Tíminn - 14.05.1992, Page 7

Fimmtudagur 14. maí 1992
Tíminn 7
Stór hluti hinna mikilfenglegu regnskóga í Brasilíu hefur verið höggvinn niður og
stórkostleg mengun og fátækt hrjá Ríó de Janeiro.
Umhverfisráðstefnan í Ríó:
Má búast við
einhverj um
árangri?
Ræningjar, sem ráðast á fólk í Ríó de Janeiro, eru alræmdir fyrir hvað
þeir vinna hratt og vel. í næsta mánuði fá þeir tækifæri til að öðlast al-
heimsfrægð fyrir leikni sína. Þá hyggjast hvorki fleiri né færri en
20.000 útlendingar mæta þar á umhverfisráðstefnu, sem tilkynnt hefur
verið að verði fjölmennasti fundur stjómmálaforingja og síðasta tæki-
færið til að bjarga móður jörð frá umhverfisstórslysi.
Breski umhverfisfræðingurinn
Phil Hurst, sem var kominn til Ríó
löngu fyrir tímann, hefur þegar
fengið bitra reynslu af þeim hætt-
um sem mæta erlendu gestunum.
Fyrst ógnuðu fimm „götuböm"
honum með hnífi og rændu hann.
Síðar var lokað garði, þar sem hann
var að koma upp táknrænu gervi
„tré lífsins" vegna þess að stríðandi
glæpaflokkar fóru að skjótast þar
stjómlaust á. „Ríó er staður þar sem
martraðarsýnir um framtíðina
koma beint framan að manni,“ seg-
ir hann.
Hættumar, sem að Ríó steðja,
koma líka frá umhverfinu. Óvarið
skolprennsli atar út hinar frægu
Copacabana-strendur, og Samein-
uðu þjóðimar, sem skipulagt hafa
ráðstefnuna, hafa dæmt mökkinn,
sem liggur yfir borginni fyrir neðan
Sykurtoppinn, sem hættulega
mettaðan sóti, ryki og brennisteins-
tvíildi.
Mánuðum saman hafa Brasilíu-
menn nú verið að reyna að snyrta
staðinn til. Glæsivagnar forseta og
forsætisráðherra munu renna eftir
nýjum vegum frá flugvellinum að
skýjakljúfahótelunum. Leiðin að
glæsilegum, nýlega fullgerðum
Riocentro-ráðstefnusölunum hefur
verið endurgerð til að unnt verði að
flytja ráðstefnugesti eins hratt og
mögulegt er um vandræðalega
blásnauð kofahverfi. Yfirvöld hafa
m.a.s. látið planta kókoshnetutrjám
til viðbótar meðfram göngustígum.
Samt sem áöur megnar engin til-
raun til snyrtingar að hylja þá stað-
reynd að hjá sjálfri gestgjafaþjóð-
inni er að finna ýmis þau viðfangs-
efni í umhverfismálum, sem brýnt
er að ráðstefnan takist á við. Fátækt,
mengun og stórborgareymd eru að-
eins hluti af myndinni. Til norðurs
og suðurs frá Ríó, meðfram strönd
Atlantshafsins, hafa bændur og
skógarhöggsmenn fellt 96% regn-
skóganna. í Brasilíu gera menn sér
vonir um að borgin verði brátt eins
fræg fyrir að hýsa þessa sögulegu
ráðstefnu eins og kjötkveðjuhátíð-
ina. Engar efasemdir eru um hvílík-
ur stóratburður er þama í vændum.
Þama verða meira en 100 forsetar
og forsætisráðherrar, með 5.000
manna embættismannaliö, og
6.000 blaðamenn fylgjast með
hverju þeirra skrefi. Þá láta 10.000
umhverfissinnar sig ekki vanta. Þeir
ætla að hafa í frammi áróður til að
hafa áhrif á ráðstefnugesti. Spum-
ingin er reyndar sú hvort slíkur
fjöldi atvinnuræðumanna geti hrint
af stað einhverjum markverðum að-
gerðum.
Það er fimm ára aðdragandi að
ráðstefnunni. Norski forsætisráð-
herrann, Gro Harlem Brundtland,
átti hugmyndina að henni eftir að
hafa verið í forsæti heimsnefndar
um umhverfis- og þróunarmál.
