Tíminn - 06.06.1992, Blaðsíða 7

Laugardagur 6. júní 1992
Tíminn 7
Af hverju er
svona erfitt
að hætta?
PHILIP TÖNNESEN
„Það er afar erfitt að fá fólk til
að hætta að reykja vegna þess
að menn verða nikótínfíklar.
Ffknin er fjölþætt og tengist
hegðunarmynstri, sálrænum
þáttum og lífsvenjum. Nikótín-
fíkn er sambærileg við heróín-,
kókaín-, alkóhólfíkn eða hvaða
lyfjafíkn sem vera skal. Nikótín-
neytendum, eins og öðrum fíkl-
um hættir til að falla eftir að
hafa tekist að hætta. Þegar þeir
falla þá detta þeir venjulega
strax í jafnmikla neyslu og sama
neyslumynstur og þeir höfðu
þegar þeir hættu síðast.
Við höfum hins vegar fundið
út að það er hægt að stjóma
nikótínneyslu eða nikótínupp-
töku hjá fólki sem hættir að
reykja með mismunandi inn-
Louise M. Nett,
Bandaríkjunum:
Öflug fræösla á grunnskólastigi
og virkt meöferöarprógramm fyrir
reykingasjúklinga höfuönauðsyn.
tsteinn Blöndal:
20% allra dauðsfalla
'ótímabær og stafa
pýkingum.
Phiiip Tönnesen,
Danmörku:
Nikótínfíkn er fyllilega sambæri-
leg annarri eiturlyfjaflkn.
Tímamyndir. Árni Bjarna
Nikótínið eða
reykurinn?
— Nú er fólk vanið af reyking-
um meðal annars með því að
gefa því nikótín með tyggi-
gúmmíi eða plástri. Er þá nik-
ótínið ekki skaðvaldurinn í sam-
bandi við reykingar heldur eitt-
hvað allt annað?
„Við teljum nú að krabba-
meinsvaldurinn sé tjaran í sígar-
ettunum. Spurningin er enn
hvað það er sem veldur hjarta-
og æðasjúkdómum. Kolsýrling-
urinn er í því efni talinn Ííkleg-
astur, en hann myndast við
ófullkominn bmna. Enn sem
komið er teljum við að ekki sé
hægt að segja með vissu hver
áhrif nikótíns ein sér em á fram-
gang æðakölkunar, né heldur
hvort efnið hafi einhver skyndi-
leg áhrif í þá átt að loka æðum.
Við vitum hins vegar að það
dregur saman æðar. Enginn
treystir sér til þess að segja að
nikótínið eitt sér valdi sjúkdóm-
um. Því sýnist vera réttlætanlegt
að nota nikótínið í lengri eða
skemmri tíma meðan verið er að
koma til leiðar mikilvægri breyt-
ingu í lífi einstaklingsins, fá
hann til að hætta að reykja.
Meðan valið stendur á milli
reykinga annars vegar og nik-
ótínnotkunar hins vegar, þá er
nikótínnotkun alltaf heppilegri.
Það kom fram hjá Torgny
Svensson frá lyfjadeild Karo-
línska sjúkrahússins í Stokk-
hólmi hér á ráðstefnunni þegar
hann fjallaði um áhrif nikótíns á
sjálfan heilann að nikótín á sín
sæti í heilanum. Þegar það síðan
binst þeim, myndast efni eða
hvatar sem gefa okkur sóknar-
hug, gerir okkur „bardagaklár".
Þetta er kallað arousal á ensku
og fólk verður hvassara í því efni
að takast á við daglegt líf. Þetta
er sami hvati og fær fmmmann-
inn til að hlaupa hraðar undan
ljóninu sem ætlar að éta hann,
eða snúast til varnar gegn því og
drepa það. Þessi örvun snerpu-
hvatans er því mikilvægur þátt-
ur reykinga enda er hvatinn
mikilvægur nútímamanninum
ekki síður en frummanninum.
