Tíminn - 12.05.1992, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Þriðjudagur 12. maí 1992
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Timinn hf.
Framkvaemdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aöstoöamtstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrirnur Gíslason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavlk Sími: 686300.
Auglýslngaslml: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verö i lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Konungsríki
gæðinganna
Frjáls samkeppni og markaðshagkerfi eiga sér
marga og hávaðasama talsmenn um þessar
mundir. Ýmsir lærðir menn hafa haft uppi kenn-
ingar um fyrirmyndarrfkið sem byggist á mark-
aðinum. Ýmsir prófessorar hafa ekki á legið á
kenningum sínum um þessi efni.
Eitt lykilatriðið í þessari hugmyndafræði er að
frjáls samkeppni tryggi neytendum bestu kjör, og
bæti þar með lífskjör almennings. Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur löngum verið byggður upp á
þessum skoðunum og hefur vissulega notið
þeirra. Til hans hefur streymt fylgi, sem hefur
gert hann að stærsta flokki landsins. Veldi flokks-
ins hefur löngum hvílt á þremur meginstoðum.
Þær eru öflugur stuðningur stórfyrirtækja, yfir-
burðastaða í Reykjavíkurborg og mjög öflugt
málgagn þar sem Morgunblaðið er.
Ljóst er að það er ekki allt sem sýnist um þetta
kenningakerfi. Þegar framverðir þess eiga sjálfir í
hlut, gilda allt önnur lögmál en frjáls samkeppni.
Reykjavíkurborg hefur með höndum margar
stærstu framkvæmdir í byggingariðnaði hérlend-
is. Engin regla er á því að þessi verk séu boðin út
og lægsta tilboði tekið. Málin eru afgreidd með
samningum, sem framlengdir eru eftir geðþótta,
og einstök verk eru afhent gæðingum. Allir
þekkja þessa sögu, þrátt fyrir að talað sé fagurlega
um kosti frjálsrar samkeppni.
Morgunblaðið telur sig útvörð og meginmál-
svara frjálsrar samkeppni. Nú stendur svo á að
það þarf að byggja stórhýsi yfir blaðið. Verkið er
boðið út, en lægsta tilboði er ekki tekið.
Dæmin eru mörg um það hvernig málsvarar
frjálsrar samkeppni hafa hana í heiðri þegar þeim
hentar. Þegar þarf að hliðra til fyrir ákveðnum
fyrirtækjum, eru kennisetningarnar lagðar til
hliðar. Reykjavíkurborg er sannkallað konungs-
ríki gæðinganna í þessum efnum.
Þannig byggist hægt og hljótt upp valdakerfi,
sem er samtvinnað hagsmunum ákveðinna fyrir-
tækja sem njóta náðar ríkjandi stjórnvalda.
Markaðshagkerfi og frjáls samkeppni hafa
ýmsa kosti, þó að varast verði að taka á það blinda
trú. Hins vegar er markaðshagkerfí, sem byggist
á konungsríki gæðinganna, um margt líkt þeim
sósíalisma sem var í Sovétríkjunum, en verið er
að berjast við að leggja niður þar.
Það, sem einkennir „frjálsa samkeppni“ í bygg-
ingariðnaðinum hjá Reykjavíkurborg, er að stóru
bitarnir eru fráteknir. Morgunblaðið er greinilega
sammála þessari stefnu.
Vextir eru mál málanna í sam-
tíðinni. Frelsi, jafnrétti og
bræðralag er hvergi að fínna í
verkalýðsbaráttunni. Mann-
sæmandi laun eru ekki nefnd,
hvað þá launahækkun. Aðeins
að það þurfi að bæta hag þeirra
lægstlaunuðu og þeir halda
áfram að vera lægstlaunaðir,
þrátt fyrir allt talið um kjara-
bætur þeim til handa.
Einu sinni börðust hug-
sjónamenn fyrir verslunar-
frelsi, fullveldi, sjálfstæði og
ræktun lands og lýðs. Svo
urðu útfærslur fiskveiðilög-
sögu það mál, sem tók upp
hugina og kröfur voru gerðar
um að næði fram að ganga. Og
margt er það mikið og fleira,
sem fólk og samtök gerðu að
baráttumálum sínum og
hrundu í framkvæmd.
Nú er lokið lengstu samn-
ingalotu aðila vinnumarkaðar,
sem um getur, með þátttöku
ríkis og opinberra stofnana og
enn opinberari starfmanna, og
eru meira að segja bankarnir
kallaðir til leiks að leysa vinnu-
deilur.
Sérfræðingar í
bankastarfsemi
Einhvern veginn tókst svo til
að samið var um lægra kaup í
lok samningslotunnar en
greitt var í upphafi hennar. En
þá hafði hún líka staðið í þrjá
ársfjórðunga með miklum set-
um samningamanna og var oft
fundað á mörgum stöðum
samtímis.
Á fundunum var talað um
vexti, nafnvexti og raunvexti
og ávöxtunarkröfu og verð-
bólgu, eða réttara enga verð-
bólgu, eða næstum enga og
stöðugt gengi og stöðugleiki.
