Tíminn - 14.06.1991, Blaðsíða 9

Föstudagur 14. júní 1991
Tíminn 9
MINNING
skapar síns og í honum fæddust tveir
sona hans.
Árið 1928 fór Guðmundur fyrst úr
firðinum til dvalar annars staðar.
Hann réðst þá um vorið til Súganda-
fiarðar, í vinnu til Ömólfs Valdimars-
sonar sem í þá tíð var orðinn umsviía-
mikill útgerðarmaður og rak jafn-
framt fiskverkun og verslun. Guð-
mundur sagðist haia verið mjög
feiminn og heimóttarlegur til að byija
með en losað sig við það að töluverðu
Ieyti þegar frá leið. Vinnan var aðal-
lega við fisk og aftur fisk en þó mjög
fjölbreytt. Vorið 1929 fór hann í ann-
að sinn í Súgandafjörð og það sumar
sótti hann um skólavist á Núpsskóla
næsta vetur, eða 1929-30. Reyndi
hann því að fara vel með það sem
hann þénaði um sumarið til þess að
eiga fyrir skólagöngunni.
Að loknu vorprófi 1930 fór hann aft-
ur til Súgandaijarðar í vinnu hjá Öm-
ólfi. Þá stóð til að halda Alþingishátíð
á Þingvöllum og þangað ætluðu
nokkuð margir Súgfirðingar og slóst
Guðmundur í för með þeim. Hafði
hann þá aldrei farið suður, aðeins
ferðast um svæðið frá Dýrafirði til ísa-
fjarðar. Þá voru engir vegir yfir heiðar,
heldur aðeins götuslóðar, troðnir af
fótum manna og hesta í aldanna rás.
Ferðin á Alþingishátíðina varð mikið
og ógleymarilegt ævintýri og að henni
lokinni hélt hann aftur vestur í Súg-
andaijörð þar sem lífið hélt áfram að
vera saltfiskur.
Árið 1930 varð Guðmundi eins og
mörgum öðrum minnisstætt ár. Það
ár varð hann tvítugur og hafði um
sumarið farið á Þingvöll og í þeirri
ferð séð stóran hluta af sjálfu landinu
í fyrsta sinn, skoðað söfn og margt
annað sem tengdist sögu og menn-
ingu þjóðarinnar. Hann sagðist hafa
séð framfarahug þjóðarinnar endur-
speglast í byggingum, svo sem skóla-
húsum, sundhöll, leikhúsi, gistihús-
um, Landspítalanum og mörgum
fleiri húsum er þá voru að rísa. Hann
hafði lagt drög að eins vetrar skóla-
námi í einu þessara glæsilegu skóla-
húsa, Laugarvatnsskólanum sem beið
hnarreistur með burstimar sex ffam á
hlaðið.
Það sem skyggði á, var minnkandi at-
vinna, kreppan var orðin staðreynd í
lok ársins. Saltfiskurinn, aðalútflutn-
ingsvaran, hafði stórfallið íverði og ís-
landsbanki var kominn á hausinn.
Veturinn 1930-31 var Guðmundur
svo að mestu heima hjá foreldrum
sínum í Lambadal við búskaparstörf
og um haustið 1931 bjóst hann svo til
suðurferðar á Laugarvatnsskóla. Varð
það honum um margt minnisstæður
vetur og eignaðist hann þar marga
góða kunningja.
Vorið 1932 þegar hann kom til
Reykjavíkur frá Laugarvatni, var þar
mikið atvinnuleysi. Ömurlegt þótti
honum að sjá verkamennina standa í
hópum niðri við höfri og bíða eftir
skipakomum. Dvaldist hann stutt í
Reykjavík í þetta skipti, enda alveg
blankur og lífið í höfuðborginni ekk-
ert spennandi, hálfgert hörmungar-
ástand.
Guðmundur var svo heima seinni-
part vorsins og um sumarið. Bræður
hans Sigurður og Sæmundur voru
báðir við sjó en hann sinnti bústörf-
um með föður sínum sem þá var orð-
inn 74 ára. Þá var útvarpið komið til
sögunnar. Sæmundur hafði verið á
vertíð á Flateyri og keypt útvarpstæki
fyrir vertíðarhýruna. Kom hann með
það heim og var það eitt af fyrstu út-
varpstækjunum sem komu í sveitina.
