Tíminn - 12.05.1992, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 12. mai 1992
Tíminn 5
Páll Pétursson:
Lánasjóður íslenskra námsmanna
brjálaða vaxtakerfi í þjóðfélaginu á
sinn þátt í nútíðarvanda Lána-
sjóðsins. Það er kannski rétt að
íhuga augnablik hvað réttlætir það
að ríkið fjárfesti í menntun þegn-
anna. Hvað er það sem réttlætir há
ríkisframlög til Lánasjóðsins? Það
er að minni hyggju störf þeirra,
sem nema fyrir atbeina Lánasjóðs-
ins í þágu þjóðfélagsins. Það er
réttlæting á ríkisframlögum. Fjár-
festing í menntun er góð fjárfest-
ing. Það gildir öðru máli um þá,
sem setjast að erlendis að námi
loknu. Fjárfesting í námi þeirra
skilar sér ekki til þjóðfélagsins.
Mér finnst vel koma til greina að
gjaldfella námslán þeirra með öðr-
um hætti heldur en þeirra, sem
verja starfskröftum sínum og
menntun í þágu hins íslenska
þjóðfélags.
Vandi LÍN
Mig langar til að fara nokkrum
öðrum um hver er vandi Lána-
sjóðsins. Það má segja að þessi
heildarvandi sé þríþættur. í fyrsta
lagi hafa þau lán, sem veitt voru úr
sjóðnum fyrir 1976, ekki skilað sér
nema að litlu leyti til sjóðsins. Þau
voru óverðtryggð og brunnu upp í
verðbólgueldi þess tíma.
í öðru lagi hafa ríkisstjórnir und-
angenginna ára ekki staðið við
skuldbindingar sínar gagnvart
sjóðnum, og sjóðurinn hefur í æ
ríkari mæli verið fjármagnaður
með lánum, sem hafa verið tekin á
of háum vöxtum. Háum raunvöxt-
um og þessi lán hafa verið notuð
til þess að lána námsmönnum
verðtryggt — og ég undirstrika
verðtryggt — en raunvaxtalaust.
Þama hefur hlaðist upp vaxtamun-
ur, sem á sífellt stærri hlut í fjár-
þörf sjóðsins, og sífellt stærri hluti
af fjárþörf sjóðsins fer í að greiða
afborganir og vexti af þessum dýru
lánum.
Það er í þriðja lagi staðreynd að
námslán skila sér 85-90% til baka í
sjóðinn, verðtryggð að fullu. Þama
em á ferðinni afföll upp á 10-15%,
og þó það sé ekki um stóran hlut
að ræða er þama engu að síður
vandi á ferðinni, og þann vanda
em námsmenn tilbúnir að taka á
sig. Það er þessi tiltekni hluti
Mig rak í rogastans þegar ég sá frumvarp ríkisstjómarinnar um
LÍN. Ekki það að ég sé ekki ýmsu vanur frá þessari ríkisstjórn.
Ekki það að ég viti ekki að hún á sitthvað til. Ekki það að ég vissi
ekki að hún var enginn sérstakur vinur námsmanna á íslandi. En
þetta frumvarp gengur miklu lengra í að klekkja á námsmönnum
heldur en mig óraði fyrir og miklu skemmra í því að tryggja
framtíð Lánasjóðs íslenskra námsmanna heldur en ég hélt að
væri meiningin. Auðvitað er vandi hjá Lánasjóði íslenskra náms-
manna, en þetta frumvarp og það skipulag, sem þar er lagt til,
iagar það ekki.
Þetta fmmvarp Ieggur hins vegar
afar þungar byrðar á íslenska
námsmenn. Lögin um Lánasjóð
ísl. námsmanna frá 1982 em góð
lög. Þau vom sett að frumkvæði
þáverandi menntamálaráðherra,
Ingvars Gíslasonar. Þau vom sett í
fullu samráði við námsmenn og
þau vom endurbót á merkilegri
löggjöf, sem sett var í mennta-
málaráðherratíð Vilhjálms Hjálm-
arssonar 1976. Framsóknarflokk-
urinn bar vemlega ábyrgð á báð-
um þessum lagasetningum og
Framsóknarflokknum hefur alla
tíð verið annt um Lánasjóð fsl.
námsmanna.
