Tíminn - 25.05.1991, Blaðsíða 2

HELGIN
Laugardagur 25. maí 1991
FÁNASIENGUR
SNARI
Starrahólum 8-111 Reykjavík - sími 72502 - Fax 72850
Upplýsingar alla daga frá kl. 9-22.
Verð á SNARA FÁNASTÖNGUM með jarðfestingum, línu
og hún.
6 metra fánastöng kr. 25.870,- m/vsk.
8 metra fánastöng kr. 31.270,- m/vsk.
10 metra fánastöng kr. 43.600,- m/vsk.
GREIÐSLUSKILMÁLAR.
HRARIK
RAFMAGNSVEITUR RÍKISINS
Útboð
Rafmagnsveitur ríkisins óska eftir tilboðum í að byggja að-
veitustöðvarhús í Ólafsfirði.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu Rafmagnsveitna rík-
isins við Óseyri 9, Akureyri, frá og með þriðjudeginum 28.
maí 1991 gegn kr. 10.000 skilatryggingu.
Tilboðum skal skila á skrifstofu Rafmagnsveitna ríkisins á
Akureyri fyrir kl. 14:00, miðvikudaginn 5. júní 1991, og
verða þau þá opnuð í viðurvist þeirra bjóðenda, sem þess
óska.
Tilboðin séu í lokuðu umslagi, merktu „FRARIK 91002, að-
veitustöð í Ólafsfirði".
Reykjavík, 22. maí 1991
Rafmagnsveitur ríkisins
REYKJAVÍKURHÖFN
Umsjónarmaður
fasteigna
Reykjavíkurhöfn óskar að ráða umsjónarmann fast-
eigna. Starfið felst í daglegu eftirliti með öllum hús-
eignum Reykjavíkurhafnar, umsjón með nauðsyn-
legu viðhaldi, rekstri veitukerfa, eftirliti með umhverfi
og þjónustu við leigjendur. Boðið er uppá góða starfs-
aðstöðu og fjölbreytilegt starf.
Leitað er að áhugasömum manni sem getur starfað
sjálfstætt og haft frumkvæði í starfi. Iðnfræðimenntun
og einhver tölvuþekking æskileg.
Umsóknarfrestur er til 10. júní n.k. Upplýsingar um
starfið veitir forstöðumaður hafnarþjónustu Reykja-
víkurhafnar.
Hafnarstjórinn í Reykjavík
Til sölu
nýlegur amerískur ísskápur, Frigidaire, ásamt nýlegri Gen-
eral Electric þvottavél og ónotuðum General Electric
þurrkara. Frábær tæki sem fást á hálfvirði, aðeins kr. 130
þús.
Uppl. í síma 91-45975. Benidikt eða Hjördís.
í járngreipum
Gottskálks...
Skjal um jarðakaup Bjöms í Ögrí
við sögu hinna alræmdu Hvassa-
fellsmála. Árið 1482 var hann enn
stúdent í háskólanum í Rostock í
Þýskalandi, en sex árum síðar er
hann kominn til Ólafs Rögnvalds-
sonar, frænda síns, og orðinn
kirkjuprestur á Hólum. Þegar Ólaf-
ur andaðist 1495 tók Gottskálk við
stójsforráðum og var kjörinn biskup
af klerkum norðanlands. Hann
sigldi til Niðaróss til biskupsvígslu
og kom ekki til stóls síns fyrr en
1499.
Þetta sama haust bar fundum
þeirra Jóns Sigmundssonar fyrst
saman, því að Jón kom þá til Hóla og
átti brýnt erindi við hinn nývígða
biskup.
Ribbaldar og
kvennagull
Sigmundur, faðir Jóns, hafði verið
prestur í Húnavatnsþingi og var
einn mesti ribbaldi 15. aldar. Þessi
vígði drottins þjón líktist meir stiga-
manni en presti og varð frægur um
land allt er hann rændi Miklabæ, hið
forna prestssetur, sem hann hafði
verið dæmdur frá. En kvennagull
hefur hann verið, því að ein tigin-
bornasta kona landsins, Sólveig Þor-
leifsdóttir í Vatnsfirði, gerðist lags-
kona hans, en var þá orðin ekkja eft-
ir Orm Loftsson hirðstjóra. Með
henni átti hann Jón þann, sem hér
kemur við sögu, og mun hann vera
fæddur um 1455.
