Tíminn - 20.12.1991, Blaðsíða 8

8 Tíminn
JÓLABLAÐ 1991
Jólanóttin
(Eftir handriti
Ólafs Sveins-
sonar í Purkey)
Mér hefir verið sagt frá því, að svo
hafi viljað til á bæ einum, að sá
kvenmaður, er var látin vera
heima á jólanóttina, hafi verið vit-
stola orðin, þá fólkið kom heim
uin morguninn; því þá var siður
að embættað var á jólanóttina, og
allir fóru til tíða ungir og gamlir,
nema kvenmaður einn, sem skyldi
hafa gát á öllu á heimilin. Svo fór
nú fram nokkrar jólanætur á þeim
bæ, að kvenmaðurinn, er heima
var, var vitskert orðin um morg-
uninn, en ekki mátti af vana
bregða, og urðu nú fáar til að
verða heima; varð þó svo að vera,
að ein hlaut að gjöra það. Nú hafði
um vor eitt verið tekin vinnukona,
og barst nú að henni að vera
heima hina fyrstu jólanótt, er hún
var þar. Hún vissi, hvernig farið
hafði fyrir hinum, er heima höfðu
verið áður.
Þegar fólkið var komið á stað,
kveikir hún ljósin, og setur hér og
hvar um bæinn; síðan sest hún á
rúm sitt og fer að lesa í bók.
Stúlkan var vel að sér og guð-
hrædd: Þegar hún hafði setið litla
stund, kemur í bæinn margt fólk;
voru það karlmenn og börn. Tók
það nú allt til að dansa með ýms-
um dansleikjum; það talaði til
stúlkunnar, og biður hana að
koma í hópinn og dansa með sér,
en hún þegir, situr kyrr og Ies í
bókinni. Það biður hana að koma,
og býður henni hitt og annað til
þess að koma. En hún svarar
engu, og situr kyrr sem áður.
Þetta gekk einatt, að það var að
dansa og biðja hana að koma til
sín. En það tjáði ekki; hún sat
kyrr, þótt það biði henni henni
stórgjafir; gekk þetta alla nóttina;
en þegar komið var að degi, fór
það í burt, en heimafólkið kom, og
bjóst það við, að hún mundi vera
orðin trylt eins og hinar. En þegar
það kom, sá það hana vera eins og
hún var þá það skildist við hana.
Spurði það hana að, hvort ekki
hefði neitt fyrir hana borið, og
sagði hún þá frá, hvernig til hefði
gengið um nóttina; hún sagðist og
hafa vitað það, að hefði hún farið á
dansinn með því, þá mundi hún
hafa orðið, sem hinar, er heima
höfðu áður verið. Var hún síðan
látin vera heima hverja jólanótt, á
meðan hún var þar, og ávallt hafði
sama gengið.
Álfarnir
og Helga
bóndadóttir
(Eftir sögn
bóndamanns
austan úr
Hreppum)
Einu sinni voru ríkishjón á bæ ein-
um í Gnúpverjahrepp austur. Þau
áttu tvær dætur, sem nefndar eru, og
var eldri dóttirin í allramesta uppá-
haldi, en hin var höfð út undan; hún
hélt Helga. Sá var annamarki á bæn-
um, að jafnan fannst sá dauður á jól-
aðaginn, sem bæjarins átti að gæta á
jólanóttina, svo enginn vildi þá vera
heima. Einu sinni sem oftar fór fólkið
allt til tíða af bænum. Fór það í bítið á
aðfangadagskvöldið til þess aö ná f
aftansönginn, eins og þá var siður til,
og ætlaði að koma heim aftur á jóla-
daginn eftir messu. Skipuðu hjónin
nú Helgu að vera heima til þess að
mjalta kýmar, og gæta peningsins og
til að sjóða hangikjöti til jólanna.
Sögðu þau, að það væri þá enginn
skaði, þó hún hrykki upp af, ef svo
vildi að bera. Að því búnu fór kirkju-
fólkið, og var Helga alein heima.
Gegndi hún þá fyrst peningnum og
mjólkaði kýmar á aðfangadagsmorg-
uninn. Því næst sópaði hún allan bæ-
inn rækilega, og fór að því búnu að
sjóða jólakjötið. Þegar hún var langt
komin að sjóða, sér hún hvar hálf-
stálpað bam kemur inn í eldhúsið
með nóann sinn í hendinni. Bamið
heilsar henni, og því tekur hún vel.
Síðan biður bamið Helgu að gefa sér
ögn af kjöti og dálítið af floti í nóann
sinn, og réttir henni hann um leið.
Helga gjörir það, og hafði þó móðir
hennar strengilega bannað henni, að
eta eða gefa nokkra ögn af kjötinu eða
flotinu, áður hún fór burtu um dag-
inn. Þegar Helga var búin að gefa
baminu, kvaddi það hana og vappaði
út aftur með nóann. Leið nú svo dag-
urinn og lauk Helga af öllum útiverk-
um um kvöldið. Að því búnu kveikti
hún sér ljós í baðstofúnni, tók af sér
skóna og settist upp í rúmið foreldr-
anna sinna og fór að lesa í bók.