Aðför að LÍN
Það hefur að vísu öðm hverju ver-
ið gerð aðför að Lánasjóðnum á
undanförnum ámm. Sú alvarleg-
asta var í menntamálaráðherratíð
Sverris Hermannssonar. Þá vorum
við í ríkisstjórn og tókst með
nokkm harðfylgi að hrinda aðför-
inni að lögunum sjálfum, þannig
að ekki var hróflað við þeim. Hins
vegar greip því miður sá ágæti
drengur Sverrir Hermannsson,
sem þá var menntamálaráðherra
og nú bankastjóri, til hefndarað-
gerða með því að beita reglugerð-
arvaldi sínu ótæpilega. Því miður
hefur Framsóknarflokkurinn ekki
ráðið menntamálaráðuneytinu
nema tvö kjörtímabil, þ.e. 1974-
1978 og 1980-1983. Á báðum þess-
um kjörtímabilum vom gerðar
endurbætur á lögunum um Lána-
sjóðinn og á því sést að Framsókn-
arflokkurinn lætur sér annt um
Lánasjóðinn og það er kannski
ástæða til þess að rifja upp hvers
vegna. Það er vegna þess að Fram-
sóknarflokkurinn vill jafnrétti til
náms, án tillits til efnahags að-
standenda námsmanna, og Fram-
sóknarflokkurinn vill sem jafnasta
lífsaðstöðu þegnanna, hvar sem
þeir búa á landinu. Fjöldi íslend-
inga á tilvist Lánasjóðs ísl. náms-
manna það að þakka að þeir gátu
stundað nám og lokið námi, þjóð-
félaginu til farsældar. Þetta á ekki
hvað síst við þá, sem búsettir em
utan höfuðborgarsvæðisins, því
þeir þurfa jafnvel ennþá meira að
halda á aðstöðu til náms heldur en
þeir, sem geta sótt nám heiman frá
sér.
Menntun er góð
fjárfesting
íslendingar þurfa á menntuðu
fólki að halda og framfarir í þjóðfé-
laginu byggjast öðm fremur á
dugnaði og hæfni þegnanna. Hæf-
ir og duglegir þegnar þurfa ekki
endilega langa skólagöngu, en
menntun eykur að öðm jöfnu
hæfni og það þarf vemlegan dugn-
að til þess að ljúka flestu háskóla-
námi. Undirstaða framfara í tækni
og vísindum er að það sé aðgangur
að menntun og þekkingu. Þetta á
ekki einungis við um þá þekkingu,
sem er aflað á háskólastigi. Víðtæk
og almenn þekking og fjölbreytt
undirstöðumenntun er algert skil-
yrði fyrir því að fágþekking fái not-
ið sín. Fátt er einu þjóðfélagi
hættulegra heldur en fagidjótar,
þ.e. menn sem vita mikið um sitt
fagsvið en lítið um annað. Það er
heppilegt að menn hafi nasasjón af
sem flestu og hennar sé aflað með
námi jafnhliða starfi í atvinnulíf-
inu. Þess vegna verðum við að
leggja sérstaka rækt við undirbún-
ing háskólanáms. Ég vara við
þeirri hugsun að stytta undirbún-
ing háskólanáms eða slaka á kröf-
um. Fremur þyrfti að auka þær á
mörgum sviðum. Það er einnig
mjög mikilvægt að námsmenn
öðlist reynslu af vinnu á námstíma
og kynnist atvinnuvegum þjóðar-
innar. Lögin frá 1982 um Lána-
sjóðinn hafa reynst vel og þau voru
góð.
Sveltur sjóður
Þrátt fyrir þessi lög er Lánasjóð-
urinn í vanda, en það er rétt að líta
á hvernig þessi vandi er orðinn til.
Hann er nefnilega ekki orðinn til
fyrst og fremst vegna námsmanna.
FYRRl HLUTl
Þeir bjuggu ekki til þennan vanda
og þeir eru ekki ábyrgir fyrir hon-
um.
Við höfum á undanfömum árum
eða áratug frá ríkisins hendi ekki
uppfyllt þörf Lánasjóðsins fyrir
ríkisframlag. Lánasjóðurinn hefur
vegna ónógs ríkisframlags orðið að
taka lán á of háum vöxtum. Hið
vanda Lánasjóðsins, 10-15% af
heildarvandanum, sem með réttu
er hægt að ætlast til að námsmenn
taki þátt í að leysa. Það er ekki
sanngjamt að ætla námsmönnum
framtíðarinnar einum að borga
uppsafnaðan vanda fortíðarinnar.
Það má auðvitað segja að hluti
vandans sé hve miklu fleiri njóti
aðstoðar nú en áður, en það tengist
auðvitað því að sífellt fleiri leita sér
menntunar og þá þróun verður í
sjálfu sér að telja gleðilega.
Ég ætla ekki að fara að skorast
undan því að eiga hlut af ábyrgð á
því að ríkisframlag á undanfömum
áratug hefur verið ófullnægjandi.
Flokkur minn hefur borið sína
ábyrgð á lokaniðurstöðum fjárlaga
frá 1972- 1991. Við framsóknar-
menn höfum því tekið vissan þátt f
að búa til vanda LÍN, og sjóðurinn
hefúr stundum verið olnbogabam.
En í allri hógværð verð ég þó að
geta þess að við höfum aldrei ráðið
einir.
