið með fjölskylduna í heild. Því
þó einn sýkist í fjölskyldunni þá er
ekki það með sagt að aðrir séu
„stikkfrf'. Oft er sá „sjúki" aðeins
einkennisberi fjölskyldunnar, þ.e. sá
fyrsti sem gafst upp á ástandinu.
Þetta er tímafrek meðferð, en ár-
angursrík og þakklát.
Stundum eru vandamálin orðin
langvinn og erfið. Fjölskyldan kom-
in í vítahring og sér enga leið út. Þá
Edda Amdal
getur verið nauðsynlegt að ungling-
urinn komi tímabundið inn á deild
til að hvfia hann og fjölskylduna á
ástandinu. Þennan tíma getur ung-
lingurinn notað til að ná áttum,
undir handleiðslu fagfólks, og jafrí-
vel fengið hjálp með djúp tilfinn-
ingaleg, geðræn eða félagsleg
vandamál.
Unglingageðdeildin
Að leggjast inn á geðdeild er oftast
stór biti að kyngja fyrri óharðnaðan
ungling eftir enn einn ósigurinn.
Það er því nauðsynlegt að undirbúa
innlögn vel. Æskilegt er að ung-
lingur komi í viðtal fyrir innlögn
þar sem hjúkrunarfræðingur segir
honum frá helstu starfsemi og sýn-
ir honum deildina. Þessi sami
hjúkrunarfræðingur fylgir síðan
unglingnum gegnum dvöl hans á
deildinni ásamt 2 meðferðarfulltrú-
um sem aðstoða hann við að ná
fram sem bestum árangri. En sum-
ar innlagnir er ekki hægt að undir-
búa, þ.e. svokallaðar bráðainnlagn-
ir. Þá hefur hinn ráðvillti unglingur
sjálfur gripið í taumana og hrópað á
hjálp, t.d. með tilraun til sjálfsvígs.
Hann kemur niðurbrotinn, sér ekki
fram úr neinu. Hann þarf mikla
umönnun jafnt á nóttu sem degi.
Hann þarf að tjá sig við þann sem
kann að hlusta og má vera að því.
Við þann sem hlustar ekki bara á
orðin, heldur tilfinninguna á bak
við þau. Þar kemur oft til kasta
hjúkrunarfræðings sem unglingur-
inn treystir.
Hlutverk hjúkrunarfræðinga á
unglingageðdeildinni er mjög
margþætt. Það þarf að styðja vel við
bakið á unglingunum, ná trausti
þeirra, en jafnfram að halda uppi
aga, sjá um að meðferðaráætlun sé
framfýlgt, að unglingurinn stundi
skólann sem í boði er í tengslum
við deildina og sinni heimanáminu.
Auk þess er unglingnum kennt að
hafa áhugamál og rækta sjálfan sig.
Mikilvægt er að hafa gott samband
við foreldra, gefa þeim tíma til að
tjá sig, og losa um sektarkennd sem
oft hrjáir þá. Sektarkennd sem
hlaðist hefur upp í gegnum árin, oft
vegna ónógra samverustunda.
Samverustunda sem þau vissu að
voru nauðsynlegar, en drukknuðu í
vinnu fýrir húsnæði, fæði og klæð-
um. Ömmur og afar þurfa ekki síð-
ur tíma, því oft koma þessi vanda-
mál þeim mjög á óvart. Að framan
hefur verið drepið á störfum hjúkr-
unarfræðinga, sem í samvinnu við
aðra faghópa innan unglingageð-
deildar vinna þverfaglega með ung-
linga og fjölskyldur þeirra. Mikil-
vægt er að kjami meðferðarfulltrúa
sé fastur og traustur. Þeir sjá um að
framfýlgja meðferðaráætlunum og
eru um leið félagar, svo og fyrir-
mynd unglinganna. Deildin rúmar
7-8 unglinga og getur því ekki sinnt
nema hluta af þeim unglingum
sem þurfa á hjálp að halda. Sem
dæmi um aðrar meðferðarstofnanir
sem sinna börnum og unglingum
eru stofhanir á vegum Unglinga-
heimilis ríkisins; svo sem Unglinga-
ráðgjöfin, Tindar, Torfastaðir og
ýmis sambýli. Einnig Rauði kross-
inn og Unglingadeild Félagsmála-
stofnunar, þar með talin útideildin
og unglingaathvörf.
Að byrgja brunninn
Meðferðarstofnanir af ýmsum toga
skipa nú fastan sess í þjóðfélagi
voru. Heilbrigðisþjónustan miðar
að því að hjálpa „sýktum" einstak-
lingum til bestu mögulegrar heil-
brigði, oft með ágætum árangri.
Rekstur slíkra stofnana er mjög dýr,
vafalaust er arðvænlegra að beina
athyglinni að fýrirbyggjandi heil-
brigðisþjónustu. Máltækið segir að
betra sé að byrgja brunninn áður en
barnið dettur ofan í hann. Hér á það
svo sannarlega við. Æskulýðsstörf
og íþróttir hafa í gegnum tíðina
forðað mörgum börnum og ung-
lingum frá því að lenda á óheilla-
braut. Hvað um að efla þessar
hreyfingar enn frekar og beina
áhuga barna inn á þær brautir? Og
síðast en ekki síst, er ekki kominn
tími til að hlúa betur að fjölskyld-
unni? Gefa henni færi á að vaxa og
dafna saman. Eiga sameiginlegar
tómstundir og njóta þeirra
áhyggjulaust.
