Tíminn - 22.12.1992, Qupperneq 6

6 Tíminn
JÓLABLAÐ 1992
kosið og dýrðlegri haustdegi
varla völ á, enda líður manni
ekki úr minni tign og töfrar
landsins okkar, tilbrigði ljóss og
sólar, endurkast þess frá kynja-
myndum fjallanna, seiðmagni
auðnarinnar með grænum vinj-
um, tærum ám, fossum og flúð-
um, ýrðum vatnsfleti, með stóru
jökulhvelin til beggja handa,
sem sindruðu eins og bráðið
silfur í geislaflóði haustkyrrðar-
innar. Vitaskuld var þetta ströng
ferðaáætlun. Það fengu að
minnsta kosti Skaftfellingar að
reyna, því að sólarhringurinn
hjá þeim mun hafa verið full-
nýttur. Það er einmitt vandamál
í þessum ferðum hvað tíminn
líður hratt. Verða því margir
skoðunarverðir staðir útundan,
sem væru þess virði að stansa
hjá stundarkorn.
Á Hveravöllum var fyrsti áning-
arstaður og mætti okkur þar í
logni og glaðasólskini hin sanna
öræfakyrrð, fegurð og friður.
Stemningin yfir veisluborðinu,
sem sett var upp í hlaðvarpan-
um, var ógleymanleg og allur sá
þjóðlegi og rammíslenski matur,
sem ferðalangarnir kýldu vömb
sína með af mikilli lyst í þeirri
breyskjandi sól og hita að fækka
varð klæðum. Þá var nú sannar-
lega „glatt á hjalla“ og „um
margt að spjalla“. Margir hugs-
uðu til Höllu og Eyvindar og
þess vesalings fólks þess tíma,
sem bjargaði sér á vit öræfanna
undan hrammi valds og örlaga í
faðm íslenskrar náttúru og
undralanda óbyggðanna.
„Hratt flýgur stund" og enn er
langt í áfangastað. Stuttur stans
er gerður á svæði Landsvirkjun-
ar í Seyðisárdrögum og síðan
við beitartilraunasvæðið milli
Sauðafells og Áfangafells og litið
yfir það landsvæði sem fór undir
vatn með tilkomu Blönduvirkj-
unar. Einnig var litið yfir upp-
græðslu við Þrístiklu.
Flestum var því orðin þörf á
miðdegiskaffinu þegar Blöndu-
búðum var náð, enda klukkan þá
orðin um 19. Þar biðu hlaðin
borð sem snögglega voru hroð-
in, líkast því þegar hross komast
í björg í bjargarleysi. Um tveim-
ur tímum síðar var hátíðleg
kveðjustund á Blöndubúðahlaði.
Starfsfólk og kaffikonur var kall-
að út og kvatt með virktum.
Um það leyti er við rennum úr
hlaði er að bregða birtu. Kossar
eru sendir af fingrum fram eins
og flugeldar á gamlárskvöldi.
Fljótlega fara rausnarlegar veit-
ingar Landsvirkjunar að segja til
sín, en engin grið eru gefin hjá
fararstjóra, ekki skal stansa fyrr
en í fjallahóteli Biskupstungna-
manna í Svartárbotnum, sem
ekki varð fyrr en um kl. 23. Það
var mikil lífsnautn að komast út
úr bílnum og létta á sér frjáls-
lega í húmi haustkyrrðarinnar,
sem aðeins var rofin með sælu-
tilfinningarróm og fjölradda
rennilásarómantík. „Ó sæl er sú
stund,“ kvað við úr hópnum.
Seint munu gleymast viðbrögð
Kjartans og Sveins er þeir öllum
að óvörum drógu fram hvern
kassann af öðrum af kakómjólk
og öðrum vinsælum drykkjum
ásamt samlokum og fleira
hnossgæti. Þessu voru gerð góð
skil, enda menn orðnir vel und-
irbúnir að bæta á sig aukaorku.
