Tíminn - 22.12.1992, Síða 21

JÓLABLAÐ 1992
Tíminn 21
því máli sem innfæddur væri.
Hann hafði þegar á æskuárum
heima á íslandi tekið að læra
ensku af sjálfum sér, tilsagnar-
laust að mestu. í Danmörku tók
hann fyrir alvöru að gefa sig að
enskunámi með þeim árangri að
hann var einfær um að rita ensku
sem æfður höfundur, eins og kom
fram í þvf að hann þýddi eina af
bókum sínum á það mál og fékk
hana útgefna hjá Oxford Univers-
ity Press 1974 með lofsamlegum
ummælum forráðamanns þessa
heimsfræga háskólaforlags í Bret-
landi. Bendir allt til þess að Þor-
steinn Stefánsson sé tungumála-
séní af þeirri gerð sem ýmsir eru
frægir fýrir og gjarnan vekur
furðu þeirra sem ónæmari eru á
erlend mál og læra þau aldrei til
hlítar.
Þorsteinn hefur lítið ritað á móð-
urmáli sínu. Það er ekki fýrr en nú
á gamals aldri að hann sest niður
og skrifar bernskuminningabók í
skáldsöguformi á íslensku. Bók
þessi er nýkomin út hjá Bókaút-
gáfunni Skjaldborg og nefnist
Horft til lands. Hins vegar hefur
hann unnið mörgum íslenskum
höfundi þarft verk með þýðingum
bóka þeirra á dönsku. Það er frem-
ur á þann hátt sem hann hefur
tengst bókmenntasköpun ætt-
lands síns en að hann hafi verið
virkur um að frumsemja á móður-
máli sínu. Þorsteinn valdi þann
kost að vera danskur höfundur. Á
engan hátt er vert að furða sig á
slíku vali, öllu frekar er ástæða til
að dást að færni hans og dugnaði
að ná þeim árangri á rithöfundar-
braut sem hann öðlaðist í Dan-
mörku, óskólagenginn alþýðu-
maður af íslandi. Manni verður á
að hugsa að slíkur maður hljóti að
hafa lítið í sér af smáborgaraeðl-
inu, en þeim mun meira af frjórri
sérvisku og óttaleysi við að fara
ótroðnar slóðir.
Horft til lands er ekki ævisaga.
Sögusviðið markast af bernsku-
heimkynnum höfundar, tíma-
skeiðið er það sem nemur ævi
hans fram undir fermingu og
varla það. Persónur sögunnar eru
fýrst og fremst faðir hans og móð-
ir og systkinahópurinn. En einnig
kom við sögu sambýlisfólk og
sveitungar. Ættmennum móður
hans bregður þar fýrir, sumum
eins og í fjarlægð, ef ekki upp-
hafningu, sem betri bændur og
fyrirmenn. En heimili sögumanns
er alþýðuheimili, faðir hans er
sjávarbóndi með lítið jarðnæði,
skepnuhaldið að miklu leyti til
sjálfsþurftar, en nytjar af sjó eftir
hentugleikum bóndans sjálfs og
barnungra sona hans. Að svo
miklu Ieyti sem bókin er þjóðlífs-
lýsing tekur hún til lífshátta fólks
á sjávarjörðum á Austfjörðum á
öðrum og þriðja áratug aldarinn-
ar. Það er löngu horfinn heimur
nútíma- íslendingum, þótt hann
sé minnisstæður öldruðum ís-
lendingi í Danmörku, sem ekki
hefur átt annað en stutta gistidvöl
fáum sinnum í ættlandi sínu frá
því hann fluttist alfarinn þaðan
fyrir 57 árum.
