Tíminn - 03.07.1992, Page 4

4 Tíminn
Föstudagur 3. júlí 1992
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tíminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aöstoöarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrimsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Glslason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavik Sími: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verö i lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Vitlaust gefið
Ekki tókst betur til en svo við aðskilnað fram-
kvæmdavalds og dómsvalds, að á fyrsta degi hinnar
nýju skipunar mættu löglærðir fulltrúar sýslu-
mannsembætta ekki til vinnu. Þeir telja að ekki hafi
verið gengið frá launakjörum þeirra á lögformlegan
hátt og eiga í útistöðum við ríkisvaldið um kaupið
sitt.
Þarna er illa um hnúta búið og óþarflega lausir end-
ar í samskiptum ríkisvaldsins og starfsmanna þess,
og stendur staðhæfing gegn staðhæfingu um hvort
búið sé að ákvarða um ný launakjör eða ekki.
En þetta er smámál hjá þeim ósköpum sem nýfall-
inn kjaradómur hefur hrundið af stað. Með nánast
einu pennastriki er að engu gerð þjóðarsátt um
launakjör og sameiginlegt átak til að koma á og við-
halda efnahagslegu jafnvægi í þjóðfélaginu. Launþeg-
ar, atvinnurekendur og fyrrverandi ríkisstjórn sömdu
af heilindum um þá niðurstöðu að yfirbuga verð-
bólguáþjánina og færa efnahagslífið í það horf að
byggja mætti á til frambúðar.
Ríkisstjórnin telur sjálfsagt að hlíta úrskurði Kjara-
dóms, en mjög er deilt um hvort nokkurt veraldlegt
vald getur hnekkt honum. Enda eru ráðherrar tví-
stígandi í afstöðu sinni, sem endar með því að þeir
taka enga.
Nokkur lögfræðingaálit eru pöntuð um úrskurðinn
og eru þau ekki sammála, en þó má lesa út úr þeim
öllum að framkvæmdavaldið geti hnekkt úrskurði
dómsins með lagasetningum og einhvers konar bola-
brögðum. En það hefur reyndar lengi tíðkast þegar
um er að ræða samningsbundin kjör, sem sýnast lít-
illar lagaverndar njóta þegar svo ber við að horfa.
Löglærðir geta velt vöngum yfir því hvort Kjara-
dómur er dómstóll eða gerðardómur og hvort aðrir
dómstólar eða framkvæmdavaldið geta hrundið úr-
skurði hans, eða hvort þjóðin á að sitja uppi með þá,
hversu fáránlegir sem þeir eru og hverjar sem afleið-
ingarnar af slfkri löghlýðni kunna að verða. En það
breytir engu um afleiðingarnar.
Sú klípa, sem búið er að setja ríkisstjórn, aðila
vinnumarkaðar og yfirleitt allt samfélagið í með úr-
skurði fimmmenninganna, hlýtur að leiða hugann að
því hvort Kjaradómur er í raun ekki bara einhver vit-
leysa frá upphafi til enda. Spyrja má hvort það sé eðli-
legt að dómstóll sé að úrskurða launakjör einhverra
brodda í þjóðfélaginu. Nefnd ætti að duga og væru
úrskurðir hennar sanngjarnir og byggðust á vitrænni
vitneskju um launakjör í landinu, ætti ágreiningur
ekki að verða mikill og flestir ættu að geta við unað.
Leitun mun á því meðal annarra þjóða að sérstakur
dómstóll úrskurði launakjör. Þau eru ýmist samn-
ingsatriði eða byggjast á ákvörðun stjórnvalda, nema
hvorttveggja sé. Kjaradómur sem slíkur er því óþarf-
ur og getur jafnvel verið skaðlegur.
Þar sem ríkisstjórnin getur í hvorugan fótinn stigið
til að afstýra því að allt efnahagslífið fari á annan end-
ann, hlýtur úrskurður Kjaradóms að standa og er
hann vegvísir fyrir alla þá sem semja þurfa um kjör
sín. Kjaradómur er sá mistilteinn sem gengur af
þjóðarsáttinni dauðri, og leiðtogarnir hafast ekki að.
Enda eiga þeir fárra kosta völ, ef fylgja á leikreglum,
því „það er nefnilega vitlaust gefið“.
