Tíminn - 15.04.1992, Side 5

Miðvikudagur 15. apríl 1992
Tíminn 5
Ingvar Gíslason:
Ritstjórí Tímans birtir á laugardaginn hugleiðingu um Evrópu-
mál undir fyrirsögninni: EES, hagfelldur samningur eöa afsal
fullveldis?
Efnistök rítstjórans eru mjög almenns eðlis að hætti frétta-
skýrenda. Nokkuð er slegið úr og í eins og brenna vill við í slík-
um rítsmíðum, en forskriftin ætlast til þess að fréttaskýrandi
komist að einhverrí niðurstöðu í iokaorðum sem hjá rítstjóra
Tímans verður þessi:
Tíminn
„Það er ljóst að ganga verður
þessa götu (þ.e. götu EES-samn-
inga) til enda og fá niðurstöðu í það
mál hvort samningur næst sem
hægt er að sætta sig við. Samning-
urinn þarf að dómi fræðimanna
ekki að skerða fullveldi íslendinga,
en meginmálið er yfirráð yfir auð-
lindum okkar. Yfirráð yfir þeim er
það sem sker úr um raunverulegt
sjálfsforræði og fullveldi íslend-
inga.“
Þótt greinin í heild gefi vissulega
tilefni til athugasemda af minni
hálfu framar því sem hér mun
koma fram, ætla ég eingöngu að
beina athygli manna að þeirri setn-
ingu í grein ritstjórans þar sem seg-
ir að samningurinn þurfi ekki að
skerða fullveldi íslendinga, enda sé
dómur „fræðimanna" á þann veg.
Nú er það svo, að samningur um
Evrópskt efnahagssvæði (EES) er
mjög víðtækur og efnismikill.
Hann spannar mörg svið og er að
efni, umfangi og markmiði gerólík-
ur öllum milliríkjasamningum (ef
slíkt orð má nota í þessu tilfelli)
sem íslendingar hafa átt hlut að og
Alþingi fær til staðfestingar. Þrátt
fyrir það hafa aðstandendur EES-
samnings komist upp með það og
haft til þess stuðning áhrifaafla í
þjóðfélaginu, þ.á m. fjölmiðla, að
EES-samningurinn sé sakleysislegt
samkomulag um hagstæð við-
skiptamál og nokkra efnahagssam-
vinnu (enda nafngiftir eftir því),
þótt í raun sé verið að stofna sér-
stakt ríkjabandalag, sem krefst
virks og viðeigandi stjórnskipulags
með ákvæðum um útdeilingu valda
eins og er meginhlutverk stjóm-
skipunarlaga. Stjórnskipunarlög
ríkjabandalagsins EES gera af
sjálfu sér þá kröfu til aðildarríkja að
þau afsali svo og svo miklu af þjóð-
legum völdum til yfirstjómar
bandalagsins. Undan þessu getur
ekkert aðildarríki samið sig. Aðild
að Evrópsku efnahagssvæði felur í
sér ýmsa valdskerðingu að því er
tekur til allra höfuðþátta ríkisvalds-
ins: löggjafarvalds, dómsvalds og
framkvæmdavalds. Samningur sá,
sem íslenski utanríkisráðherrann
ætlar að undirrita eftir hálfan mán-
uð (eða svo), geymir skýr ákvæði
um slíka valdatilflutninga frá ein-
stökum ríkjum til miðríkisstjómar
EES.
Mér vitanlega hefúr enginn sér-
fræðingur fúllyrt að ekki fylgi full-
veldisskerðing aðild að EES. Hitt
kann að vera að stjórnlagafræðinga
greini á um umfangið í því efni,
hversu mikil valdskerðing þjóðríkja
verður í þágu miðstjórnar hinna
nýju ríkjasamtaka. Það er hlutverk
stjómmálamanna að meta pólitísk
áhrif slíkrar valdskerðingar. Stjóm-
málaritstjórar eiga einnig að annast
slíkt mat.
Þau ár, sem ég hafði aðstöðu til
Mér vitanlega hefur
enginn sérfrœðingur full-
yrt að ekki fylgi fullveldis-
skerðing aóild að EES.