Örlög Sæmundar urðu þau að drukna
þrítugur að aldri, er hann tók út af
togarunum Karlsefni kl. 8 á jóladags-
morgni árið 1944. Höfðu þeir verið að
toga alla jólanóttina í tregfiskiríi og
haugasjó uns brotsjór reið yfir skipið.
Minnstu munaði að Jóhannes bróðir
hans léti þar einnig líf sitt.
Á þessum árum var fyrir alvöru byrj-
að að leggja vegi um hinar dreifðu
byggðir landsins. Þótti mörgum gott
að komast í vegavinnu en færri fengu
en vildu. Þá var byrjað að leggja veg-
ina yfir heiðamar á Vestfjörðum.
Vinnan var eftirsótt og var settur kvóti
á hve margir menn úr hverjum hreppi
sýslunnar fengju þar vinnu. Guð-
mundur komst í vinnuna í Mýrhrepp-
ingakvótanum. Verið var að leggja
\ ♦ « * * '4 * * V*
veginn um Gemlufallsheiði og um
Önundarfjörð áleiðis til ísafjarðar. Um
haustið hafðist að opna veginn frá Ön-
undarfirði að Gemlufalli. Vegavinnu-
verkstjórinn hafði komið með dráttar-
hestana með sér vestur um vorið og
tók Guðmundur þá í eldi um vetur-
inn, því næsta vor átti að leggja í
Breiðadalsheiðina. Ekki hafði hann þá
órað fyrir því að liðlega fimmtíu árum
síðar ynni svo sonur hans að undir-
búningi fyrir jarðgöng undir heiðina
og að á sama tíma yrði unnið að brú-
argerð yfir Dýrafjörð við Lambadals-
odda.
Eftir áramótin 1933-1934 fór Guð-
mundur suður í atvinnuleit. Ekki var
um aðra vinnu að gera en að reyna að
komast í skipsrúm í byijun vetrarver-
tíðar. Fór hann suður upp á von og
óvon og réðst síðan fyrir tilviljun í
skipsrúm í Grindavík. Var hann þar
fram til Jónsmessu en fór svo vestur í
byrjun sláttar. Og hann hélt svo áfram
að fara suður á vertíð næstu árin og
svo aftur heim á vorin um það leyti
sem bjarkimar á Lambadalshlíðinni
voru að springa út Svo fór hann að
ráða menn með sér í verið að vestan
og þegar Grindarvíkurvertíðum þeirra
Vestfirðinganna lauk í byrjun stríðs-
ins, höfðu þeir sex bræðumir róið í
Grindavík.
Um haustið 1941 fór Guðmundur
suður í atvinnuleit Þá um sumarið
hafði bandaríski herinn komið til
landsins og tekið við vömum íslands
en Bretamir að mestu flutt í burtu.
Guðmundur var í vinnu syðra fram á
næsta vor, lengst í Hvalfirði. Þá fór
hann í nokkrar vikur á bát frá Akra-
nesi áður en hann sneri aftur vestur.
Næstu árin var hann svo alveg heima
í Lambadal við sjálfstæðan búskap ut-
an þess að hann fór á tvær vetrarver-
tíðir á Akranes.
Á styrjaldarárunum beið Dýrafjörður
ofboðsíegt afhroð er á þriðja tug
ungra vaskra manna fórst í hildarleik
stórveldanna á hafinu og féllu þar
nokkrir af góðum vinum Guðmundar.
Hvert slysið rak annað, oft féllu tveir
eða þrír úr sömu fjölskyldu.
Um það Ieyti sem Bjami og Gunn-
jóna fluttu frá Skaga að Innri-Lamba-
dal, heyrði Guðmundur sagt að þar
væri gott undir bú. Áttu menn þá við
að vetrarbeit fyrir sauðfé væri góð á
Lambadalshlíð og þá ekki síður að beit
fyrir kvíaær væri afbragðsgóð fram á
Lambadal. Þetta reyndist honum allt
rétt vera og stundaði hann þar sjálf-
stæðan búskap frá árinu 1941-1960.