Sólveig unni Jóni syni sínum mjög
og virðist ekki hafa mátt neita hon-
um um neitt. Hann fékk af henni
þær jarðir er hann vildi. Að henni
látinni settist hann að öllum jörðum
hennar og bolaði öðrum erfingjum
hennar burtu. Hálfþrítugur að aldri
er hann orðinn sýslumaður í Vaðla-
þingi, síðar fær hann sýsluvöld í
Húnavatnssýslu. Hann kvæntist
auðugri ekkju og fékk með henni
fjölda jarða. Sjálfur bjó hann á
mörgum stórbúum, svo sem Urðum
í Eyjafirði og Víðidalstungu. Kona
hans andaðist árið 1493. Tveir synir
hennar af fyrra hjónabandi deyja
skömmu síðar, þá ferst einnig annar
sonur Jóns af slysförum, svo að allar
jarðir hennar, sem voru geysimiklar,
lenda hjá Jóni Sigmundssyni og
Einari syni hans. Hann er því orðinn
einn af jarðauðugustu mönnum
norðanlands, þegar hann gengur að
eiga Björgu Þorvaldsdóttur árið
1497. Og þá voru drög lögð að sár-
um harmleik þessa metnaðargjarna
og auðuga höfðingja.
Sáttaumleitan
Jafnskjótt og Gottskálk biskup var
kominn til landsins úr vígsluför
sinni mun Jón Sigmundsson hafa
fengið einhvern pata af því að biskup
grunaði skyldleikameinbugi með
honum og síðari konu hans. Valdi
hann því þann kostinn að fara á fund
biskups og bauðst til að leggja þetta
mál í rannsókn. Kvað hann hvorugt
þeirra hjóna vita til þess að með
þeim væri frændsemi svo náin að
varðaði við kirkjulög, en sagðist fús
til að skilja við konu sína ef svo væri.
í för með Jóni Sigmundssyni var Jón
Þorvaldsson, mágur hans, ábóti á
Þingeyrum, og virðast þeir nafnar
hafa getað sannfært biskup um það
að engir frændsemismeinbugir
væru með þeim hjónum. Lét Gott-
skálk mál þetta kyrrt liggja og
hreyfði ekki við því fyrr en í maí-
mánuði 1505, er hann ritaði Jóni
stefnubréfið.
Tólf presta dómur
Ekki er nú kunnugt vegna hvers
Gottskálk hefur svo lengi sýnt Jóni
Sigmundssyni slíka vægð, sennilega
hefur hann ætlað að geyma sér mál-
ið til betri tíma og ekki viljað hætta
sér út í deilur við svo mikinn höfð-
ingja í upphafi biskupsdóms síns.
með hendi vinar hans, Jóns
lögmanns Sigmundssonar.
En biskup gleymdi ekki sökinni,
sem hægt var að vekja upp hvenær
sem var. Víst er um það að Jóni Sig-
mundssyni leist ekki árennilegt að
hætta sér aftur í greipar Gottskálki
og því sinnti hann ekki stefnubréfi
hans.
Hinn 19. júní lét biskup tólf presta
dóm lýsa yfir fjórmenningsmein-
bugum með þeim Jóni og Björgu,
konu hans, og sundurskilið þeirra
hjónaband, en sjálfan hann skyldug-
an til að taka lausn og skrift af bisk-
upi heima á Hólum. Til var í bréfa-
bók Gottskálks biskups svofelldur
eiðstafur, er Jóni Sigmundssyni var
stílaður undir lausnina: „Til þess
Krístján II. Jóni Sigmundssyni
varö minna gagn en skyldi að
liðsinni konungs.
leggur þú lausn á helga bók að þú
skalt svo héðan í frá skilinn vera að
félagi og líkamslosta við þá konu,
Björgu Þorvaldsdóttur, og ei skaltu
að borði vera með henni eða innhýs-
is um nótt eða í nokkrum grun-
semdarstað. Ei skaltu tala við hana
nema í opinberum stöðum að vitn-
um nærverandi, áheyrendum og
ásjáendum orð og verk ykkar; sé svo
guð þér hollur ef þú heldur þetta, en
gramur ef þú lýgur."
Gottskálk reið til þings sumarið
1505 og lét lesa tylftardóm presta
sinna yfir Jóni Sigmundssyni í Lög-
réttu. Jón mótmælti dómnum og á
næsta alþingi lagði hann fram varn-
arskrá í meinbugsmálinu ásamt
vitnisburðum og íylgiskjölum.
