Tíminn - 05.06.1991, Síða 7

Miðvikudagur 5. júní 1991
Tíminn 7
VETTVANGUR
Jónína Jónsdóttir:
Líffæraflutningar
„Enginn má sköpum renna.“ Þaö var og er máltæki sem við gríp-
um oft til, kannski til jöfnunar á því óvænta og óviðráðanlega,
jöfnunar á huga okkar þegar hann staðnæmist við það að fá engu
breytt.
Allt of oft erum við ekki vakandi fyrír því sem við getum breytt,
fyrir því sem vilji okkar skiptir sköpum um.
Á síðastliðnu kirkjuþingi var gerð
samþykkt um það hvenær maður
skyldi talinn látinn. Þó aðdragandi
þess hafi áður verið í umræðu
manna á milli, var það þannig með
mig að einhver harkaleg skoðun
eða ekki skoðun flaug um huga
minn.
Kannski kem ég engum orðum að
því, en mér fannst þessi frétt
höggva einkennilega ónotalega inn
í þá vitund sem kannski hefur aldr-
ei verið nógu skýr, samt sú að
dauðinn, hann væri í höndum
Guðs.
Hvaða puttar voru þá hér komnir
á guðsviijann? Hvers vegna var það
orðið álitamál hvenær lífið hefur
yfirgefið líkamann? Jú, þekkingin
og hæfnin, sem okkur hefur
kannski láðst að fella undir það að
teljast Guðs vilji, þær systur höfðu
lagst á eitt um að koma upp efa-
semdum um það að andinn væri
farinn til Guðs sem gaf hann, efa-
semdum um hvenær líkami vor
teldist andvana.
Um komu og burtför lífsins eigum
við engin rök, lífið fær stað í van-
heilum líkama og dvelur þar svo og
svo lengi, heilbrigður líkami tekur
að hrörna og við vitum að hann
verður yfirgefinn. Þegar við teljum
það ótímabært förum við á vit
Við þurfum löggjöf þar sem
hvercg einn einstaklingur
gangi fná þessu máli á eigin
vegum (lifanda lífi. Ég bendi
mönnum þjóðkirkjunnar á að
kannski gætu þeir lagt þar lið,
Það er að ýmsu að hyggja
þegar su staða er komin upp
að þeir þurfa að undirstrika
fyrir okkur, hin favfsu landsins
böm, hvenær við ernrn látin.
Vélamar, sem gena lækna
okkar vanbúna, eai búnar að
rugla rímið.
þekkingarinnar og hæfninnar, við
mótmælum því að þannig sé kom-
ið. Líffæraflutningar, frá látnum yf-
ir til hins sem enn er á lífi, eru
komnir inn í þá mynd að mótmæli
okkar bera árangur. Á bak við þetta
tiltæki þekkingarinnar, að gera lát-
inn einstakling að „varahlutum",
það teljum við eflaust spor í áttina
til að yfirvinna vanmátt okkar
gagnvart dauðanum.
Á umferðarþingi því sem Umferð-
arráð hélt í fyrsta sinn á síðastliðnu
hausti kom það til máls á milli okk-
ar Hjördísar Þorsteinsdóttur í
Hafnarfirði að reikna mætti með
því að þegar líffæraflutningar hæf-
ust hér á landi væru mestar líkum-
ar á því að ungt og hraust fólk, sem
létist í umferðarslysum eða öðrum
slysum, gæfi mestar líkur á heil-
brigðum líffærum til gjafa.
í þessu spjalli okkar Hjördísar og
hugleiðingum varð mér Ijóst að við
þyrftum öll að ræða hina hliðina á
þessu líffæraflutningamáli, ég fann
að það var komið að mínum bæjar-
dyrum. Hefði ég verið spurð þegar
ég stóð hjá líkbörum 17 ára sonar
míns, sem látist hafði f umferðar-
slysi, hvort ég vildi gefa hjarta
hans, augu eða önnur líffæri, hefði
mér verið ómögulegt að svara, ég
hefði enga dómgreind haft.