Þegar lítil stund var liðin, heyrir hún
hávaða mikinn úti fyrir og manna-
mál, og verður þess brátt vör að fjölg-
ar í bænum. Kemur nú inn allramesti
sægur af ókunnugu fólki; fyllist bað-
stofan af gestum þessum og rúmin
öll, svo Helga komst varla fyrir, fyrir
þrengslum, og þess varð hún áskynja,
að eins var fullt frammi í bænum, og
í öllum bæjarhúsunum. Þegar fólk
þetta var búið að koma sér fyrir, fór
það allt að skemmta sér með allskon-
ar leikaraskap og gleði. Ekki lagði það
neitt til Helgu, heldur en það sæi
hana ekki, eða hún væri ekki til. Ekki
skipti hún sér heldur neitt af gestun-
um, og var alltaf að lesa í bókinni
sinni. Þegar Helga hélt, að viðlíka
vaka væri komin og vant var, vildi
hún fara út að mjólka kýmar; því þar
var siður að mjólka eftir vöku, eins og
fejfiÉiiSiÉafel
fór það allt að skemmta sér með leikaraskap og gleði
víða er gert. En hún gat ekki snúið sér
við fyrir þrengslum. Einn maður var í
baðstofunni miklu stærri en allir aðr-
ir; hann var roskinlegur og hafði mik-
ið skegg. Þessi maður kallar nú upp,
og biður ókunnuga fólkið að hliðra
til, Iofa Helgu að ná skónum sínum,
og gefa henni rúm til að ganga um
baðstofuna og bæinn. Fólkið gjörir
það. Fer þá Helga út í myrkrinu; því
hún skildi ljósið eftir hjá fólkinu. Þeg-
ar hún er komin út í fjósið og farin að
mjólka kýmar, heyrir hún, að þar
kemur einhver. Sá heilsar henni; hún
tekur því vel. Sá sem inn kom biður
hana þá, að lofa sér að hvíia hjá henni
uppi í moðbásnum. En Helga þver-
neitar því. ítrekaði hann bæn sína
nokkrum sinnum, en hún neitar því
alltaf. Fer hann burtu við svo búið, en
Helga heldur áfram að mjólka.
Skömmu eftir heyrir hún að gengið
er inn í fjósið að nýju. Er henni enn
heilsað, og heyrir hún, aðþað er kven-
maður. Hún tekur kveðjunni vel. Hin
aðkomna þakkar þá Helgu alúðlega
fyrir bamið sitt, og fyrir það, aö hún
hafi ekki orðið við bón mannsins síns
í fjósinu. Og um leið réttir hún að
henni fataböggul, sem hún biður
hana að eiga fyrir hvom tveggja
þennan greiða, sem hún hafi sýnt sér.
,/Etla ég svo til,“ segir aðkomna
kona, ,^ð í böggli þessum séu föt
handa þér, sem þú verðir sæmd af að
bera á þínum heiðursdegi, og er þar í
belti, sem ekki mun verða þér þá til
minnkunar. En þú munt verða gæfu-
kona,“ segir hún, „og eignast biskup
fyrir mann. Skaltu aldrei farga fötum
þessum, og ekki bera þau fyrr en þú
giftist." Helga tekur við bögglinum,
og þakkar fyrir gjöfina. Gengur nú
konan út, og Helga fer inn, þegar hún
er búin í fjósinu. Amaðist enginn við
henni, heldur gaf fólkið henni gang-
rúm í bænum. Settist hún upp í rím-
ið aftur, og fór að lesa í bókinni sinni.
Undir daginn fór fólkið að smáfara
burtu, og með degi var það allt farið,
og lét eins og það hvorki sæi Helgu né
heyrði, og eins gjörði hún við það.
Þegar hún var ein orðin, fór hún að
skoða í böggulinn, og sá hún að álf-
konan hafði gefið sér allramestu dýr-
indisföt, en þó bar beltið langt af öllu
öðm. Geymdi hún nú böggulinn
vandlega.
Helga lauk því næst af öllum morg-
ungegningum á jóladaginn, og var
búin að öllu, þegar fólkið kom frá
kirkjunni. „Það lá alténd að, að hún
mundi lifa, af því enginn söknuður
var henni, þó hún heföi farið," sögðu
foreldramir, þegar þau komu heim og
sáu, að Helga var heil á húfi. Var nú
Helga spurð spjömnum úr, hvað fyrir
hana hefði borið um nóttina. En hún
sagði undan og ofan af því. Þó sýndi
hún foreldmm sínum og fólkinu öllu
fötin, sem álfkonan hafði gefið henni.
Dáðust allir að fötunum, en einkum
þó beltinu, og vildi nú bæði móðir
hennar og systir taka þetta af henni;
því þeim þótti henni ekki hæfa slíkt
skraut. En Helga lét ekki klæðin,
heldur geymdi þau vandlega niður í
kistu, sem hún átti.
Nú Ieið og beið, og bar ekkert til tíð-
inda, þangað til næstu jól komu. Þá
vildu þær vera heima, móðir Helgu