Sumir þarfnast þessa hvata meir
en aðrir og sú staðreynd að
reykingar örvi hann, kann að
vera ein skýring þess að fólk
reykir yfirhöfuð og fmnst það
svo gott sem raunin er.
tökuaðferðum svo sem með
tyggigúmmíi eða plástrum á
húð og þannig stöðvað reyking-
arnar en jafnframt forðast frá-
hvarfseinkenni og dregið úr lík-
um á að fólk fari að reykja á ný.
Með þessum aðferðum ásamt
meðferð eða kennslu í nýjum
lífsháttum er hægt að fá miklu
fleiri til að hætta varanlega að
reykja en áður.
Árangurinn með þessum að-
ferðum er sá að allt að 80%
meðferðarþega hætta á um það
bil einni til tveim vikum á móti
því að um 40% þeirra hætta ef
nikótínplástur eða - tyggi-
gúmmí er ekki notað. Nikótín-
plásturinn er mjög þægilegur í
notkun. Aðeins þarf að skella
honum á húðina nánast hvar
sem er og síðan þarf ekki sér-
staklega að hugsa um hann
meðan hann er virkur. TVggi-
gúmmíið er hins vegar vanda-
samara þar sem mörgum fellur
ekki að tyggja gúmmí. Auk þess
getur það valdið sumum óþæg-
indum í maga og munni.
— Það er nokkuð algengt að
meðferðarþegar byrja aftur að
reykja eftir að hafa staðið sig
fyrstu tvær vikurnar eða svo, og
hvers vegna falla þeir?
Ástæðurnar eru ýmsar:
Kannski fá þeir ekki nóg nikótín
í byrjun en kannski valda ýmsir
ytri þættir því að þeir falla,
nema að hvort tveggja sé, því að
vera kann að þessir einstakling-
ar geta ekki verið án reyking-
anna í því félagslega umhverfi
sem þeir hrærast dags daglega.
Þess vegna er ekki alltaf nóg
að gefa aðeins nikótínplástur
heldur verður að meðhöndla
reykingafólk svipað og fólk með
háþrýsting og með of mikið kó-
lesteról í blóði: Það verður að
breyta lífsstíl þess og lífsháttum;
fá það til að reyna meira á sig,
gera æfingar, breyta mataræði,
létta sig o.s.frv. og einmitt þetta
er mjög þung þraut, mjög
þung.“
Hvemig
veröur kom-
ið í veg fyrir
að fólk byrji
að reykja?
LOUISE M. NETT, USA
„Það er hægt og hefur tekist
vel þar sem börnum hefur verið
kennt um skaðsemi reykinga frá
upphafi skólagöngu. Þegar
börnin nálgast gagnfræðaskóla-
aldur eða þann aldur sem reyk-
ingar hefjast gjarnan á, þá er
miklu sjaldgæfara að þeir sem
hafa notið kennslu um afleið-
ingar reykinga frá upphafi
skólagöngu sinnar byrji nokkru
sinni á því að reykja. Ándóf og
fræðsla gegn reykingum ber því
vissulega árangur.
Gallinn er bara sá að starfs-
fólk í heilsugæslu vinnur yfir-
leitt ekki í skólum heldur innan
veggja heilsugæslustöðva og
sjúkrastofnana í þágu reykinga-
fólks sem orðið er sjúkt. Því er
fagleg fræðsla sérfróðs fólks í
grunnskólum ekki mjög algeng.
Ég tel að fyrirbyggjandi starf
sérmenntaðra heilbrigðisstarfs-
manna í þeim tilgaqngi að koma
í veg fyrir að fólk byrji að reykja
sé sérlega mikilvægt. Auðvitað
er það skylda heilsugæslufólks
að sinna sjúkum fyrst og fremst,
en engu að síður mætti það
gjarnan fara í skóla og uppeldis-
stofnanir og fræða börnin um
afleiðingar reykinga. Slík
fræðsla ætti raunar að vera
hluti af námsskrá hvers skóla og
foreldrar ættu að krefjast þess í
skólastjórnum og -ráðum að svo
verði alls staðar.