Ríkisstjóm
Kolkrabbans
Við síðustu stjórnarskipti missum
við framsóknarmenn þá aðstöðu,
sem við höfum haft til þess að verja
hagsmuni námsmanna. Það kom
til valda ríkisstjórn, sem óhjá-
kvæmilegt er að telja andvíga
námsmönnum. Þetta er ríkis-
stjóm, sem hefur það að markmiði
að safna fjármunum þjóðarbúsins
á hendur hinna betur megandi og
láta einkum þá, sem minna mega
sín, bera byrðarnar. Ég nefhi sjúka,
aldraða, bamafólk og námsmenn.
Ég ætla ekki hér eða nú að fara að
fjölyrða um þær breytingar, sem
þessi ríkisstjóm er að gera á þjóð-
félaginu. Grundvallarbreytingar á
flestum þáttum þjóðlífsins. Þessi
ríkisstjóm er að endurskapa þetta
þjóðfélag til hagsbóta fyrir hina
ríku. Kollvarpa velferðarþjóðfélag-
inu, þar sem þegnarnir hafa búið
við félagslegt öryggi og jafnrétti til
menntunar og menningarlífs. Hún
stendur í því að færa eignir al-
mennings til Kolkrabbans og hún
vill þagga niður í þeim, sem ekki
taka málstað núverandi valdhafa.
Þeir em búnir að drepa Þjóðvilj-
ann. Tíminn er hætt kominn, þó
að hann andi nú ennþá. Það er ver-
ið að boða það að afhenda Kol-
krabbanum ríkisfjölmiðlana.
Kannski hugsa þessir herrar sér að
áður en kjörtímabilinu lýkur hafi
stuðningsmenn Sjálfstæðisflokks-
ins einir óskoruð yfirráð yfir allri
fjölmiðlun í landinu, og þá verða
sjálfstæðismenn einir um alla upp-
lýsingadreifingu. Þá komum við til
með að búa við ámóta „frjálsa og
óháða" fjölmiðla og Morgunblaðið
og DV eða fréttastofu Stöðvar 2.
Höfundur or þlngflokksformaður
Framsóknarflokkslns
Dr. Benjamín H.J. Eiríksson:
VEGNA FASISMA GRÍMS
í skrifum mínum um skógrækt hef ég haldið því fram að kenning-
in um það að sauðkindin rækti upp landið sé hætt að heyrast. Nú sé
ég að mér hefur skjátlast. Hún er enn á ferli, þótt ekki sé hún vel
hress. Grímur S. Norðdahl segir í grein í Tímanum hinn 7. maí: „Og
síðast land sem sauðfé hefur beinh'nis grætt upp.“ Ég tek strax fram
að svona land gæti ég líka „sýnt“ honum, þó ekki nema á pappím-
um. En ályktanir mínar af svona staðreyndum em aðrar en hans.
Þegar ég var smali smalaði ég eitt
sinn í færikvíar. Þetta var víst hjá
Þorsteini í Vatnsleysu. Kvíamar
voru fluttar til á túninu annað veif-
ið. Hvers vegna? Vegna þess að í
kvíunum skitu æmar. Þær töddu
túnið. Þama fékk bóndinn ókeypis
búfjáráburð.
Veigamesta röksemd Gríms virð-
ist mér vera sú að í kringum fjár-
húsin sé algróið land. Maður með
sæmilega athyglisgáfu og meðal-
greind myndi fljótt sjá hvemig
lægi í málinu. Féð safnast þama
saman og teður landið. Þetta næg-
ir til þess að koma í veg fyrir spill-
ingu þess. í haganum er féð of
dreift til þess að þessara áhrifa
gæti.
Eitt sinn varð ég samferða Hákoni
Bjamasyni skógræktarstjóra á
fund á Norðurlandi. Við ókum nið-
ur Öxnadalinn. Á hægri hönd sá-
um við girðingu með birkiskógi.
Hákon sagði að fyrir allnokkru
hefði verið girt þama, annað ekki
gert. Skógurinn væri því sjálfsáinn
eða, eins og Hákon giskaði á,
kannski vaxinn upp af leifum eða
fræjum sem leynst hefðu í jörð-
inni. Umhverfið var skóglaust Það
var land sauðkindarinnar.
Tál Gríms um „kjaftasögur" og
„umhverfisfasista" álít ég aðeins
hávaða, sem á að breiða yfir skort á
frambærilegum röksemdum. Tál
hans um jökla, eldgos, skógarhögg
og fleira í þeim dúr virðist gegna
svipuðu hlutverki. Þetta eru þeir
þættir málsins, sem enginn
ágreiningur er um og varða því
ekki efni máls, eins og það liggur
fyrir í nútímanum: Friðun lands-
ins fyrir óheftri sauðfjárbeit land-
græðsla, skógrækt.
Höfundur er hagfneölngur.