Tíminn - 17.07.1991, Blaðsíða 7

Tíminn - 17.07.1991, Blaðsíða 7
Miðvikudagur 17. júlí 1991 Tíminn 7 VETTVANGUR Björn S. Stefánsson: Fæðuöryggi Islendinga Ég rakti það í blaðinu 21. f.m. („Úr sögu útflutningsbóta land- búnaðarins“) hvernig komst á sú regla, að bændum var tryggt innanlandsverð fyrir útfluttar afurðir að vissu marki. Af þeirri sögu verður samt ekki mikið lært. Rökin fyrir því, að bændur nytu fulls innanlandsverðs fyrir nokkra útflutningsframleiðslu, voru þau, að með ríflegri full- nægingu innlendra þarfa yrði tryggt nægilegt framboð matvæla þótt harðnaði í árí. Það sjónarmið tengdist því markmiði, að tryggja bærí þjóðinni með eigin framleiðslu þau matvæli, sem náttúrleg skilyrði væru til að framleiða hér. Það hafði einróma stuðning Alþingis árið 1960, þegar ákvæðið um útflutningsbæt- ur var lögfest, og aftur árið 1985, þegar búvörulögin voru sett. Allt þetta tímabil hefur verið frið- ur við Norður-Atlantshaf og ekki reynt á þá öryggisráðstöfun, sem felst í fjölbreyttri og ríflegri mat- vælaframleiðslu hér á landi, ekki frekar en reynt hefur á þann her- búnað, sem hér er ætlaður þjóð- inni til öryggis. Þótt markmiðum búvörulaga hafi ekki verið breytt, hefur undanfarin misseri verið raskað grundvelli þess búskapar sem skapar þjóðinni fæðuöryggi. Þar munar mest um niðurfellingu kjarnfóðurgjalds, sem búvörulög heimila stjórnvöld- um að leggja á. Verð á kjarnfóðri á heimsmarkaði sveiflast mikið. Það getur orðið svo lágt, að innflutt kjamfóður verður svo ódýrt, að ekki borgar sig að köggla gras, að ekki borgar sig að sá komi, svo að ég nefni nýmælin í fóðuröflun, en það sem varðar mestu, að ekki borgar sig að vanda til heyskapar. Svo geta komið tímar, að kjam- fóðurverð fer margfalt upp. Þannig stendur nefnilega á, að fóðurkom, sem fer á markað, er ekki nema ör- lítið brot af fóðuröflun í heimin- um, og nokkuð af því er aukaafurð Alþingi gerði vorið 1985 staklega varðar miklu, ef að þreng- ir með aðföng, að tryggja mjólkur- afurðir og grænmeti. Þrengingar mundu bitna harðast á fólki þar sem slík framleiðsla er óveruleg, fyrst og fremst á höfuðborgar- svæðinu ásamt Suðumesjum. Þar eru ungmennin nú um 38.000, konur á bameignaraldri 37.000 og gamalmenni 11.000. Nægar mjólkurafurðir verða ekki tryggðar, ef á bjátar, nema til sé ríkulegt fóður í venjulegu árferði. Ég veit ekkert sem getur verið auðveldara að skýra fyrir útlend- ingum um stöðu landsins, og þarf ekki mikla þekkingu á hnattstöðu landa til að skilja hversu sérstök hún er. Það er til að mynda auð- veldara en að halda fram mikilvægi þess, að íslendingar fái einir að sitja að fiskislóðum landsins, þvf að þá eru gjama borin saman góð efni íslendinga við þröng kjör sjáv- arútvegsbyggða annarra Evrópu- landa, sem ekki mega stunda sjó við ísland. Menn þurfa líka að vita, matkornsræktunar. Þess vegna veldur lítil uppskerusveifla marg- faldri sveiflu á framboðnu fóðri, og verðið fer eftir því. Slíkar verð- sveiflur eru ekki til leiðbeiningar um varanlegar forsendur traustrar fóðuröflunar hér á landi. Oft er vísað til þess, að á heims- markað