Fræðsla í grunnskólum kem-
ur þó aldrei í veg fyrir að ein-
hverjir fari að reykja þegar þeir
koma á unglingsaldur.
í Bandaríkjunum virðist það
fylgjast að að þeir unglingar,
sem hafa rúm fjárráð, annað-
hvort frá foreldrum eða vegna
þess að þeir vinna með skóla,
fari frekar að reykja en hinir
sem hafa minni eyðslueyri. Ef
besti vinur unglings reykir, er
líklegra að hann sjálfur byrji
líka.
Á hinn bóginn er á það að líta
að þrír fjórðu hlutar unglinga
sem reykja koma frá heimilum
þar sem annar hvor foreldra eða
báðir reykja. Ástæða þess að
unglingur frá reyklausu heimili
byrjar að reykja getur því oftar
en ekki verið þáttur í einhvers
konar uppreisn hans gegn for-
eldrum sínum.“
Hvaða áhrif
hafa reyk-
ingar
kvenna um
meðgöngu-
tímann á
fóstrið?
PHILIP TÖNNESEN
Það hafa verið gerðar saman-
burðarrannsóknir á börnum
mæðra sem reyktu um með-
göngutímann og þeirra sem
ekki reyktu, bæði í Bretlandi og
Bandaríkjunum. Þær sýna m.a.
merkjaniegan mun á getu barn-
anna upp að tíu ára aldri til að
leysa stærðfræðiþrautir. Þar eru
börn þeirra sem ekki reyktu
hinum fremri. Það sama er að
segja almennt um börn foreldra
sem reykja og börn reyklausra
foreldra. Hvort þessi munur eigi
sér líffræðilegar eða félagslegar
skýringar vitum við hins vegar
ekki fyrir víst.“
Tönnesen bætir við að ýmis-
legt bendi þó til að börn mæðra
sem reyktu um meðgöngutím-
ann verði móttækilegri fyrir
nikótíninu síðar meir, þau verði
fremur nikótínfíklar og það sé
sannarlega uggvænlegt.
Vísbendingar um þetta síðast-
nefnda hafi komið fram við
rannsóknir á heila þessara
barna.
Af hverju
reykir fólk?
LOUISE M. NETT
„Tóbaksreykur hefur mjög
skjót áhrif á heilann. Það er
ekki aðeins að tóbaksreykur örvi
heldur virkar hann einnig
afslappandi. Hann dregur úr
álagseinkennum — stressi — í
líkamanum svipað og róandi
töflur gera. Vegna þessara
áhrifa nikótíns á heilann er það
svo mikilvægt að það finnist
virkt endurhæfingarprógramm.
Fólk verður einfaldlega að læra
nýjar aðferðir til að fást við
stressið. Það kann það ekki
vegna þess að það hefur hingað
til notað tóbaksreykingarnar til
þess. Nú vill svo til að fjölmarg-
ir starfsmenn í heilbrigðisgeir-
anum eru menntaðir til þess að
miðla t.d. hjartasjúklingum
fræðslu í þessum efnum og
vitanlega er hægurinn hjá að
beita sömu aðferðum í
endurhæfingu reykingafólks.
Ég lít á reykingafólk sem
sjúklinga og það er því skylda
heilbrigðisstarfsmanna, svo sem
lækna og hjúkrunarfólks, að
annast og endurhæfa þessa
sjúklinga ekkert síður en hjarta-
sjúklinga, sykursjúka os.frv.
Reykingasjúklingur getur
yfirleitt ekki hætt af sjálfsdáð-
um og þess vegna verður að
þróa endurhæfingakerfi og
vinnuaðferðir til að hjálpa hon-
um að takast á við vandann og
taka upp nýja og hollari lífs-
hætti sjálfum sér og öðrum í
kring um hann í hag.“