Hver einasti verkalýðsleiðtogi
landsins, atvinnurekandi,
kennari og Ögmundur eru
orðnir sérfræðingar á banka-
starfsemi, vaxta- og gengis-
málum og eru þau hið eina,
sem einhverju máli skipt-
ir þegar rætt er eða sam-
ið um kaup og kjör.
Gerðar eru kröfur til
banka, ríkissjóðs og lána-
sjóða af öllu tagi að þeir lækki
vextina og þá muni allt falla í
ljúfa Iöð í ríkinu og allir fá nóg
að vinna og eitthvað að éta.
Niðurgreiddir vextir af lána-
sjóðum eru allra meina bót og
niðurgreiðslur af sjóðum til fé-
lagslegra íbúða eru mikið happ
og kjarabót fýrir alþýðuna.
Heimta vaxtalækkun
á eigin fé
Ekki er kurteisi að minna á
að lífeyrissjóðir sjálfra verka-
lýðsfélaganna eru notaðir sem
skiptimynt í vaxtapólitíkinni.
Það er almennt viðurkennt að
lífeyrissjóðirnir hafa ekki bol-
magn til að greiða lífeyri sam-
kvæmt eigin fyrirheitum, þeg-
ar fram í sækir. Skuldbinding-
ar ríkissjóðs vegna sjóða sinna
manna skagar upp í stjarn-
fræðilegar langtímaskuldir
Landsvirkjunar.
En slík er áráttan að lækka
vextina að sjálfir eigendur
sjóðanna, launþegafélögin,
gera þá kröfu að vextir af lán-
um úr þeim verði lækkaðir, en
aðallántakendur eru ríkissjóð-
ir.
En vaxtapólitíkin verður að
hafa sinn gang og þegar kröfur
um lágvexti dynja yfir úr öllum
gáttum, verða vextir að sjálf-
sögðu mál mála.
Forsendur kjarasamninga
voru lækkun vaxta en ekki
hærra kaup, eins og margoft
kemur fram.
Allt í vaskinn
En nú er allt að komast í
uppnám og samningarnir um
kjararýrnunina að fara í vask-
inn, vegna þess að Landsbank-
inn er eitthvað seinn til að
lækka vextina og er helst að
skilja að eitthvert prósentu-
brot þar sé helst til hátt og hót-
að er uppsögn allra samninga.
Nú segist bankinn hafa verið
á undan öðrum bönkum að
lækka vexti og ekkert hafi ver-
ið talað um að ekki mætti vera
ofurlítill munur á vöxtum
milli banka. Nei, segja aðrir,
Landsbankinn er á eftir og
verður að lækka eins og hinir.
Hér er komið upp hið sígilda
þrátefli um hvort eigi koma á
undan, eggið eða hænan.
Allir virðast hafa sína skoð-
un á því hvert vaxtastig bank-
anna á að vera og jafnvel ráða
því, nema bankastjórnir og
bankaráð.
Bankaráðsformaður orðar
þetta eitthvað á þá leið í blaða-
viðtali, að aðilar vinnumarkað-
ar, launþegar og atvinnurek-
endur gangi fram sem einn
maður í að berja á bönkunum.
Hin skrímslin
Einu sinni var það verðbólg-
an, sem allir voru alltaf að
berjast við. Þá var verðbólgu-
draugurinn kveðinn niður og
gekk svo aftur ljósum logum.
Lofað var gengisfellingu eða
ekki gengisfellingu á víxl, og
svo voru misjafnlega hröð
gengissig og eru dæmi um að
svoleiðis sig hafi tekið stökk-
breytingum.
Þá var mikið mál að slökkva
verðbólgubálið og spara gjald-
eyri eða vinna að öflun gjald-
eyris, en á þessa hluti er ekki
minnst núorðið og saknar
þeirra enginn.
Þegar verðtrygging reið yfir
af mannavöldum ofan í verð-
bólguskriðuföll, urðu margir
ríkir og enn aðrir fátækir. Hjá
sumum baráttukempum
efnahagslífsins var það
mikið mál að efla og
styrkja vísitölutrygg-
ingu, og hjá öðrum að
afnema hana.
Vísitölubætur á laun áttu að
bæta lífskjörin, og aðrir töldu
þau setja öll fyrirtæki á haus-
inn.
Svona hefur efnahagsum-
ræðan einskorðast í einhverj-
um kenningum og orðalepp-
um gegnum tíðina, en sjaldan
verið eins óttalega einhæf og
nú.
Það eru vextir og aftur vext-
ir, sem skipta verkalýðinn
sköpum, og allir eru orðnir
bankastjórar og vilja ráða
vaxtastiginu, nema helst þeir
sem ekki sitja í bankastjómum
og bankaráðum.
Vonandi linnir vaxtatalinu
bráðlega og við tekur frjórri
umræða um efnahagslíf og
lífskjör. Að minnsta kosti þarf
ekki að láta eins og að allir
launþegar og fyrirtæki lands-
ins séu að kikna undan vaxta-
byrði. Því ef svo er, hafa lána-
stofnanir svarist saman um
mikil óþurftarverk, en líkleg-
ast er að þessi einhæfa vax-
taumræða sé ekki annað en
stormur í tebolla vegna þess að
menn hafa ekki um neitt ann-
að að tala. OÓ