Upp úr þessu fer að verða aðeins
vart við að dreginn er upp fagur
fleygur með áhrifamikilli glitr-
andi dögg.
Fjallahótelið var snarlega opn-
að og sungið af innlifun og
kröftum, allt frá rammíslensk-
um aldamótaljóðum og niður í
nýjustu poppslagara. Er út var
Það er
svo gaman ...
komið, vafðist eitthvað fýrir
sumum að hitta á réttan bíl og
réttan maka, sem myrkrinu var
vitanlega kennt um. Það var
ekki einu sinni að tunglið lýsti,
því það gamla hafði endað
göngu sína en hið nýja tæpast
komið á fót. Niður á Hótel Geysi
var síðan ekið þar sem okkar var
beðið og öll hús opin. Þar var
sannarlega kátt á kveðjustund
og var fullyrt að sá söngur hafi
ómað fram yfir allar Biskups-
tungur.
Hér verður að setja punktinn
við, þó margt væri hægt að
draga fram í dagsljósið frá þess-
ari ferð, enda vakti hún athygli.
Blöðin sögðu meðal annars frá
henni á þann hátt að Auðkúlu-
heiði hefði mátt þola átroðning
200 bænda í viðbót við rollurn-
ar. Það má geta þess að á miðj-
um Kili fyrr um daginn ókum
við fram á kunnan Hreppa-
bónda. Hann sendi okkur kveðju
og við árnuðum honum farar-
heilla. Hann var að halda upp á
merk tímamót í sínu lífshlaupi
með því að ríða í kringum Lang-
jökul. Hann tróð hér „einn með
hundi og hesti“ landið, eins og
Jónas forðum Þingvallahraun.
Starfssaga Búnaðarsambands
Suðurlands hefur sannarlega
skipt sköpum í lífi okkar Sunn-
lendinga. Maður á minningar frá
30 ára afmæli sambandsins og
ekki síst um allan vélakostinn,
sem raðað var í hlaðvarpann á
Þjórsártúni í umsjón Guðjóns
heitins í Ási bjartan og hlýjan
júlídag árið 1938.
Þá voru þessar vélar ekki knúð-
ar af nema einu til tveimur
raunverulegum hestöflum, en
þó var það stór draumur í lífi
ungra sveina og aldinna bænda
að eignast slík tæki. Ég hugsa að
hesta-Herkúles- sláttuvél eða
Derring-rakstrarvél hafi ekki
vakið minni gleði, vonir og
væntingar þá en þessir um 100
hestafla járndrekar, sem eru í
boði núna.
Þá er sannarlega margs að
minnast frá þeim sýningum sem
sambandið hefur haldið síðan,
hvort heldur það eru búfjársýn-
ingar, véla- eða sögusýningar.
Hjá Búnaðarsambandinu hefur
verið fylgst með framþróuninni
og alltaf reynt að gera betur,
hvort heldur sem er í ræktun
jarðar eða búfjár.
Hin náttúrulega umgjörð Bún-
aðarsambands Suðurlands er í
senn margbreytileg, stórskorin,
hrein og tær, umvafin birtu og
listrænu litskrúði náttúrunnar.
Allt frá því er við lítum Vest-
mannaeyjar í suðri, sem bíða
eins og „vinir í varpa" og bjóða
hvern, sem af hafi eða um lofts-
ins vegu kemur, velkominn að
fósturjarðarströndum. Það er
sannarlega dýrðlegt hjá okkur,
sem horfum á það í janúarlok
þegar sólin fetar sig upp Selja-
landsmúlann, vetur og þorri eru
hálfnaðir, vonin vaknar um vor,
birtu og mildari tíð, eða þegar
hún við hæstu mörk lita og ljóss
sveipar herðar Heklu marglitu
geislaflóði og áfram Hreppa- og
Laugardalsfjöll, síðan Reykja-
neshálendið allt til Krísuvíkur-
bergs.