Fljótlega kom hann sér upp góðu fjár-
búi á mælikvarða þess tíma og hafði
þá til ábúðar neðri hálflenduna í
Innri-Lambadal, sem hét Innri-
Lambadalur I. Var hann þá einhleyp-
ur, giftist ekki fyrr en fáeinum árum
seinna.
Sumarið 1944 kynntist Guðmundur
stúlku sem var kaupakona hjá systur
hans í Ytri-Lambadal og Ieiddu þau
kynni síðar til hjúskapar. Kaupakonan
var Þórlaug Finnbogadóttir, fædd og
upp alin norður í Bolungarvík. For-
eldrar hennar voru Sesselja Sturlu-
dóttir og Finnbogi Bemódusson sjó-
maður er gat sér góðs orðs sem sagna-
þulur og fræðimaður. Hófu þau bú-
skap vorið 1946 en giftu sig
laugardaginn fyrsta í þorra 1947. Byrj-
uðu þau á að byggja upp bæinn og
klæða hann utan með jámi, auk þess
sem skúrbygging var byggð framan
við hann.
Svo feeddust bömin eitt af öðru. Sess-
elja fæddist 4. mars 1948. Þetta var
um hávetur og fyrsta bam móðurinn-
ar og í ljósi þess fæddi hún bamið á
spítalanum Þingeyri.
Ágúst fæddist heima í Lambadal 8.
júní 1949. Vorið var ákaflega kalt og
stórhríðarbyljir út maímánuð. Nótt-
ina 27. maí var Guðmundur t.d. inni á
Lambadalshlíð að leita að kindum. Þá
var kafaldsbylur, hlíðin einn hrím-
skógur, fingurgrannar greinar voru
eins sverar og mannshandleggur af
klakanum. Öll hlíðin var sem eitt
dauðans ríki með kristalsaugu sem
glitmðu í nóttlausri veröld þessa
harðindavors.
Gunnjóna fæddist 24. maí 1951. Þá
var gott vor, allur gróður snemma á
ferðinni og allt veðurfar sem ólíkast
því sem hafði verið er annað bamið
fæddist tveimur árum fyrr. Hún fædd-
ist á sjúkraskýlinu á Þingeyri en það
hafði þá nýlega verið tekið í notkun og
gamli spítalinn lagður niður.
Þórir Öm var fæddur 24. desember
1952 heima í Innri-Lambadal, undir
þrumandi ræðu í útvarpi frá jóla-
messu hjá séra Bjama Jónssyni. Hann
var því sannkallað jólabam.
Sigurður, bróðir Guðmundar, bjó á
efri jörðinni í Lambadal til 1954 eða
þar til kona hans dó, eftir skamma
Iegu á sjúkrahúsi í Reykjavík, þá rétt
liðlega þrítug að aldri. Þá áttu þau
þrjú ung böm. Seldi hann jörðina
Ragnari Guðmundssyni frá Brekku á
Ingjaldssandi. Á nýársdagsmorgun
1955 brann efri bærinn í Lambadal.
Ragnar lagði ekki í að byggja upp aftur
og fluttist í burtu en Guðmundur
keypti af honum jörðina.
Eftir að Guðmundur var orðinn einn
ábúandi í Innri-Lambadal, fóm smala-
mennskumar mjög að þyngjast. Verst
var að smala til rúnings á vorin og sér-
staklega var erfitt þá að smala Hvallát-
ursdalinn. Þegar krakkamir voru
orðnir sex, átta ára, fór hann að hafa
þá með sér í smalamennskumar þótt
sjálfsagt hafi verið misjafnlega mikið
gagn í því, a.m.k. til að byrja með.
Síðustu fimm árin sem Guðmundur
og Þórlaug bjuggu var heyskapur að
mestu tekinn á ræktuðu landi og al-
veg á síðustu tveimur árunum. Fénu
fjölgaði dálítið og var komið í 250
kindur svo að sæmilega horfði með af-
komuna. Hins vegar var allt í verra
með heilsufarið á konunni. Hún var
altekinn af liðagigt og varð að fara
öðru hveiju til Reykjavíkur til lækn-
inga. Bömin vom óðum að komast á
skólaaldur og enginn bamaskóli í
sveitinni utan heimagönguskóli á
Núpi sem vegna samgönguörðugleika
var vonlaust að nota. Sesselja fór tíu
ára í bamaskóla út að Þingeyri og var
þarveturlangt.