séu settar niðurgreiddar afurðir. Það er einmitt það sem nú er verið að fást við í GATT- samn- ingum. Endurbætt GATT-sam- komulag getur samt ekki breytt þessu sérkenni fóðurmarkaðar heimsins. ísland er mikil matarkista. Fæðu- öflunin er hins vegar heldur fá- breytt. Hér eru um 63.000 ung- menni í ömm vexti (undir 15 ára aldri), um 58.000 konur á barn- eignaraldri og um 18.000 gamal- menni, fólk, sem illa þolir fábreytt fæði. Fyrir heill þessa fólks sér- tvær merkar samþykktir sem varða almannavlöbún- aö I fæðuöflun. Það setti bú- vörulög, þarsem stjórnvöld hafa vegna fæðuöryggis þjóðarinnar heimíld tíl að leggja gjald á innfiutt fóður til þess að treysta innlenda fóðuröflun. Það setti lög um almannaviðbúnaö, sem skeytt var við lög um al- mannavarnir, þar sem hag- varnaráði, sem allir ráðu- neytisstjórarnir skipa, er ætlað að treysta viðbúnaö á válegum tímum. Hvort* tveggja þótti svo sjálfsagt mál, að um það urðu engar umræður. að hér er í vissum skilningi gott undir bú, en það er búskapur sem hlýtur þó að vera kostnaðarsamur vegna legu landsins. Ég er sann- færður um, að yfirleitt þyrfti ekki nema nokkurra mínútna mál til að skýra þetta fyrir útlendingi, svo að hann skildi, að það væri óvitaskap- ur að nýta ekki gæði landsins til að tryggja fæðuöryggi. Það er stutt að líta til Grænlands. Þar er lítil sem engin fóðurræktun og engar mjólkurkýr og ekki garðyrkja. Þar þyrfti ekki langa stöðvun aðdrátta til að fólk yrði hungurmorða. Það er óvitaskapur að gera sér ekki grein fyrir þessu. Það er vítaverð vanræksla að kynna ekki þessa stöðu landsins í þeim samningum sem nú fara fram um alþjóðavið- skipti (GATT). Alþingi gerði vorið 1985 tvær merkar samþykktir sem varða al- mannaviðbúnað í fæðuöflun. Það setti búvörulög, þar sem stjóm- völd hafa vegna fæðuöryggis þjóð- arinnar heimild til að leggja gjald á innflutt fóður til þess að treysta innlenda fóðuröflun. Það setti lög um almannaviðbúnað, sem skeytt var við lög um almannavamir, þar sem hagvarnaráði, sem allir ráðu- neytisstjóramir skipa, er ætlað að treysta viðbúnað á válegum tím- um. Hvorttveggja þótti svo sjálf- sagt mál, að um það urðu engar umræður. Það liðu nærri 6 ár þar til fréttist af hagvamaráði. í janúar 1991 sagði frá því, að það hefði komið saman í fyrsta sinn, en á þeim dög- um hafði verið ákveðið, að banda- menn hæfu stríð við írak um Kú- veit. Þess var getið, að ráðið héldi, að íslendingar væru vel settir um m.a. fóður. í sömu andrá mátti heyra þá frétt frá Ítalíu, að þar hamstraði fólk mat af ótta við að stríðið breiddist út. Aðgerðaleysi hagvarnaráðs hlýtur að sýna, að yf- irmenn ráðuneytisstjóranna, ráð- herrar landsins, hafa ekki talið ástæðu til að framfylgja lögum um það. Framleiðsluráð landbúnaðarins á samkvæmt búvömlögum að meta og taka tillit til fæðuöryggis að því leyti sem það varðar landbúnað. Það boðaði til fundar um málið í júlí 1986. Þangað vom boðaðir m.a. þrír fulltrúar hagvarnaráðs. Tveimur dögum eftir að fundar- boðið var sent hagvamaráði skip- aði forsætisráðherra ráðið, þ.e.a.s. rúmu ári eftir setningu laganna. Þó þurfti