Það sem ég meina með þessum
línum er að vekja athygli á því að í
náinni framtíð gæti hvert okkar
sem er átt eftir að standa fyrir
framan þá staðreynd að þurfa að
spyrja þannig, eða svara því.
Kannski er það afbrigðilegt, en
mér finnst þessi staðreynd geta
valdið harmkvælum.
Við íslendingar erum fámenn
þjóð, þjóð í samfélagi kunnings-
skaparins. Við erum siðmenntuð
þjóð sem sannarlega getur geymt
launungarmál. Samt dreg ég enga
dul á það að hjá því yrði ekki kom-
ist að við vissum hver væri gjafari
og hver þiggjandi. Það breytti ekki
öllu þótt um líffærabanka væri að
ræða. Það má ekki leggja það á
neinn að þurfa að mæta manni
sem ber augu látins ástvinar eða
vita hjarta hans slá í brjósti hans.
Þessari stöðu myndu tilfinninga-
leg tengsl valda, óhjákvæmilega
að mér fínnst. Eg efast ekki um
það að öll viljum við leggja lífinu
lið. Það er óþarfi að við þyrftum að
bergja slíkan bikar. Það þarf að
ganga frá þeim málum strax.
Við þurfum löggjöf þar sem hver
og einn einstaklingur gangi frá
þessu máli á eigin vegum í lifanda
lífi. Ég bendi mönnum þjóðkirkj-
unnar á að kannski gætu þeir lagt
þar lið. Það er að ýmsu að hyggja
þegar sú staða er komin upp að
þeir þurfa að undirstrika fyrir okk-
ur, hin fávísu landsins börn, hve-
nær við erum látin. Vélarnar, sem
gera lækna okkar vanbúna, eru
búnar að rugla rímið.
Það er von mín að gleði þeirra,
sem koma til með að njóta þess að
fá líf sitt framlengt með annarra
manna líffærum, þurfi aldrei að
skerðast vegna þeirrar skammsýni
að frá þessu máli verði ekki gengið
sársaukalaust. Verum minnug
þess að „enginn má sköpum
renna".
FRIMERKI

Norrænt á Islandi
í frímerkjum er hægt að tala um
að það sé tvöfalt norrænt ár á ís-
landi að þessu sinni. í fyrsta lagi er
um að ræða frímerkin, sem gefin
eru út annað hvert ár, eða Norður-
landafrímerkin, öðru nafni sam-
norrænu frímerkin, eða hvað við
nú köllum þau. í öðru lagi er svo
um að ræða frímerkjasýninguna
„NORDIA- 91“, sem haldin verður í
Laugardalshöllinni, 27.-30. júní í
ár.
Af þessum tilefnum koma svo út
fimm frímerki, það eru þrjú fimm-
tíu króna frímerki í smáörk sem
kostar 215 krónur og svo tvö ósköp
venjuleg Norðurlandafrímerki sem
kosta 26 krónur og 31 krónu.
Smáörkin
Póst- og símamálastofnunin gefur
út smáörk með þremur frímerkjum
23. maí n.k. í tilefni frímerkjasýn-
ingarinnar „NORDIA-91“. Verður
hún til sölu til 30. júní 1991.
Fyrsta smáörk, sem gefin var út af
þessu tilefni, kom út í október 1989
og önnur í október 1990. Myndefni
þessara smáarka eru úr landabréfi
(Carta Marina) af Norðurlöndum
eftir Olaus Magnus, sem kom út í
Feneyjum árið 1539.
Landssamband íslenskra frí-
merkjasafnara, LÍF, heldur nor-
rænu frímerkjasýninguna NORD-
IA-91 í samvinnu við Póst- og síma-
málastofnunina. Sýningin verður í
Laugardalshöll í Reykjavík dagana
27.-30. júní 1991.