Næst kom til að fá skóla fyrir Ágúst.
Til þeirra hluta varð að líta út úr firð-
inum og varð fyrir valinu Holt í Ön-
undarfirði. Þangað var yfir fjallveg að
fara, þótt hann sé ekki hár en það er
Gemlufallsheiðin. Nokkrum sinnum
gekk Ágúst svo einn yfir heiðina þenn-
an vetur og gekk alltaf vel.
Smám saman varð Guðmundi það
Ijóst að þótt hann hefði alltaf ætlað að
verða góður og gildur bóndi í Lamba-
dal, yrði hann samt að taka þá þung-
bæm ákvörðun að gefast upp og flytja
suður. Þegar hann keypti áburðinn á
jörðina vorið 1960, ákváðu þau hjónin
að þetta yrðu síðustu áburðarkaupin
hjá þeim. Þá var kominn sími og veg-
ur að Lambadal og hægt að vélslá all-
an heyskap. Ekkert rafmagn var kom-
ið að bænum og ekki fyrirsjáanlegt að
lögð yrði lína næstu árin. Veikindi
konu hans ágerðust og öll fjögur
bömin komin á bamaskólaaldur. Þeg-
ar svo þurfti að fara að koma þeim fyr-
ir hingað og þangað yfir heilu vetuma,
var lítil tilhlökkun foreldranna að hýr-
ast ein í bænum. Þetta sumar fór Þór-
laug suður að reyna að fá bót á sínum
meinum og dvaldi þá í burtu í þrjár
vikur án árangurs.
í lok heyskaparins vom allar hlöður
fullar af góðu heyi, mesta hey sem
komið hafði í hlöður í Innri-Lamba-
dal. Nú var úr vöndu að ráða. Að skera
niður um haustið og fara frá öllum
heyjunum ónýttum var sama og
ganga frá búinu slyppur og snauður,
því búið var að taka að miklu leyti út á
afurðir ársins og það sem afgangs yrði
væri þá verðmæti ærskrokkanna en
ærkjöt þótti ekki nein munaðarvara
og því lítils virði.
Það varð að samkomulagi þeirra
hjónanna að Þórlaug skyldi fara suður
með bömin en Guðmundur kæmi svo
seinna þegar búið væri að ganga frá
öllu vestra og fé einhvem mann til
þess að hugsa um skepnumar yfir vet-
urinn. í raun og vem vissi hann að
hann myndi ekki fara suður um vetur-
inn, því framtíðin valt á því að sem
mest fengist út úr búskapnum og eitt-
hvað af striti síðustu ára skilaði sér aft-
ur.
Geysileg viðbrigði vom fyrir bömin
að flytja frá afdalasveitabæ í fjölmenn-
ið í Reykjavík. Þau vom þá á aldrinum
átta til tólf ára og fóm öll í bamaskóla
Austurbæjar.
Eftir sláturtíðina skrapp Guðmund-
ur suður en fór svo aftur vestur og réð
sig sem beitningamann á landróðra-
bát sem reri frá Þingeyri en fékk mann
til að annast um skepnuhirðinguna
heima í Lambadal.
Skömmu fyrir jól fór hann heim að
Lambadal svo vetrarmaðurinn fengi
frí frá skepnuhirðingunni fram á
þrettánda. Hann var því einn í iitla
bænum um jólin. Á aðfangadagskvöld
kveikti hann á sex kertum á borðinu
undir baðstofuglugganum því bömin
vom íjögur og svo þau hjónin tvö.
Söng hann svo fullum rómi jólasálm-
ana með útvarpinu og hlustaði á fagn-
aðarboðskapinn. Þetta vom síðustu
jólin hans í Lambadal og þóttu hon-
um það góð jól en tómleg í lok 34 ára
búsetu þar.