Höfundamir Salbjörg Bjamadóttir
og Edda Amdal em starfandi
hjúkmnarfræðingar á Unglinga-
geðdeildinni við Dalbraut.
TÓNLIST
Haydn-tónleikar
Söngsveitin Fflharmónía er kom-
in á góðan skrið aftur eftir nokkra
deyfð um hríð. Á tónleikum í
Kristskirkju í Landakoti 27. og 28.
aprfi flutti hún Messu í d-moll eftir
Joseph Ha>;dn, Nelson-messuna
svonefndu. Úlrik Ólason stjómaði,
en það er hann sem á heiðurinn af
upprisu Söngsveitarinnar; ein-
söngvarar voru Ólöf Kolbrún Harð-
ardóttir, Þuríður Baldursdóttir,
Þorgeir J. Andrésson og Tómas
Tómasson.
Tónleikamir hófust með því að
24ra manna kammersveit flutti 26.
sinfóníu Haydns, einnig í d-moll.
Með því að sinfóníur þessa mikil-
hæfa og mikilvirka tónskálds eru
yfir 100 að tölu, er hin 24. þeirra í
hópi hinna fyrstu, allt að því æsku-
verk, því Haydn var ekki nema 36
ára þegar hann samdi hana. Sin-
fónfan ber nafnið Lamentatione —
harmatölur — sem vísar til stefs í
hæga þættinum. Eins og við er að
búast af jafnágætu tónskáldi og
Haydn, er sinfónfa þessi hin áheyri-
legasta.
Menn segja að þrátt fyrir snilld
sína og fljótan þroska hafi Haydn
ekki blómstrað til fullnustu fýrr en
síðustu tvo áratugi langrar ævi
sinnar — hann var uppi 1732-1809
— og frá því skeiði (1798) er mess-
an í d-moll, sem tónleikaskráin
segir að Bretar kalli stundum krýn-
ingarmessuna vegna virðuleika
síns. Kórinn flutti þetta af miklum
þrótti og sönggleði — fullmikilli
framan af, þótti mér — og sömu-
leiðis hefði Ólöf Kolbrún mátt slá
dálítið af í íýrri partinum. Sérlega
fallega þótti mér Þorgeir Andrés-
son syngja; hin „þétta" tenórrödd
hans nýtur sín vel í kórverkum.
Þuríður Baldursdóttir, altsöngkona
frá Akureyri, hefur áður sungið
einsöng með Söngsveitinni, en
Tómas Tómasson bassi er enn í
söngnámi, efnilegur piltur.
Söngskrá var myndarleg, með dá-
litlum pistlum um tónskáld,
stjórnanda, konsertmeistarann
Szymon Kuran og einsöngvarana
fjóra. Þar voru einnig skrár yfir
kórsöngvara og hljóðfæraleikara,
og texti messunnar bæði á latínu
og íslensku. í þýðingunni, sem lík-
lega er staðalþýðing, virðast vera
a.m.k. tvær greinilegar villur, báð-
ar í Gloríunni: Upphafið er svona:
Gloria in excelsis Deo. Et in terra
pax hominibus bonae voluntatis.
Laudamus te, benedicimus te, ad-
oramus te, etc., sem er þýtt þannig:
Dýrð sé guði í upphæðum og friður
á jörðu með mönnum, sem hann
hefur velþóknun á. Vér lofum þig,
vér blessum þig, vér tilbiðjum þig,
o.s.frv.
Hominibus bonae voluntatis ætti
frekar að þýðast hjartahreinum
mönnum (orðrétt: mönnum með
góðan vilja) en þeim undarlegu
orðum „mönnum sem hann hefur
velþóknun á“, og sögnin „bened-
ico“ þýðir ekki að blessa, heldur að
lofa, hrósa (tala vel um), enda er
það guðs að blessa mennina, sjái
hann til þess ástæðu, en ekki öfugt.
Margt fleira í þessum foma texta
er auðvitað umhugsunarvert, enda
fara fermingarbörnin með Credo
— trúarjátninguna — í löngum
bunum á hverju vori. Sá pistill,
trúarjátningin, hefur m.a. verið til
umræðu í athyglisverðum trúar-
bragðadeilum í tímaritinu Skími
undanfarið, þar sem um það er
deilt hvort skilja beri textann bók-
staflega eða einhverjum táknræn-
um skilningi. Trúum við því raun-
verulega að Frelsarinn hafi verið
eingetinn, hafi vakið menn frá
dauðum, og loks risið sjálfúr upp
frá dauðum á þriðja degi eða emm
við að skrökva þegar við segjumst
trúa því? Eða hafa orðin einhverja
dulda merkingu, sem prestarnir
feila þó yfirleitt í að útskýra fyrir
börnunum? Líklega væri réttast að
hafa trúarjátninguna bara á latínu:
Credo in unum Deum, Patrem
omnipotentem... Sig.SL