Hitt kann að vera að
stjórnlagafrœðinga greini
á um umfangið íþvf efni,
hversu mikil valdskerðing
þjóðrikja verður íþágu
miðstjórnar hinna nýju
rikjasamtaka. Það er
hlutverk stjórnmála-
manna að meta pólitísk
áhrif slikrar valdskerð-
ingar. Stjórnmálaritstjör-
ar eiga einnig að annast
stíktmat.
að móta málflutning Tímans, m.a. í
Evrópumálum, var það stefna
blaðsins að vara stjórnvöld og les-
endur við þeim hættum sem fælust
í EES-aðild að þessu leyti auk
margs annars. Nú kveður við annan
tón hjá Tímanum þegar ritstjóri
blaðsins segir að ekki þurfi að óttast
fullveldisskerðingu sem afleiðingu
af aðild að þessum ríkjasamtökum.
Ritstjórinn fylgir fullyrðingu sinni
eftir með því að bera fyrir sig álit
„sérfræðingá', þótt ekki séu nöfn
nefnd í því sambandi.
En nú ber svo við að sama daginn
sem Tíminn er að boða áhættuleysi
EES-samnings í fullveldismálum,
berast fréttir af því að sænskir sér-
fræðingar og umsagnaraðilar um
áhrif EES-aðildar á sænskt fúllveldi
telji óhjákvæmilegt að breyta
stjómarskránni, arrnars séu samn-
ingsákvæðin í andstöðu við stjóm-
arskrá Svíþjóðar. Þessi frétt þarf
ekki að koma neinum á óvart.
Löngu er vitað að sænskir ráða-
menn, jafnt sem finnskir og norsk-
ir, hafa opinskátt greint almenningi
frá því að aðild að EES snerti full-
veldisákvæði stjórnskipunarlaga.
Tæpast getur nokkur lögfræðilegur
vafi, hvað þá pólitískur, verið á því
að hið sama á við um ísland. Eng-
inn ágreiningur er í Sviss um það
að EES-aðild kemur við fúllveldis-
ákvæði svissneskrar stjórnskipun-
ar, sem að vísu er mjög einstök að
formi en um innsta eðli á engan
hátt frábrugðin grónum skilningi
íslendinga á efnisinntaki fullveldis
og sjálfstæðis. „Gróinn skilningur"
leyfi ég mér að segja, þó að ég eigi
þar á hættu að rekast á hinn „nýja
skilning" á efni fullveldishugtaks-
ins sem kenndur er við danska ut-
anríkisráðherrann, Uffe Ellemann-
Jensen.
Að mínum dómi er Tímanum
það eitt sæmilegt að halda sér við
hinn gróna skilning á fullveldis-
hugtakinu. í því sambandi get ég
endurtekið það sem ég hef áður
sagt til rökstuðnings „íhaldssemi"
minni í þessu efni, að þótt það sé
fjarri mér að ekki megi hrófla við
viðteknum skoðunum (því að svo
íhaldssamir mega menn ekki vera),
þá eru til grundvallarskoðanir, sem
skylt er að umgangast með gætni.
Það eru þær skoðanir sem eru svo
mikilsverðar og sígildar, að hver
ærleg sála verður að íhaldsmanni
við að hugsa um þær. Gróinn skiln-
ingur íslendinga á fullveldishug-
takinu er ein þessara skoðana.
Tímamönnum ber skylda til að vera
þjóðlegir íhaldsmenn. Haldi þeir þá
skyldu í heiðri, hafa þeir til ein-
hvers barist.
Höfundur er fyrrv. rítstjórl Tfmans.
Gunnar Dal:
Leyndardómar ljóssins
En hvert er þá eðli Ijóssins, þessarar uppsprettu allra hluta?
Eins og fyrr segir er ljós ekki talið efni. En ljós getur orðið
efni og efnið ljós. Ljósið er samsett úr litlum einingum, ljósein-
ingum, og hver Ijóseining er ákveðinn orkuskammtur. Mismun-
andi orkuskammtar ákvarða lit Ijóssins. Ljóseindir bláa Ijóssins
hafa td. meiri orku en ljóseindir rauða Ijóssins. Þessi munur
getur veríð mjög mikiil. Röntgen-ljóseind hefur trilljón sinnum
meiri orku en útvarpsljóseind á lengstu bylgjum. Ljóseindir eru
knúðar áfram af samtengdu rafsviði og segulsviði og þær fara
með feiknahraða, eða meira en 300.000 km hraða á sekúndu.