Ef einhver heldur, að bernsku-
saga Þorsteins Stefánssonar sé
rómantískur saknaðarvæll aldraðs
manns eftir fortíðinni, þá er það
misskilningur. Höfundur gengur
ekki með neina glýju í augum,
hann lýsir aðeins híýjum minn-
ingum um foreldra sína, systkini
og bernskuheimili. Vafalaust teflir
skáldið á tæpt vað um áhuga ís-
lenskra lesenda, að ekki sé sagt
bókmenntamanna, á söguefni frá
þessum tíma, enda fullnýtt að
margra dómi. Nútíma-Íslendingur
hefur lítinn smekk fyrir þjóðfélagi
því sem var á fyrri hluta aldarinn-
ar og viðurkennir með naumind-
um félagsleg og menningarleg
tengsl milli þessara tvennu tíma.
Þessi sögurof, virðingarleysi fýrir
sögunni, geta sem hægast farið
framhjá íslendingi, sem ekki hef-
ur lifað sjálfa atburðarásina hin
síðari ár vegna fjarlægðar, og
verður ekki á honum haft fyrir
það. Heimamenn á íslandi gera
lítið úr þessum tengslarofum, sjá
Þorsteinn Stefánsson.
þau ekki, eru ónæmir fýrir þeim
og samdauna.
En þrátt fýrir fjarlægð sögutím-
ans og fyrningu sögusviðsins, er
þetta eigi að síður áhugaverð
skáldsaga að því er varðar ýmsa
aðra þætti. Bernskuminningasaga
Þorsteins Stefánssonar ber það
með sér að börn eru löngum sjálf-
um sér lík. Hugarheimur þeirra er
alltaf svipaður, leikjaþörfin ætíð
hin sama, frelsislöngunin söm við
sig, dagdraumarnir eins. En ofar
öllu er þráin eftir öryggi og um-
hyggju, vísum samvistum við for-
eldra og systkini, öllu sem er
normalt og reglusamt. Það má sjá
af þessari minningaskáldsögu, að
bernskusamfélag höfundar fyrir
70-80 árum var ekki verra en það,
að þetta allt veittist systkinum á
Sómastaðagerði og Nesi. Og það
þrátt fýrir hörkulegt brauðstrit og
tíðkanlega barnavinnu sem nú
myndi talin brjóta gegn alþjóðleg-
um barnasáttmála og öðrum
mannréttindaskrám, hvað þá upp-
eldis- og skólamálastefnu borg-
aralegra samfélaga fremstu menn-
ingarþjóða heims.
Þá er málfar þessarar bókar for-
vitnilegt, því að hér er að verki
höfundur, sem naumast getur tal-
ist hafa mikla æfingu í að rita ís-
lensku, þótt hún sé móðurmál
hans, en þeim mun meiri þjálfun í
að setja fram hugsanir sínar á
dönsku. Ef danskra áhrifa gætir á
ritmál þessarar bókar, felst það
ekki í dönskuslettum eins og það
orð er almennt skilið. Hins vegar
kann áferð stílsins að bera ein-
hvern aðkominn keim. Má ætla að
blæmýkt dönskunnar síist að
nokkru ófyrirsynju inn í textann
án þess að það sé til umtalsverðra
lýta, síst þegar þess er gætt, hver
höfundurinn er. Þá gæti það hafa
stafað af samslætti í minninga-
þráðum höfundar, vegna langdval-
ar í Danmörku, að bændafólk í
Loðmundarfirði á það til að þérast
innbyrðis í sögunni. Slíkt fær
varla staðist.
Hér verður birtur stuttur kafli úr
bók Þorsteins Stefánssonar, kyrr-
lát minning um jól eins og börn
hafa löngum lifað þessa stórhátíð.
Ef umhverfi og einstakir hlutir
stinga í stúf við veruleika nútím-
ans, er barnsleg eftirvænting eftir
jólunum enn hin sama, jóla-
stemningin er sjálfri sér lík.
'////
Þökkum gott samstarf og
viðskipti á liðnum árum
Kaupfélag Héraðsbúa
Egilsstöðum - Reyðarfirði
Borgarfirði - Seyðisfirði
'arsœlt komandi ár