Frímerkja- og póstsögusjóður
styrkir sýninguna. Sjóðurinn var
stofnaður 1986, en aðaltekjustofn
hans er andvirði yfirverðs frímerkja
sem gefin hafa verið út stðan hann
var stofnaður. Tilgangur sjóðsins er
að efla og styrkja störf og rannsókn-
ir á sviði frímerkjafræða og póst-
sögu. Ennfremur hvers konar
kynningar- og fræðslustarfsemi til
örvunar á frímerkjasöfnun, svo sem
með bóka- og blaðaútgáfu. Fyrsta
úthlutun stjórnar sjóðsins var á
Degi frímerkisins 1987 og hefur
þrívegis verið úthlutað úr sjóðnum
síðan.
í ávarpi í (yrsta kynningarriti
NORDIA-91 var minnst á það, að
þátttaka í frímerkjasýningum gæfi
frímerkjasöfnun eða frímerkja-
fræðinni aukið gildi. Frímerki væru
að vísu ekki notuð nú á dögum í
sama mæli og áður, þau hefðu að
nokkru leyti verið leyst af hólmi
með frímerkingarvélum og áprent-
unum um greitt burðargjaid. Eng-
inn léti sér þó í alvöru detta í hug að
frímerkið liði undir lok, þó ekki
væri nema vegna hlutverks þess
sem nafnspjald þjóðanna. Póst-
stjórnir kosta æ meira kapps um að
vanda frímerki sín sem mest, bæði
að hönnun og prentun og velja
myndefni hverju sinni, sem endur-
speglar menningu, sögu, náttúru
og atvinnuhætti. Frímerkin verða
þannig augnayndi og fróðleiksupp-
spretta fyrir frímerkjasafnara og
ekki síður fyrir hinn mikla Qölda al-
mennra viðskiptavina póstsins.
1991
Á þessu ári gefa nú í fyrsta skipti
átta póststjórnir út svonefnd Norð-
urlandafrímerki.
Hingað til hafa póststjórnir Dan-
merkur, Finnlands, íslands, Noregs
og Svíþjóðar staðið að þessum út-
gáfum, en nú bætast við Álandseyj-
ar, Færeyjar og Grænland. Þá er og
fyrirhugað að þessar útgáfur verði
framvegis annað hvert ár.
Sameiginlegt þema Norðurlanda-
frímerkjanna 1991 er: Áfangastaðir
ferðamanna.
Myndefni íslensku frímerkjanna
eru frá Jökulsárlóni, sunnan Vatna-
jökuls, og hverinn Strokkur í
Haukadal í Árnessýslu. Verðgildi
þeirra eru 26 krónur og 31 króna.
Merkin komu út 23. maí sl.
Þessar átta útgáfur verður hægt að
panta hjá öllum póststjórnum þess-
ara landa eftir 7. júní, en þá verða
frímerkin komin út í öllum löndun-
urr‘ Verð Norðurlandafrímerkja-
pakkanna — ferðalög um Norður-
lönd — er 950 krónur íslenskar.
Smáörkin er sem áður segir gerð
eftir Carta Marina og hefir Þröstur
Magnússon hannað gerð hennar.
Sjálfa örkina hefir svo meistarinn
Czeslaw Slania grafið og er hún
prentuð í stungudjúpþrykki og off-
set, hjá Joh. Enschede en Zoen í
Haarlem í Hollandi. Útgáfudagur
arkarinnar var svo 23. maí 1991.
Norðurlandafrímerkin eru einnig
hönnuð af Þresti Magnússyni og
steinprentuð hjá Harrison & Sons í
Buckinghamskíri á Englandi. Þau
voru einnig gefin út þann 23. maí
1991. Sigurður H. Þorsteinsson
UR VIÐSKIPTALÍFINU
Hlutabréfamarkaður á íslandi, 6. hluti:
ENSKILDA-SKÝRSLAN
Enskilda Securities tóku 1988
saman skýrslu um hlutabréfamark-
að á Islandi ásamt starfsmönnum
Iðnþróunarsjóðs og Seðlabankans,
og í henni segir m.a.:
„Sú stefna að skilja á milli stjóm-
unar fyrirtækis og eigenda þess er
almennt viðurkennd á stóru hluta-
bréfamörkuðunum í heiminum...
hún mun(i) smám saman einnig
endurspeglast í íslenskum fyrir-
tækjum. Við teljum, að í dag sé ótt-
inn við að missa tök á fyrirtækinu
líklega helsti Þrándur í Götu fyrir
því, að fyrirtæki gefi út ný hlutabréf.