Niður hlíðar, hjalla og heiðar
streyma stórfljótin syngjandi
margraddaðan þungan nið. Til
hliðar mynni Þverár og bæjar-
lækir. Allt er þetta á fleygiferð að
fagna nýju lífi, eins og ungdóm-
ur á blíðviðrisdegi hoppandi og
hjalandi í óðaönn að flytja fyll-
ingarefni í þá gróðurtorfu sem
er undirstaða þeirrar lífkeðju
sem við lifum í og hrærumst
með og sem skapar okkur auð-
inn og aflið til fjárhags- og fé-
lagslegrar afkomu. Já, að vinna
innan um allt þetta náttúruvö-
lundarsmíði er mikil lífsfylling
og uppspretta að líkamlegu og
andlegu starfi.
Baksvið Skaftafellssýslu er ekki
síður stórbrotið. Allt frá Reynis-
fjalli að Lómagnúp, sem umlyk-
ur frjósamar sveitir og fagra
fjallasýn, þar hafa eyðingaröfl
farið um, eyðingaröfl vatns, elds
og íss verið stórvirk við að eyða
fögru landi, eyða blómlegri
byggð, færa til land og búsetu.
Samt hefur þetta hérað skilað til
þjóðfélagsins meisturum og
mikilhæfum mönnum. Á engan
tel ég hallað, þó ofarlega sé í
huga nafn Bjarna Runólfssonar
sem ólst upp í Hólmi fyrir og um
aldamótin. Hann ólst upp í stór-
um systkinahópi við fátækt og
fábreytni þess tíma, en átti
bjarta bernskudrauma, hugsjón-
ir og haga hönd.
Hann var einn af þessum sjálf-
menntuðu skaftfellsku raffræð-
ingum, sem beisluðu bæjarlæk-
inn og veittu orku hinna „hvítu
kola“ inn á heimilin, lýstu þau
upp og hlýjuðu, ekki einungis á
heimaslóðum heldur einnig í
fjarlægum héruðum.
Hinum megin Skaftár, að
Hunkubökkum, fæðist þar fjór-
um árum fyrr Guðjón Samúels-
son, einn fremsti byggingarlist-
arfrömuður á fyrri hluta þessar-
ar aldar, sem mótaði á lifandi og
listrænan hátt flestar af höfuð-
byggingum þjóðarinnar á því
tímabili. Um líkt leyti leit Jó-
hannes S. Kjarval fyrst dagsins
ljós í lágum og fátæklegum bæ
suður í Meðallandi. í Rangár-
vallasýslu, að Þjórsártúni, má
segja að staðið hafi vagga sunn-
lenskra félagssamtaka. Þar risu
á legg Búnaðarsamband Suður-
lands, Héraðssambandið Skarp-
héðinn, Framsóknarflokkurinn
og fleiri félög, og starfshópar
voru stofnuð þar, en áttu eins og
gengur og gerist misjafnlega
langa ævi. í Kirkjubæ, þekktum
stað á söguslóðum Njálu, fædd-
ist laust fyrir aldamótin Egill
Thorarensen, einn svipmesti fé-
lagsmála- og hugsjónamaður,
brautryðjandi og baráttumaður í
hagsmunamálum sunnlenskra
sveita.
Þjóðhátíðarárið 1874, einmitt
um það leyti sem Kristján IX
Danakonungur er að undirbúa
ferð sína til íslands með stjórn-
arskrána undir hendinni, fædd-
ist í lágum torfbæ undir svip-
miklum brúnum Galtafells Ein-
Söngglaöir sveitamenn
í Tunguseli.
ar Jónsson myndhöggvari,
brautryðjandi nýrra lista á ís-
landi, sem hafði trú, von og
kærleika að leiðarljósi.
Einar fágaði, greypti og meitl-
aði ódauðleg listaverk um kenn-
ingu Krists og eilíft líf, auk ann-
arra þjóðlegra og hugmynda-
ríkra verka. Svo mætti lengi
halda áfram.