Skýrsla nefndarinnar 1987, Sam-
eiginleg framtíð okkar, skilgreindi
ógnir þær, sem steðjuðu að mann-
kyni um heim allan, og þar var því
haldið fram að aðeins yrði sigrast á
þeim með alþjóðlegu samstarfi.
Flest þeirra vandamála, sem þar
eru nefnd, eru nú orðin stærri í
sniðum, ef eitthvað er. Og nú hefur
Umhverfisáætlun Sameinuðu þjóð-
anna birt Uppgjör um jörðina, ná-
kvæma skýrslu um umhverfið. Þó
að stórkostlegar hrakspár veki alltaf
tortryggni, væri eríitt að vísa á bug
dökkum staðreyndunum um nú-
verandi ástand.
Við vitum nú þegar að klór veld-
ur þynningu. ósonlagsins og allt að
18% þess tapaðist yfir Norður-Am-
eríku og norðurhluta Evrópu í vor.
Eyðing skógarsvæða hefur farið
hraðvaxandi og er komin í yfir 40
milljónir ekra á ári. Brátt gætu 40
tegundir villtra dýra orðið útrým-
ingu að bráð á dag. Mengun gengur
nú af fleiri ám, stöðuvötnum og
trjám dauðum en nokkum tíma
fyrr. Þurrkar eru að verða algengari
og fjöldi þeirra, sem svelta og þyrst-
ir, fervaxandi.
Fólksfjölgunarsprengjan, sem
víða er álitin undirrót margra þess-
ara stórvandamála, heldur sínu
striki, sem sjá má á því að 30 bama
skólabekkur fæðist á hverjum 10
sekúndum. Sameinuðu þjóðimar
hafa nýlega varað við því að sú 97
milljóna mannfjölgun, sem nú á sér
stað, muni verða til þess að 6 millj-
arðar byggi þessa jörð 1998 og 8,5
milljarðar árið 2025. Álagið á vatns-
og fæðuforða í viðkvæmustu lönd-
unum verður hræðilegt
Til hvaða ráða má
grípa?
Framantalið er vissulega nægi-
lega ógnvekjandi, en þar við bætist
að nefnd virtra sérfræöinga, sem Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunin skipaði,
mun senda frá sér skýrslu síðar í
þessum mánuði um áhrif umhverf-
isvandamála á fólk. Meöal þess, sem
þar kemur fram, er að einn millj-
arður manna andar að sér hættu-
lega menguðu lofti dag hvem og 2,5
milljarðar veikjast á ári hverju af
menguðu drykkjarvatni. Margar
milljónir þar af, flest böm, deyja af
afleiðingunum.
Og þá er það spumingin: Hvemig
ætla forystumenn okkar að sigrast á
þessum risavöxnu vandamálum?
Enn sem komið er, hafa verið
haldnir fjórir undirbúningsfundir
fyrir umhverfisráðstefnuna, sem
ber formlega nafnið „UN Confer-
ence on Environment and Develop-
rnent". Þar hefur komið fram klofn-
ingur, beiskja og 100 milljón papp-
írsskjöl. Vonir um að stigið yrði
tímamótaskref, sem kæmi heimin-
um á réttan kjöl, voru alltaf ein-
feldnislegar. En fjöldi kjósenda mun
eiga von á að ráðstefnan skili mikil-
vægari árangri en einungis tákn-
rænum.
Nú þegar hafa komið fram samn-
ingsdrög, tilbúin til undirritunar á
fundinum, og þau boða ekki gott
fyrir stjómmálamennina né jörðina
okkar. Þessum samr i.igum er ætlað
að fást við hækkandi hitastig á jörð-
inni, halda lífinu í dýrategundum í
útrýmingarhættu, setja meginregl-
ur fyrir umhverfisvæn stjómvöld og
skilgreina verkáætlun um hvemig
gera megi heiminn að tryggari stað
á 21. öldinni. Þar sem aðeins em ör-
fáar vikur til fundarins, em miklar
líkur á að með þessum samnings-
drögum takist ekki að koma neinu
af þessu á.