Umferðin —
rússnesk rúlletta
Nú fer sá tími í hönd sem bflaumferð
er mest á vegum landsins, góðum og
slæmum. Því miður er umferðin eins
og rússnesk rúiletta, enginn veit hver
verður næstur fyrir hnjaski, aivarleg-
um meiðslum eða jafnvel lætur lífið
afhennarvöldum.
Ég heyröi í fréttum nú í vikunni að
10 þúsund Frakkar hefðu látið lífið í
umferðarslysum á síðasta ári og 200
þúsund særst. Þessar tölur eru líkar
þeim tölum yfir fallna og særða, sem
fylgja stríðsfréttum. Þegar þessar töl-
ur eru skoðaðar fyrir ísland, kemur í
Ijós að 1153 hafa meiðst eða látist í
umferðarslysum á árinu 1991, þar af
eru 229 alvarlega slasaðir og 27 látn-
ir.
Þetta eru stórar tölur í fámennu
þjóðfélagi, og benda má á það að eng-
inn getur gert sér í hugarlund hversu
miklar þjáningar og ástand, sem er
jafnvel verra en dauðinn, er
meðal hinna 229 sem hafa
slasast alvarlega.
Eitt ljós er í þessu myrkri, að
alvarlega slösuðum hefur farið
fækkandi, ef litið er til nokkurra ára.
Þrátt fyrir þetta er ískyggilegt að
minni háttar slysum á fólki hefur
fjölgað verulega.
Hvað veldur slysum?
Það er eðlilegt að menn velti því fyr-
ir sér hvað sé helsti orsakavaldur um-
ferðarslysa og hvað sé til ráða til þess
að bæta úr. Sannleikurinn er sá að
bæði hér heima og erlendis hefur ver-
ið gerð statistík um þessi mál og ýms-
ar rannsóknir fariö fram. í nágranna-
löndunum þar sem þær rannsóknir
eru lengst á veg komnar, er talið að
mannlegi þátturinn, mistök öku-
manna, valdi 90-95% umferðarslysa.
Þetta stafi af því að ökumenn hagi sér
ekki eftir aðstæðum. Umferðar-
mannvirki eru misjöfn, ásamt ástandi
vega, og vegfarendur hagi sér einfald-
lega ekki eftir því.
Umferðarhraðinn
Þeir, sem velt hafa umferðarmálum
hér á íslandi mest fyrir sér, telja um-
ferðarhraðann eina helstu ástæðuna
fyrir slysum. Áfengi kemur mjög oft
við sögu, sem og það að bílstjórar aka
ekki í samræmi við slæmt ástand
vega. íslenska vegakerfiö er þannig
samansett nú að þaö er stórvarasamt,
og þarf að fara að öllu með gáL Varan-
legt slitlag er sem betur fer farið að
lengjast mjög, en innan um eru
hættulegir malarkaflar, sem öku-
menn koma skyndilega á eftir margra
klukkutíma hraðakstur á bundnu
slitlagi. Einnig eru langir kaflar vega
með einföldu slitlagi, sem er einnig
stórvarasamt þegar umferðarþungi
vex. Hér á íslandi er enginn vegur til
sem jafhast á við hraðbrautir ná-
grannalandanna, og er þar svo mikill
munur á að ekki er hægt að tala um
þessi mannvirki í sama orðinu.
Að slampast á
leiðarenda
íslenskir vegir bera einfaldlega ekki
umferðarhraða, sem er vel á öðru
hundraðinu. Það getur slampast af,
en það má ekkert út af bera til þess að
stórslys verði. Það þarf að mæta öðr-
um bfium á einbreiðum vegi, og
hvers konar bilanir, holur, hvað þá
malarkafli sem tekur skyndilega við,
kemur mönnum í opna skjöldu.
í Ijósi þessa er afar undarlegt að
heyra fullorðið og grandvart fólk
hæla sér af því að hafa ekið á undra-
skömmum tíma milli staða. Það er
furðu algengt, að jafnvel rólegheita-
menn verði trylltir þegar þeir setjast
undir stýri á þeim ágætu bfium, sem
nú er völ á og byggðir eru fyrir hin
stórkostlegu umferðarmannvirki
sem víða má finna annars staðar en á
íslandi.
