Tíminn - 22.12.1992, Síða 13

JÓLABLAÐ 1992
Tíminn 13
færri voru þó þau sem eitthvert
bókmenntalegt gildi höfðu.
Leiklistarlíf var i töluverðum
blóma, en að langmestu leyti
voru sviðsettar leikritsþýðingar
og sótti fólk stundum sýningar
kvöld eftir kvöld á sömu verkun-
um til þess að sýna sig og sjá
aðra, fremur en af listrænni
hvötum. „Útilegumenn" Matthí-
asar Jochumssonar voru hið
fyrsta íslenska leikverk sem
náði til almennings á eigin for-
sendum; varð þegar við fyrstu
uppfærslu 1862 að þeirri þjóö-
areign sem síðar hlaut nafnið
Skugga-Sveinn. Með hvatning-
um sínum endurvakti Sigurður
málari Guðmundsson um 1865
þá hefð aö skólapiltar semdu
leikrit og það gerðu á nokkrum
árum þeir Indriði Einarsson,
Kristján Jónsson Fjallaskáld,
Valdimar Briem, síöar prestur,
og Jón Ólafsson ritstjóri. Eftir
nokkurt hlé tóku Einar Hjörleifs-
son og félagar upp þráðinn og
rituðu umrætt leikrit, kölluðu
„Misgrip“. Samdi Einar stærsta
hlutann, 1., 2. og 4. atriði. Jón-
as og Hannes rituðu tvö atriöi
hvor, Bertel eitt. Fáeinum árum
síöarfærðu skólapiltar upp ann-
að leikrit eftir Einar einan,
Brandmajorinn. Það er nú glat-
að.
Eins og fyrr segir verður ekki
annað séð en leikrit þetta sé taliö
horfið í glatkistuna fyrir löngu og
hlýtur því kynning á þvi að sæta
nokkrum tíðindum. Sagnfræðing-
urinn Bogi Th. Melsteð mun hafa
átt handritiö og ánafnað dönsku
safni það fremur en íslensku,
ásamt fleirum merkisgripum úr
fórum sínum. Bogi varð hornreka
meöal landa sinna í Höfn og erfði
við þá óréttlætið sem hann taldi,
með þessum hætti, og eftir því
sem helst er útlit fyrir. (Leikritsins
er getið meðal seðla Sverris
Kristjánssonar sagnfræðings yfir
ísl. hdr. á dönskum söfnum.)
LEIKURINN gerist all-
ur í sömu vistarver-
unni, baðstofu á kotbæ.
Slæpingi sem kallar sig
Jón Johnsen kemur á
bæ þeirra erinda að biðja dóttur
húsráðanda, Guðbjargar, og trú-
ir því að foreldrarnir eigi nokk-
uð í handraðanum. Hann hefur
stundum sett markið hærra, en
mistekist flest. Svo hittir á að
vinnukonan, Margrét, hefur
verið send af bæ. Heima fyrir
eru foreldrarnir og dóttirin
Guðbjörg. Þetta kvöld vinnur
hún eldhúsverkin, sem verður
til þess að Jón heldur hana
vinnukonuna, en hina, er hún
kemur heim upp á búin, dóttur-
ina. Hann hefur þá beiðst gist-
ingar og borið fyrir sig dönsku-
skotið mál, haft í frammi til-
burði sem hann og hjónin,
Sveinn og Ólöf, álíta heims-
mannslega. Heilsar með þessum
orðum; „Jón Johnsen til þén-
ustu. Ég á heima í höfuðstað
landsins sem heitir eiginlega
Reykjavík eða Reikevig, en við
sem eigum þar heima og annars
næstum allir dannaðir menn
köllum hana bara Vík, eins og
Kaupinhöfn eða Kjöbenhavn er
kölluð Höfn, því það er eitthvað
kunnuglegra og huggulegra.
Þetta er annars ekki nema eins
og nokkurs konar gæluorð, t.d.
eins og maður segir Sigga fyrir
Sigríður, Gudda fyrir Guðbjörg
o.s.frv., sem maður segir til að
gera sig dálítið lekkran og
elskuverðan."
í einrúmi mælir hann við
sjálfan sig á annan veg sem
Hannes ritar: „Ég sagði þeim að
ég væri sigldur, ójá, satt er það,
ég sigldi einu sinni sællar
minningar á skektu út í Effersey
þegar ég var í Vík og þá drakk
ég mig svo blindan að ég varð
þar eftir og sat þar þangað til
daginn eftir og hef ég aldrei
haft aðra eins timburmenn á
ævi minni og hefur þó stundum
ekki verið frítt við að þeir
hömruðu í hausnum á mér. Ég
sagði þeim að ég væri skóla-
genginn og það er satt; ég var
fjóra vetur í fyrsta bekk... Ég
sagðist alltaf hafa verið efstur í
mínum bekk en það var lygi...