Þegar leið á veturinn tók hann við
fjárgæslunni og þá kom Ágúst að
sunnan. Hann undi illa Reykjavíkurl-
ífinu og fékk sig eftirgefinn úr skóla til
þess að fara vestur gegn því að fara í
vorpróf á Þingeyri. Um veturinn
höfðu hann og Sesselja, með skólan-
um, hjálpað móður sinni við skúr-
ingavinnu. Móðir þeirra vann áfram
utan heimilisins næstu árin, þar til
hún varð að gefast upp fyrir liðagigt-
arsjúkdómnum.
Sauðburðurinn byrjaði á venjuleg-
um tíma þetta síðasta vor Guðmundar
í Innri-Lambadal. Hann gekk vel og
þegar krakkamir vom búnir í skólan-
um kom öll fjölskyldan saman í síð-
asta sinn í litla bænum í Lambadal.
Eftir rúningu fjárins og það komið til
fjalls, var ekkert meira um það að
hugsa til haustsins og fór fjölskyldan
þá öll suður.
Nú var Guðmundur fimmtugur að
aldri kominn til Reykjavíkur, til þess
að halda áfram lífsbaráttunni og sjá
sér og sínum farborða.
Var hann í fyrstu við byggingarvinnu
en fékk svo frí í vinnunni til þess að
fara vestur að smala fénu og ganga frá
búskaparlokum. Elstu bömin, Sess-
elja og Ágúst, fóm með honum til að
aðstoða við smalamennskuna. Nú átti
hann yfir 600 fjár á (jalli, sem allt
skyldi leitt til slátmnar í sláturhúsinu
á Þingeyri.
Þegar búið var að ganga frá búskap-
arlokunum fór hann strax suður aftur.
Bömin vom þá öll að byrja í skólan-
um. Vann hann áfram í byggingar-
vinnu fram að áramótum 1961-62. Þá
réðst hann í Hampiðjuna og var þar
næstu mánuði.
Seinni hluta vetrar 1962 festi hann
svo kaup á íbúð í byggingu á Háaleit-
isbraut 34. Seint um haustið flutti
fjölskyldan þar inn og bjó þar næstu
átta árin. Skömmu áður en þau fluttu
í nýju íbúina eignuðust þau hjónin
fimmta bamið. Það var strákur sem
skýrður var Bjami eftir afa sínum.
Hann var fæddur 23. september 1962.
Annar sonur Halldór Ingi faeddist svo
12. júní 1964. Börnin vom þá orðin
sex og nóg að hugsa um. Það vom tíu
ár á milli Þóris og Bjama og í raun
kynslóðarbil á milli eldri krakkanna
og þeirra yngri. Þau eldri vom öll
fædd í sveitinni. Þau fóm að vinna
strax og þau komust á legg og upp-
lifðu að flytjast úr sveit í borg.
Auk bama sinna sex, ólu þau Guð-
mundur og Þórlaug upp fósturson,
Pál Tryggva Karlsson, í 16 ár eða frá
tveggja til átján ára aldurs (1970-
1988).
Þau hjónin seldu íbúðina við Háaleit-
isbraut árið 1970 og keyptu einbýli-
hús í Árbæjarhverfi. Það var í Vorsabæ
og númer átta. Þama í Vorsabænum
v-'v'v\\!vY't.V‘v-V\.\\vvvY\ WW*
þótti Guðmundi alveg dásamlegur
staður. Þar gat hann sofriað við ámið-
inn á kvöldin og vaknað við fuglasöng-
inn á morgnana.
Eins og fyrr segir vann Guðmundur
lítils háttar í byggingarvinnu og einn-
ig í Hampiðjunni, nokkra mánuði, eft-
ir að hann kom suður. En aðalstarfið
var þó við verslun og við þau störf
vann hann í aldarfjórðung.
Þegar Ásbjöm Olafsson byrjaði að
versla með byggingarvömr réðst Jó-
hannes bróðir Guðmundar til hans og
veitti þeirri starísemi forstöðu. Brátt
kom að því að íjölga þurfti mönnum
og réðst Guðmundur þar til. Vom þeir
löngum tveir bræðumir en máttu
ráða menn eftir þörfúm. Þetta þótti
Guðmundi mjög frjálslegt og
skemmtilegt starf. Eftir að Jóhannes
bróðir hans dó tók hann við stjómun
á byggingavöruversluninni.