Allar tegundir af Ijósi, sýnilegar
og ósýnilegar, eru því rafsegulöld-
ur. Þessi tvö svið, raf- og segulsvið,
skapa ölduhreyfingu ljóseindanna.
Hreyfingin er sú sama, en tíðnin
fer eftir því hvað orkan er mikil hjá
hverri tegund ljóseinda. Öldu-
lengd er fjarlægð milli tveggja
öldutoppa. En tíðni er öldufjöldinn
á hverri sekúndu. Öll geislun er
mæld í öldulengd og tíðni. Tíðnin
verður því meiri sem öldulengdin
er minni, þar sem allt ljós berst á
sama hraða. Geislarnir eru sterk-
astir þar sem tíðnin er mest. Ef við
röðum geislum eftir styrkleika,
koma gammageislar fyrstir, þá
röntgengeislar, útfjólubláir geislar,
ljósgeislar, innrauðir geislar, ör-
bylgjugeislar og loks útvarpsgeisl-
ar.
Rannsókn á gammageislum er
orðin ný vísindagrein innan
stjörnufræðinnar. Þetta eru geysi-
öflugir geimgeislar, öldutoppamir
10~15 til 10~10 á hvem metra. Sem
betur fer komast þeir ekki til jarð-
arinnar. Ef þeir gerðu það, mundu
þeir útrýma öllu lífi. Þessa geisla
verður því að rannsaka frá gervi-
tunglum og geimferjum utan
gufuhvolfsins.
Röntgengeislar eru næst sterk-
astir. Tíðni þeirra er um 10-12 til
10-9 á hvem metra. Röntgengeisl-
ar komast ekki heldur til jarðar-
innar og það verður að rannsaka
þá á sama hátt og gammageisla.
Næst koma útfjólubláu geislarn-
ir. Tíðni þeirra er 10-9 til 3xl0~7
eða ein billjón niður í 3.3 milljónir
öldutoppa. Þá má rannsaka með
tækjum á jörðu niðri. Þessar þrjár
tegundir eru fyrir ofan hið sýnilega
Ijós.
Hið sýnilega ljós, þessi helsti
gluggi okkar til að skoða tilvemna
út um, hefur tíðni frá 3xl0~7 á
metra niður í eina milljón. Litimir
í ljósgeisla eru á mismunandi
Seinni grein
bylgjulengdum. Hver hinna
hreinu grunnlita — rautt, rauð-
gult, gult, grænt, blátt og fjólu-
blátt — hefur sína sérstöku öldu-
lengd. Augað greinir allar þessar
bylgjulengdir, en getur túlkað þær
með ýmsu móti. Ef auganu berast
t.d. Ijóseindir af rauðu og grænu
samtímis, þá sýnist okkur liturinn
gulur, jafnvel þótt engar Ijósein-
ingar á öldulengd gula litarins ber-
ist til augans.
Þrjár næstu geislategundir eru
ósýnilegt Ijós. Næsta tegund fýrir
neðan sýnilega ljósið er innrauðu
geislarnir. Tíðni þeirra er milljón
til þúsund öldutoppar á metra.
Þessir geislar komast aðeins að
litlu leyti til jarðar. Menn rannsaka
þá af háum fjöllum eða úr flugvél-
um.
Fyrir neðan innrauðu geislana
taka við geislar er nefnast örbylgj-
ur. Tíðni þeirra er frá þúsund nið-
ur í einn öldutopp á metra. Þessar
bylgjur eru aðallega rannsakaðar
úr flugvélum og loftbelgjum.
Loks er að telja útvarpsbylgjur:
stuttbylgjur og langbylgjur. Bilið
milli toppanna er frá einum senti-
metra upp í hundrað þúsund kíló-
metra. En, eins og fyrr segir, allt
ljós fer með sama hraða. Þær, sem
taka þessi risaskref, eru nákvæm-
lega jafnfljótar þeim sem tifa áfram
með örsmáum skrefum. í raun og
veru á hreyfmg Ijóss lítið skylt við
skref eða öldur á vatni. Þetta er að-
eins gamall vani að merkja nýtt
fyrirbæri með gömlu og auðskilj-
anlegu tákni.