Ég sjálfúr er ekkert saklaus í þessum
efnum. En ég skrifa þessa grein með-
al arrnars til þess að minna sjálfan
mig á að stilla mig, og vil biðja aðra
að gera það líka.
Hinirungu
1 ljósi hegðunar hinna eldri í þessum
efnum er þaö engin furða þó að ung-
ir menn og konur með langþráð bfi-
próf í höndunum vilji „kitla pinn-
ann“, eins og það er kallað. En það er
einmitt skelfilegasta staðreyndin,
þegar litið er á skýrslur um skiptingu
þeirra í aldurshópa sem lenda í um-
ferðarslysum, að aldurshópurinn frá
17 ára til tvítugs er langfjölmennast-
ur, og keyrir alveg um þverbak árið
1991 með fiölda umferðarslysa í þess-
um aldurshópi. Þetta hlýtur að leiða
hugann að því, hvort undirbúningur
bfiprófsins og þær kröfur, sem gerðar
eru til þess sem tekst þá ábyrgð á
hendur að aka bfi, séu nægilegar. Með
þessu er ekkert verið að kasta rýrð á
ökukennsluna. Ökukennarar reyna
áreiðanlega að gera sitt besta, en
vinnuaðstaða þeirra er áreiðanlega
ekki sem skyldi. Engin æfingasvæöi
fyrir ökumenn eru til; ber til þess
brýna nauðsyn að koma slíkum
svæðum upp og byija í mesta þéttbýl-
inu þar sem malarvegum fer til dæm-
is mjög fækkandi. Umferðarráð hefur
unnið að undirbúningi æfingasvæðis
í Kapelluhrauni við Straumsvík í
samvinnu við Vegagerð ríkisins og
ber brýna nauðsyn til þess að hraða
því verkefni.
Hver líti í eigin bann
En það er áreiðanlega nokkuð sama
hvað gert er. Umferðarslysum fækkar
ekki nema hver og einn bfistjóri reyni
að slaka á í umferðinni, stilli sig um
framúrakstur nema í brýnni þörf og
reyni að halda jöfnum umferðar-
hraða og aka eftir aðstæðum. Þetta
lítur vel út á blaði, en framkvæmdin
er afskaplega erfið.
Umferðarþunginn
og bflaeignin
Bfiaeign landsmanna og um-
ferðarþunginn Ld. í höfúðborg-
inni er kapítuli út af fyrir sig. fs-
lendingar eru mestu bfieigendur í
heimi ásamt Bandaríkjamönnum,
enda taka þeir, sem aka erlendis, strax
eftir því að umferðin hér í höfuðborg-
inni er eins og í milljónaborgum þeg-
ar mönnum tekst best upp héma.
Hér virðist engin breyting ætla að
verða á. Engar hjólreiðabrautir eru
til, eða að minnsta kosti mjög föar.
Enn hafa almenningssamgöngur á
höfuðborgarsvæðinu ekki verið sam-
ræmdar, og enn stendur borgar-
stjómarmeirihlutinn og þeirra menn
í því að hækka strætisvagnafargjöld-
in. Öngþveitið hér í umferðinni held-
ur áfram að aukast og taugastrekktir
ökumenn reyna allt hvað af tekur að
flauta frá sér hindranir.
Ennervon
Við skulum samt minnast þess að
baráttan er ekki vonlaus. Þrátt fyrir
aukna umferð hefúr dauðaslysum
ekki fiölgað síðan 1978, alvarlegum
slysum hefur fækkað þegar litið er til
sama tíma. Þetta er árangur sem þarf
að fylgja eftir, sem og að fækka minni
umferðaróhöppum sem hefúr farið
óðfluga fiölgandi, eins og skýrslur
sýna, einkum á síðasta ári.
í þessari baráttu þurfa allir að leggj-
ast á eitL Fyi'sta skilyrðið er að líta í
eigin barm, og í öðru lagi að beita öll-
um almannasamtökum að því marki
að halda áróðri og fræðslu í umferð-
armálum að fólki. Ekki síst þarf al-
menningur að vita um þær hörm-
ungar, sem augnabliks ógætni í um-
ferðinni hefúr í för með sér.
J.K.