Hann bar það fram sér til varnar að
hann hefði löglega beðið og fastnað
sér konu sína samkvæmt réttum
landslögum, án þess hann vissi
neina meinbugi á ráði þeirra. Einnig
færði hann sér það til afbötunar að
hann hefði farið á fúnd biskups
haustið 1499 og lagt frændsemis-
málið í hendur honum til rannsókn-
ar og hafi hann þá ekki fundið neitt
við þaö að athuga.
Bann, stefnur og
sektir
Þetta sama sumar lýsti Gottskálk
biskup Jón Sigmundsson í bann.
Um veturinn stefndi hann Björgu
Þorvaldsdóttur á sinn fund til Hóla
og kvaðst mundu forboða hana og
bannsetja ef hún hlýddi ekki stefn-
unni. TVeysti hún sér ekki til annars
en hlýða biskupsboði og kom um
miðjan vetur til Hóla. Biskup og
dómprestar Hólastaðar dæmdu kon-
una í stighækkandi fjársektir fyrir
ólöglegan hjúskap og öll brot önnur
sem af honum leiddu: 15 merkur
skyldi hún greiða fyrir frændsemis-
meinbugi, aðrar 15 fyrir fyrstu barn-
eign í þeim meinum, fyrir aðra
barneign 30 merkur og fyrir hina
þriðju 60 merkur. Fyrir kirkjulega
þjónustu er hin seka kona hafði not-
ið í tíu hjúskaparár skyldi hún
gjalda stórar greiðslur. Henni var
dæmt að sverja sjöttareið fyrir lík-
amlegar samvistir við Jón Sig-
mundsson, síðan skilnaðardómur-
inn gekk um hjúskap þeirra, eða
gjalda Hólakirkju 60 merkur að öðr-
um kosti. Skyldi þessi sakeyrir allur
goldinn að næstu fardögum. Til þess
að gefa nokkra hugmynd um hve
mikið fé þetta var skal þess getið að
tvær merkur munu hafa numið að
verðgildi einu kýrverði. Með þessum
stigbundnu fjársektum tókst Gott-
skálki að hafa út úr Björgu Þorvalds-
dóttur allmargar jarðir, sem voru
séreign hennar. En næsta ár lagði
hann löghald á margar jarðir Jóns
Sigmundssonar, þar sem byggðar
voru kirkjur, og lét dæma þær af
honum vegna kirkjureikninga, og
skyldi svo vera uns allar kirkju-
skuldir hefðu verið greiddar. Jón
Sigmundsson varð þá að hrökklast
úr Húnavatnssýslu, því honum var
þar ekki lengur vært fyrir veldi bisk-
ups.
Jón siglir á
konungsfund
Jón Sigmundsson átti nú ekki ann-
ars úrkosta en að fara af landi brott,
ef vera mætti að hann fengi þar
nokkra leiðrétting mála sinna. Hann
sigldi til Noregs þar sem Kristján
konungsefni var ríkisstjóri. Kon-
ungsefni, sem síðar varð Kristján II.,
tók Jóni vel, enda bar hann sjálfur
þungan hug til hins kaþólska
klerkaveldis og hafði góð skilyrði til
að skilja kærur hans og klögumál.
Hann fékk Gauta, erkibiskup í Niða-
rósi, til að skrifa Stefáni Skálholts-
biskupi bréf og biðja hann að kveðja
háklerka stiftisins í dóm og dæma í
málum Gottskálks og Jóns Sig-
mundssonar. Það er auðsætt af bréfi
erkibiskups að Jón hefur kunnað vel
að túlka mál sitt í Noregi, því að
erkibiskup virðist gruna að hann
hafi verið órétti beittur, enda býður
hann Skálholtsbiskupi að stilla svo
til að Jón Sigmundsson fái konu
sína aftur, „ef það finnst meina-
laust“, og eignir sínar, sem hann
hafi ranglega verið sviptur. En Krist-
ján ríkisstjóri gerði ekki endasleppt
við Jón Sigmundsson, því að hann
skipaði hann lögmann norðan og
vestan á íslandi. Fór Jón við svo bú-
ið heim til íslands síðsumars 1509
og þótti för sín hafa orðið allgóð.
Illar viðtökur
á Hólastað
Þótt það væri fáheyrt á þessum