í dag er sá möguleiki fyrir hendi á
íslandi að gefa út hlutabréf með tak-
mörkuðum atkvæðisrétti allt niður
í 1/10 af bréfum með fullum at-
kvæðisrétti. Álíka atkvæði er að
finna á öðrum Norðurlöndum ...
Þótt hlutabréf með takmörkuðum
atkvæðisrétti séu engin óskalausn,
kunna þau að vera eina leiðin fyrir
fyrirtæki til að opna sig fyrir auknu
hlutafé." (Bls. 64)
„Við teljum þaö muni hafa úrslita-
þýðingu fyrir þróun markaðarins,
að fyrstu almenningsútgáfumar á
honum yrðu árangursríkar. Þau fyr-
irtæki, sem gæfu út hlutabréf, yrðu
að vera traust, sýna hagnað og vera í
vexti.“ (Bls. 66)
„í stuttu máli er það svo, að þótt
ríkissjóður hafi stutt Verðbréfaþing-
ið dyggilega frá upphafi og fjöldi af
útgáfum ríkissjóðs sé skráður á
Verðbréfaþinginu, þá hefur sama
áhuga ekki gætt frá einkageiran-
um.“ (Bls. 68)
„Viðskipti eru byggð á símamark-
aði, þar sem miðlarar selja hlutabréf
á umboðssölugrundvelli til við-
skiptavina sinna." (BIs. 68)
„Fyrirtækjum er nú leyft að eiga
sín eigin hlutabréf. Það virðist ekki
hafa verið venjan, að fyrirtæki noti
verðbréfamiðlara til þess að dreifa
nýjum hlutabréfaútgáfum, heldur
hafi þau selt þau sjálf yfir nokkurra
mánaða tímabil. — Einnig hafa fyr-
irtækin sjálf haft tilhneigingu til að
vera aðalmiðlarar á eftirmarkaði í
sínum eigin hlutabréfum." (Bls. 70)
„Útgáfa verðbréfa til almennings
(markaðsveröbréfa) er skilgreind í
skýrslu þessari sem útgáfa, þar sem
verðbréf eru boðin fleiri en 25 fjár-
festum, og sé um hlutabréf að ræða,
að hluthöfum, sem fyrir eru, sé ekki
boðið að kaupa nýju bréfin í hlutfalli
við hlutabréfaeign sína.“ (Bls. 71-
72)
„Ríkisskuldabréf eru gefin út á
nafn og heldur Seðlabankinn skrá
yfir fyrstu kaupendur, þótt sú skrá
sé ekki uppfærð fyrir síðari fram-
söl... Þótt það kunni að vera óhjá-
kvæmilegt, að hömlur séu lagðar á
framsöl hlutabréfa í einkafyrirtækj-
um, teljum við ekki, að hið sama sé
unnið með því að leggja hömlur á
framsöl skuldabréfa og því beri að
hvetja útgefendur til að leggja þess-
ar hömlur á hilluna. Skráðar
skuldabréfaútgáfúr verða að vera
framseljanlegar að fullu." (Bls. 72)
„Við teljum, að tilkynna eigi öll
viðskipti í skráðum verðbréfum til
að tryggja, aö skráð verð endur-
spegli nákvæmlega öll viðskipti.“
(Bls. 73)
„Til að gera viðskipti á markaðn-
um auðveldari mælum við með, að
miðlurum verði leyft að eignast
verðbréf fyrir eigin reikning á þeim
grundvelli, að þeir vilji sjá þau
hækka í verði... Þótt að ýmsar pen-
ingastofnanir í London séu bæði
viðskiptavakar og annist rekstur
sjóða, þá er stjórn sjóðanna oft und-
ir sjálfstæðum lögaðila... á íslandi
geti það orðið erfitt að aðskilja
þessa tvo þætti... Viðskipti rnilli
slíkra skyldra aðila í skráðum verð-
bréfum verða að eiga sér stað á
markaðsverði..." (Bls. 75)