Ég sagðist hafa verið assistent,
bókhaldari og tilkomandi factor,
og lét mikið yfir mér. Jú, það er
satt, búðarloka var ég, og hver
veit nema ég hefði getað orðið
bókhaldari og hver veit hvað, ef
bannsett historían um þessar
bannsettar tíu krónur hefði eigi
komið upp á fyrir mér; ég var
krítugur á knæpunum og allir
voru að rukka mig... En Jón dó
ekki ráðalaus. Ég hafði heyrt
getið um hjón þessi, að þau
væru vel efnuð og ansi heimsk,
og ættu .dálaglega dóttur, og svo
skaut árinn mér þessu ráði í
hug. Ég hef aldrei séð stelpuna
og það er nú líka ekki hún sem
ég var að biðja, þó það heiti
svo...“ Jón talar þau hjón á sitt
mál, en stundu síðar ídúðrar
hann erindinu er hann sýnir
brúðarefni sínu hroka og yfir-
læti, vinnukonuna ætlar hann
konuefni sitt og gerist full fjöl-
þreifinn við hana.
Leikritið „Misgrip“ er skrifað á
líflegu máli, sem sjá má af hin-
um tilvitnuðu orðum og því
sem á eftir fylgir, samtali hjón-
anna fram til þess er Jón kemur
í heimsókn. Samtalið er eftir
Einar Kvaran, sem samdi 1. og
2. atriði:
(Sveinn þæfír og Ólöf prjónar.)
Sveinn (teygir sokk og skoðar
hann grandgæfilega): Já, seint
þykir mér hann ætla að ganga,
bölvaður sokkurinn. Annað
hvort er mér farið að förlast eða
hann hefur verið heldur báglega
undinn upp og það held ég nú
helst. Það er þó merkilegt að
þú, Ólöf mín, skulir ekki vera
farin að læra að vinda upp sokk,
hvað þá heldur almennilegt
hlandþvætti.
Ólöf: Hlandþvætti! Farðu nú að
bera upp á mig þá lygina eins
og fleira. Ekki nema það þó að
ég kunni ekki að þvo hland-
þvætti eða vinda upp sokkbol.
Minna má nú gagn gjöra. Hvað
skyldi það verða sem þér seinast
dettur í hug að ljúga upp á mig?
Nei, Sveinn minn, það stendur
öðru vísi á því að sokkurinn
gengur aldrei; þú ert ónýtur
eins og þú hefur alltaf verið, og
svo vilt þú skella skuldinni á
mig eins og þú ert vanur. Árinni
kennir illur ræðari. Já, ekki
nema það þó að ég kunni ekki
að vinda upp sokk. Ég hef aldrei
heyrt annað eins. Man ég þá
dagana þegar þú varst að elta
mig forðum. Eg meina áður en
við giftumst, sem aldrei skyldi
verið hafa, að þér þótti meir
koma til mín en svo að ég héldi
að þú mundir seinna bregða
mér um að ég gæti eigi undið
upp sokk. Gleymt er þá gleypt
er, það sannast á þér, Sveinn
minn.
Sveinn: 0, aldrei fór nú mikið
fyrir handyrðunum þínum,
blessuð. Ekki þarftu að láta þér
svo, en við skulum nú hætta að
tala um það. Ég skal reyna að
hnauska á sokknum og þá geng-
ur á endanum. Þegar ég fer að
gefa ánum í kvöld þá vonast ég
eftir að hann verði búinn, en
hvað sem þú segir þá fæst ég
eigi lengur við hann en þangað
til.
Ólöf: Hættu að tala um það.
Kannske þú haldir að ég geti
þolað það að þú ausir yfir mig
öðrum eins skömmum og þeim
að ég kunni ekki einu sinni að
vinda upp sokk eða þvo hland-
þvætti. Nei, það get ég ekki þol-
að. Minna má nú gagn gjöra.
(Bæði þegja dálitla stund.)
Ólöf syngur:
Ó, hvílíkt veður, herra minn,
íhel ég alveg fer.
Útréttu sterkur armlegg þinn
og virstu hjálpa mér.
Að ofan og neðan öll skelf ég
á þessum kalda lífsins veg.
Sánkti Páll, hvíl á minni miðju
og mína alla helga iðju.
(Þegar hún er búin að syngja
þetta þegja þau enn nokkra
stund.)
Sveinn: Hyar ætli hún Guð-
björg sé? Ég hef ekki séð hana
núna lengi.
Ólöf: Hún er víst frammi í eld-
húsi.
Sveinn: Frammi í eldhúsi! Hvað
er þetta? Ertu farin að láta hana
Guddu vera í eldhúsinu? Ekki
nema það þó. Hvað hefur þú
gjört af henni Möngu? Ertu
hætt við að láta hana vera í eld-
húsinu?
Ólöf: Hvað hef ég gjört af
henni? Ég held að ég hafi ekki
gjört mikið af henni þó að ég
sendi hana fram að Gili til þess
að fá mér nokkrar kaffibaunir.
Ég held líka að hún Gudda hafi
ekki verið of góð til þess að vera
í eldhúsinu rétt í dag. Það er
skárra bölvað dálætið sem þú
hefur á stelpunni. Þú vilt ekki
láta hana gjöra nokkurn skap-
aðan hlut. Þú átt nú ekki víst að
hendurnar á henni verði alltaf
geymdar í traföskjum, ekki síst
ef hún skyldi eiga aðra eins ævi
fyrir sér og hún móðir hennar
er búin að lifa.
ÓSKUM
LANDSMÖNNUM ÖLLUM
GLEÐILEGRA JÓLA
OG
Á KOMANDIÁRI
FARSÆLDAR
Pökkum viðskiptin á
árinu sem er að líða
[31KAUPSTADUR
1 « ItLfliUU