ekki einu sinni að leita uppi heppilega menn í ráðið, þar sem í lögunum stendur hvaða embættismenn skuli skipa það. Framleiðsluráð óskaði eftir því, að hagvamaráð sinnti málinu. Annað hefur Framleiðsluráð ekki gert. Upptök málsins hjá stjómvöldum em þau, að landlæknir, sem á sæti í almannavarnaráði, tók það þar upp um miðjan 8. áratuginn, og árangurinn af því urðu lögin um almannaviðbúnað (hagvarnir) vor- ið 1985. Við Hákon Sigurgríms- son, framkvæmdastjóri Stéttar- sambands bænda, fómm á fund forsætisráðherra í mars 1986 og gerðum honum grein fyrir málinu. Arangurinn varð enginn, eins og aðgerðaleysi hagvarnaráðs sýnir, en ráðuneytisstjórinn í forsætis- ráðuneytinu er formaður ráðsins. Við Ólafur Ólafsson landlæknir fómm í júlí 1987 á fund nýs for- GATT-samningamir um heimsviðskiptl með matvæll taka ekki tillit til fæðuörygg- is. I þeim ráða ferðinni stór- veldl með fjölbreytta fæðu- öflun, ríki með herstyrk til að tryggja fæðuöryggi sitt og rikl sem eiga stutta að- drætti. Þótt ástæður íslend- inga séu auðskýrðar, þarf fella má að almennum reglum um sætisráðherra og kynntum honum málið. Síðan sömdum við greinar- gerð um það. Þar reifuðum við hvað styrkti fæðuöryggi þjóðar- innar og hvað veikti það og hvað væri helst til athugunar í þeim efnum. Hins vegar mátum við ekki hvaða hættur væru líklegar, við töldum okkur ekki kunnáttumenn á því sviði. Vorið 1989 afhentum við greinargerðina þremur ráð- herrum og fórum á fund þeirra til að fylgja málinu eftir. Það voru Iandbúnaðarráðherra og heil- brigðisráðherra og loks dóms- málaráðherra, enda lýstum við þeirri skoðun f greinargerðinni, að aðgerðaleysi stjómvalda í þessum efnum mætti ef til vill kenna því, að ábyrgðin væri hjá fjölskipuðu stjórnvaldi, og töldum líklegra til árangurs að fela almannaviðbúnað almannavamaráði, en það er undir dómsmálaráðherra. Þeir, sem koma fram fyrir íslands hönd í alþjóðasamstarfi, bera ís- lendingum boð um það, sem kraf- ist er almennt í samskiptum ríkja. Þeir þurfa Iíka að kunna að kynna lífshagsmuni íslendinga. Alþingi setti lög um vísindalega nýtingu sjávarslóða við ísland árið 1948 og Iagði þannig gmndvöll að forræði strandríkja heimsins yfir land- grunninu. Áður ríktu hér í norður- höfum leifar Rómarréttar, sem þrengdi hlut strandbyggja undan landi. Þeir íslendingar, sem best þóttust þekkja heiminn í þessum efnum, vömðu við útfærslu fisk- veiðilögsögunnar við ísland, en vom bornir ráðum. í þessu öðm lífshagsmunamáli íslendinga er það enn svo, að nokkrir íslending- ar, sem teljast þekkja heiminn hvað best, vilja síst taka tillit til að- stæðna hér á Iandi. GATT-samningarnir um heims- viðskipti með matvæli taka ekki tillit til fæðuöryggis. í þeim ráða ferðinni stórveldi með fjölbreytta fæðuöflun, ríki með herstyrk til að tryggja fæðuöryggi sitt og ríki sem eiga stutta aðdrætti. Þótt ástæður íslendinga séu auðskýrð- ar, þarf að finna mælikvarða, sem að finna mælikvarða, sem fella má að almennum regl- um um frjáls viöskipti, um það hverníg megl taka tillit til þeirra, sem ekki búa við áðumefndar ástæður til að tryggja