Árið 1977 var svo þessi timburvöm-
verslun Ásbjamar Olafssonar hf. lögð
niður. Guðmundur var þá 67 ára gam-
all. Halldór, yngsti sonurinn, var inn-
an við fermingu, Páll TVyggvi, fóstur-
sonurinn, níu ára og heilsa konunnar
slæm. Guðmundur hafði lengst æv-
innar stundað sjálfstæða vinnu. Einn-
ig fannst honum svo vera þau fimm-
tán ár sem hann var hjá Ásbimi. Leit
hann því með hálfgerðum kvíða til
þess að fara á eldri ámm að leita sér að
vinnu og hæpið að hann fengi starf
sem hann sætti sig við. Það varð að
ráði hjá honum og fjölskyldunni að
stofria fyrirtæki svo hann, á eigin spýt-
ur, gæti haldið áfram við það starf sem
hann hafði lengi unnið við og honum
henntaði vel. Stofnuðu þau fyrirtækið
Viðarsöluna hf. og rak hann það
næstu árin, á meðan starfsorkan var
næg. Var hún fyrst til húsa í Síðumúla
15 en síðan flutti hann fyrirtækið
heim í bílskúrinn í Vorsabæ 8, því
smáfór að draga af honum eftir að ald-
urinn fór að færast á áttunda áratug-
inn. Þegar yngstu synimir höfðu lokið
stúdentsprófi fór hann að draga sam-
an umsvifin enda farinn að litast um
eftir skjóli í ellinni.
Þegar húma fór að kvöldi eftir glaðan
og viðburðaríkan ævidag, fór Guð-
mundur að huga að því að búa þeim
hjónum skjól í ellinni, þar sem hann
gæti enn um stund horft fram á veg-
inn og látið minningar langrar ævi
streyma í gegnum hugann.
Árið 1986 fluttu þau gömlu hjónin í
íbúð í V.R. húsinu við Hvassaleiti 58 í
Reykjavík, örskammt frá þeim stað er
hann vann fyrstu handtökin eftir að
hann flutti til Reykjavíkur fimmtugur
að aldri. Þama átti Guðmundur
ánægjulegt ævikvöld, þar sem hann
gat af svölunum og út um gluggana
litið nær allan fjallahringinn um-
hverfis Faxaflóann frá Snæfellsjökli að
Reykjanesstá. Aðeins þurfti að ganga á
milli glugga til þess að sjá eitthvert
það fjall á Faxaflóasvæðinu sem nöfri-
um tjáir að nefna. Og þama í íbúðinni
við Hvassaleiti fór Guðmundur, á átt-
ugasta aldursári, að stinga niður
penna og rifja upp atburði liðinnar
ævi. Kveikjan að því var sú að sumar-
ið 1988, á 120 ára fæðingaraftnæli
föður síns, fór hann á æskustöðvarnar
vestur í Dýrafirði ásamt fjölda annarra
afkomenda hans. Þá var hann spurður
ótal spuminga um líf og lífsbaráttu afa
og ömmu í þessu stórbrotna og hrika-
lega umhverfi og einnig um mannlífið
almennt á fyrstu áratugum aldarinn-
ar. Sumu gat hann svarað strax en
annað vafðist nokkuð fyrir honum þá.
En þetta vakti hjá honum löngun til
að láta eftir sig mynd af lífshlaupinu til
afkomenda sinna og auðnaðist hon-
um að skilja eftir minningar sem eru
bömum hans og bamabömum
ógleymanlegur fjársjóður.
Fyrir um tveimur ámm fór hann að
kenna þess sjúkdóms er Ieiddi hann til
dauða. Síðustu mánuðina var hann
heima í skjóli konu sinnar og barna
með dyggri aðstoð Heimahlynningar
Krabbameinsfélagsins. Þrátt fyrir erf-
iða fötlun sína stóð eftirlifandi kona
hans ávallt við sjúkrabeð hans og
sýndi enn hvílíkur máttarstólpi hún
hefur reynst vera í gegnum lífið.
Guðmundur Jens Bjamason er jarð-
aður í Fossvogskirkjugarði í Reykjavík
14. júní 1991. Ég þakka honum sam-
fylgdina og lífið.
Ágúst Guðmundsson.