Aðalviðfangsefni Ríófundarins á
að vera að byggja burðargrind að
aðgerðum um loftslagsbreytingar,
samningur um að vernda andrúms-
loftið gegn samansöfnun mengandi
gastegunda, sem halda í sér hita frá
sólinni og verma smám saman upp
heiminn.
í samningnum er hins vegar ekki
að finna neitt lögbundið samkomu-
lag um ákveðin atriði til að koma
jafnvægi á útblástur koltvísýrings,
þeirrar gastegundar sem mestu
veldur um gróðurhúsaáhrif. Banda-
ríkin hafa lagst gegn kröfum um
tímasetningar, en þaðan koma 23%
koltvísýringsútblástursins, meira
en frá nokkru öðru landi. Fiona We-
ir, baráttukona í forustu Vina jarð-
arinnar sem viðstödd var undirbún-
ingsviðræðumar, segir að samning-
urinn hafi hreint enga merkingu, ef
ekki fylgi tímasetningar. Undir
þann ótta hennar taka öll ríki EB.
Svipaðar áhyggjur varða samn-
ingsdrög um líffræðilega fjöl-
breytni. Þar er mikil áhersla lögð á
rétt þróunarlanda til að njóta ár-
angursins af öllum lyfjafræðilega
dýrmætum genum, sem finnast í
skógum þeirra. Þar er ekki einu
sinni minnst einu orði á kjörlendin
eða tegundimar, sem markmiðið er
að vernda.
Það átti að gera stofnskrá um
jörðina, yfirlýsingu um umhverfis-
vænar meginreglur sem mætti
hengja á vegg hverrar skólastofu. í
staðinn hefur þróunaráróðursdeild-
in rænt stofnskránni og breytt
henni í þurra Ríóyfirlýsingu þar
sem áhersla er lögð á að berjast
gegn kynþáttafordómum og sérstök
áhersla lögð á „málefni sem varða
konur sér í lagi“.
Enn em nokkrar vonir bundnar
við fjórða og lokasamninginn, sem
þekktur er sem Agenda 21, áætlun
um aðgerðir á næstu öld. Hann nær
til allt frá höfunum, eyðimörkum
og fjöllum til endurvinnslu og
geislaúrgangs. En samningurinn er
skráður á 800 blaðsíður, og heitar
deilur standa um margar þeirra.
Deilur fremur en samkomulag
hafa ráðið ríkjum í öllum samn-
ingaviðræðum. Þær hafa verið
þvældar í ósigrandi tæknimál (á
átta tungumálum) og eiginhags-
munir hafa staðið í vegi fyrir sam-
komulagi. Það er því sem næst ör-
uggt að engir samningar verða
gerðir til að hafa stjóm á fólksfjölg-
un eða bjarga regnskógum. Nokkur
rómversk-kaþólsk ríki hafa kæft all-
ar tilraunar til að hafa stjóm á fólks-
fjölgun. Ríki á suðurhveli álitu
samning, sem George Bush lagði
fram til að vemda skógana, ráða-
brugg til að hindra samkeppni ríkja
í þeim heimshluta við ríki á norður-
hveli í timburviöskiptum.
Þróunarlönd hafa krafist risafjár-
hæða í aðstoð og aðgangs að tækni-
þekkingu iðnríkja sem skilyrði fyrir
samvinnu þeirra. Arabalönd hafa
barist gegn öllu sem myndi tak-
marka olíunotkun. Jafnvel Norð-
menn, undir umhverfisvænni
stjórn Brundtlands, hafa verið erf-
iðir. Þeim er annt um að vernda
eigin olíu- og gasvinnslu og hafa
því lagt til að tekið verði upp ein-
kennilegt kerfi þar sem fátaekum
ríkjum verði greitt fyrir að draga úr
mengun, í stað þess að draga úr
eigin mengun.
Bretar þykjast í góðri aðstöðu til
að miðla málum á ráðstefnunni
vegna sérstakra tengsla sinna við
andstæða hópa. John Major lýsti því
yfir þegar í júlí í fyrra að hann
myndi sækja ráðstefnuna og um-
hverfismálaráðherra hans, Michael
Howard, er nýkominn úr ferð til
Washington með málamiðlunar-
samkomulag um gróðurhúsameng-
un, sem gerir Bush kleift að fara til
Ríó.
(Úr The Sunday Times)