fæðuöryggi sitt. Til þess þarf bæði vit og vilja. frjáls viðskipti, um það hvernig megi taka tillit til þeirra, sem ekki búa við áðurnefndar ástæður til að tryggja fæðuöryggi sitt. Til þess þarfbæði vit ogvilja. Málflutningur íslendinga í GATT-samningum væri nú ólíkt auðveldari, ef eitthvað lægi eftir hagvamaráð og Framleiðsluráð landbúnaðarins um fæðuöryggi. David Keys fornleifafræðingur, fréttaritari Tímans í London: ” GRÍSKA EYJAN SANTORINI: 3700 ARA MUSTERI FINNST UNDIR FIMM METRA GOSÖSKULAGI Grískir fomleifafræðingar hafa bor- ið kennsl á það sem virðist hafa verið margra hæða hátt frjósemismusteri — grafið undir fimm metra þykku gosöskulagi á eyju í miðju Eyjahafi. Musterið er hluti af heilli 3700 ára gamalli borg, sem fór á kaf undir þykkt öskulag eftir milrið eldgos á seinni hluta 17. aldar f. Kr. Uppgröftur á eynni á undanfömu ári hefur gefið nýjar upplýsingar um leir- keragerð og byggingarstíl, sem gefur til kynna að dularfull þriggja hæða bygging, innandyra skreytt fresku af hálfnakinni konu, hafi líklega verið trúardýrkunarstaður. Þessi foma borg á grísku eynni San- torini, sem til foma nefndist Thera, grófst undir 50,000 rúmmetrum af gosösku. Enn eru tuttugu og níu af þeim þrjátíu hekturum, sem borgin stóð á, á kafi undir öskunni og bíða uppgraftar. Ólíklegt er að margir íbú- anna hafi náð að flýja fyrir gosið — og flestir af um 12.000 íbúum borgarinn- ar hljóta þess vegna að hafa farist í þessu mannskæða eldgosi sem fom- leifafræðingar álíta nú að hafi átt sér staðárið 1628 f.Kr. Byggingin — sem nú er vitað að er trúardýrkunarmiðstöð — er þekkt undir nafninu ,Hús kvennanna" vegna freskanna með kvennamynd- unum. Nýjasti fomleifauppgröfturinn í byggingunni hefur leitt í ljós úrval af dularfullum og einstæðum leir- og postulínshlutum — þ.á m. 40 cm breitt leirborð með einn keilulaga fót, þakið talkúmi, minna leirborð, fer- kantað og 40 cm langt þríhymt leir- ker á þrem fótum. Þriggja hæða ljósrenna hefur líka fundist í byggingunni. Hún var opin til lofts og var ætlað að upplýsa stig- ann vel og gangana á hverri hæð. Hin óvenjulega lögun leirhlutanna og byggingarfræðilegur skyldleiki við mínóisku trúarbyggingamar á ná- grannaeyjunni Krít gefa til kynna að Hús kvennanna hafi gegnt trúariðk- unarhlutverki. Auk freskunnar með kvennamynd- unum í Húsi kvennanna hefur upp- gröfturinn á niðurgröfnu borginni líka orðið til þess að stærsta safn mynda frá bronsöld í Evrópu hefur fundist. Margir innveggir í bygging- um borgarinnar em enn þaktir fresk- um með skipum, húsum, hermönn- um, Ijónum, hlébörðum, öpum, höfr- ungum og landslagi. Ein myndin sýn- ir það sem trúlega er hin mikla borg Santorini sjálf, eins og hún Ieit út á 17. öld f. Kr. — rétt fyrir eyðilegging- una í hinu mannskæða eldgosi 1628 f. Kr. Á síðustu 15 ámm hefur prófessor Christos Doumas við Aþenuháskóla stjómað uppgreftinum. Nú hefur ná- kvæm skilgreining á þessari fomu borg verið birt í þriggja binda ritverki, „Thera and the Aegean World", sem gefið er út af Thera Foundation í London.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.