Undir lokin get ég varla látið
hjá líða að þakka Búnaðarsam-
bandi Suðurlands fyrir það
menningarlega framtak sem út-
gáfa bókaflokksins „Sunnlensk-
ar byggðir" er. Já, þar er sannar-
lega miklum verðmætum menn-
ingararfi bjargað frá glötun. Þar
fer saman fróðleikur, ritsnilld og
vandaður frágangur.
Hvað við eigum marga menn
innan okkar samtaka sem beitt
geta stílvopni á snilldarlegan
hátt. Það sanna best þessar list-
rænu sveitalýsingar, ásamt
sögulegum og þjóðlegum fróð-
leik. Það er ekki nema eðlilegt í
jafnmiklu verki að staðreyndir
geti stangast á við veruleikann.
Óneitanlega hefði verið gaman
að vita meir um ábúendur býl-
anna, svo sem hvaðan þeir komu
og hvert þeir fóru. Víða eru
þessar bækur oft opnaðar og
mikið flett. Fréttir maður oft af
því þegar fólk bregður sér á leik
út í náttúruna, að þessar bækur
sjáist í farteskinu og séu notaðar
sem landabréf og leiðarlýsing.
Enda er þetta sambland annála,
þjóðsagna og lífssaga genginna
kynslóða. Þó margt væri hægt
að skrifa um okkar búskapar-
hætti, verður það ekki gert hér.
Við vitum að víða er að landbún-
aði vegið, bæði beint og úr laun-
sátri. Við skulum treysta því að
bændasamtökin megi eiga það
vígfima menn að beita orðsins
brandi með rökum og réttsýni,
að þeir grípi á lofti þau skeyti
sem að þeim er beint og sendi til
baka, þannig að þeir sem að vega
megi falla með smán á sjálfs síns
bragði.
Við eigum að hlúa að öllu sem
skapar vinnu og verðmæti í
landinu. Við eigum ekki að flytja
inn landbúnaðarvörur. Það er
smán og virðingarleysi við land-
ið og okkur sjálf. Við eigum ekki
að láta hagsmuni og sleggju-
dóma einstakra fjárplógsmanna
ráða ferðinni.
Við getum framleitt hér mat
handa milljónaþjóð. Skoðum vel
alla þá möguleika, sem landið
okkar hefur upp á að bjóða.
Höldum fast í það sem við höf-
um eignast. Látum ekki slagorð
og stundarsýn glepja okkur.
Hvert verður förinni heitið
næst? er spurning sem brennur
á okkur á kveðjustund. Sumir
munu telja að allir staðir séu
upptíndir í okkar heimahögum.
En seint held ég að það verði og
að ekki leynist skoðunarverðir
staðir og það nær en margur
hyggur, því að land vort býr yfir
miklum auði örnefna og sögu-
legra minja við hvert fótmál. Þó
ekki sé nema tóftar- eða tún-
garðsbrot, getur það sagt mikla
sögu. Einnig hvammur og
hamraborg eða bunandi berg-
vatnskvísl og svona mætti lengi
telja.
En tíminn líður hratt. Sjálfsagt
teljast það skýjaborgir en þó
tæknilega framkvæmanlegar, að
fá flugvél að morgni og skreppa
á annað landshorn og litast um
eina dagsstund með stéttar-
systkinum okkar. Þetta gerði
ungmennafélagið í minni sveit
fyrir fjörutíu og tveimur árum.
Að lokum þakka ég ykkur fyrir
allar góðu minningarnar frá
liðnum árum og öllum sem und-
irbúið hafa og skipulagt þessar
ferðir. Stjórn Búnaðarsam-
bandsins, fararstjórum, bílstjór-
um, fyrirtækjum sem sýnt hafa
okkur og kynnt starfsemi sína
ásamt góðgjörðum í mat og
drykk, starfsfólki á hótelum og
greiðasölustöðum, sem á allan
hátt hefur komið fram við okkur
með hlýhug og gestrisni.
Þá óska ég Búnaðarsamband-
inu þess í lokin að það megi
verða leiðandi afl í hagsmuna-
málum héraðsins og alþjóðar.
Á þríhelgum 1992.