Ljósið er orka. Og orka er alltaf á
hreyfingu, aldrei kyrrstæð. Þess
vegna eru allir hlutir stöðugt að
breytast og geta ekki staðið í stað.
Jafnvel alheimurinn er stöðugt að
breyta um eðli, mynd og ástand frá
upphafi tímans til endaloka tím-
ans. En orkan sjálf er stöðug þó að
hún sé alltaf að breyta um mynd.
Ekkert af því, sem gerist eða getur
gerst í öllum alheimi, getur skapað
orku. Og ekkert af því, sem gerist
eða getur gerst, getur heldur eytt
orku. Þetta er sjálft grundvallar-
lögmál alheimsins. Orka getur
ekki skapast. Orka getur ekki
eyðst. Og orka er samtengd rafsvið
og segulsvið. Kraftarnir fjórir, sem
öllu stjórna, eiga sér einn sameig-
inlegan grundvöll og eru sam-
tengdir. I upphafi var aðeins til
geislun, öðru nafni ljós.
Okkar orkuuppspretta er að
sjálfsögðu sólin. Jafnvel öll fæða
okkar er sólarljós. Allt líf jarðar-
innar er byggt upp af Ijósi og nær-
ist á Ijósi sem hefúr umbreyst í öll
lífræn efni. Sólin fær sína orku frá
kjarnorkusprengingum í miðju
sólarinnar. Kjamorkan breytist í
ljósorku. Og við notum ljósork-
una, sem breytist á jörðinni í ýms-
ar myndir. Vitneskju um hvað ger-
ist í sólinni fáum við með litsjá.
Litsjáin er tengd sjónauka og ýms-
um öðrum tækjum og með henni
getum við fengið nákvæmar upp-
lýsingar, meðal annars um efna-
samsetningu sólarinnar.
Þjóðverji nokkur, Franhofner að
nafni, tók fyrstur eftir því að það
eru dökkar línur í sólarljósinu.
Þessar línur eru nú kenndar við
hann og kallaðar Franhofnerlínur.
Þessar dökku línur myndast vegna
þess að ákveðin efni í ytri lögum
sólarinnar, sem eru tiltölulega
köld, drekka í sig ákveðin efni.
Rannsóknir á Franhofnerlínunum
veita okkur nú nákvæmar upplýs-
ingar um efnasamsetningu sólar-
innar. Og einnig annarra sólna.
En hvernig er orka mæld? —
Öll geislabeltin frá innrauðu til
röntgengeisla eru mæld í eining-
um sem nefnast Angström.
Angström er eining sem svarar til
10-8 sentimetra. Ljósgeislar eru
um 3850-7600 Angström. Útfjólu-
bláir geislar 3850-100 og röntgen-
geislar minna en hundrað.
Hvað hefur áunnist með því að
hafa leyst hina gömlu gátu Galile-
os um ljósið? Það, sem áunnist
hefur, er það að áður höfðum við
aðeins einn glugga til að skoða til-
veruna út um, og hann heldur
þröngan. Nú eru gluggamir tveir.
Þessir tveir gluggar eru gluggi
sjónarinnar eða ljósgeislamir.
Hinn er útvarpsglugginn, sem er
töluvert stærri og út um hann get-
um við skoðað tilvemna í víðara og
stærra samhengi. Nýja stjömu-
fræðin, sem kortlagt hefur alheim-
inn, byggist á útvarpsgeislunum.
Allt, sem við vitum um alheiminn,
sjáum við út um þessa tvo glugga.
Þeir kunna að vera of þröngir til að
vita mikið um veruléika. En
gleymum því ekki að sjálfur Óð-
inn, sem lét annað auga sitt fyrir
þekkingu, sat aðeins við einn
glugga, Hliðskjálf. Og út um þann
glugga horfði Óðinn yfir heim all-
an. Það er að segja jörðina. Við sjá-
um nú talsvert lengra út um okkar
glugga. Fyrir það ætti nútímamað-
urinn að vera vísindunum þakklát-
ur. Honum er nú færð á silfúrfati
sú þekking, sem Galileo vildi fóma
frelsi sínu fyrir og Óðinn lét fyrir
auga sitt.
Höfundur er rithöfundur.