Tíminn - 16.06.1993, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 16. júnf 1993
Tíminn 5
Náttúran
snýr á dóms-
dagsspá-
mennina:
Þeir kölluðu það
stórslys. Þegar
olíuskipið Braer
strandaði á klettun-
um við Fitful Head
var ausið út spádóm-
um um dauðadæmt
vistkerfl í álíka
magni og jafnhratt
og 85.000 tonna hrá-
olíufarmurinn hellt-
ist úr skipinu. Stór-
hætta var á að fæðu-
og uppeldisstöðvar á
sjófuglssvæðunum á
Hj altlandseyj um,
sem njóta alþjóðlegr-
ar aðdáunar, ger-
eyðUegðust, að því er
umhverfisfræðingar
héldu fram. Heilu
kynslóðirnar af stór-
kostlegum fuglateg-
undum myndu
hverfa fyrir fullt og
allt.
Láðist að láta
fuglana vita
Enginn sagði fuglunum fréttim-
ar. í síðustu viku maí komu fyrstu
ungamir úr eggjunum hátt í brött-
um klettunum, þar sem lundamir
standa ábyrgðarfullan vörð um
holumar sínar. Naestu dagana
komu tugþúsundir unga til viðbót-
ar úr skjóli eggjaskumarinnar. Það
var því líkast sem olíuskipið hefði
rekið ffam hjá þessum vindbiásnu
eyjum og aldrei sett minnsta blett
á fegurð þeirra.
Ef það álit umhverfisfræðinga er
rétt að fuglar séu viðkvæmur
mælikvarði á heilsufar umhverfis-
ins, hefur mesti olíuleki á Bret-
landseyjum á 28 árum gert lítinn
varanlegan skaða. Kríumar eru
mættar til að verpa og urðu ekki
varar við neinn skort á sandsflum á
sjávarbotni, sem aðeins fyrir fimm
mánuðum var álitinn vera eyddur
lífi.
Paul Walton, einn sex fúglafræð-
inga við Glasgow-háskóla sem
fylgjast með fuglalífinu, segist hafa
orðið „miður sín“ vegna fyrstu
ffétta af olíulekanum. Hann hefur
fylgst með fullorðnum fuglum
kenna afkvæmum sínum að fljúga
síðustu þrjú sumrin og nú bjó
hann sig undir að þögult vor væri í
vændum. Nú reynir á hversu
margir ungar lifa af, en Walton
segir að engin merki séu um að
fuglamir komist ekki af.
Við suðurodda Hjaltlands, Sum-
burgh Head, þyrpast 500 pör af
langvíum umhverfis eggin sín á
klettahrúgu og skiptast á að kafa í
tæm vatninu eftir fæðu. Hversu
vel þeim gengur sannar hvers nátt-
úran er megnug þegar að því kem-
ur að hreinsa og endurlífga. Mátt-
ur náttúrunnar í þeim efnum kem-
ur líka umhverfisvemdarsamtök-
um f slæman bobba.
Stórkostlegar hrak-
spár um dýralífið
rættust ekkí
Royal Society for the Protection
of Birds (RSPB), stærstu samtök
sly sið við Hj altland
Dag eftir dag bárust I vetur fréttir um yfirvofandi stórskaöa á strðndum Hjalt-
tands og sjónum umhverfis vegna oiíufarmsins sem streymdi úr tankskipinu
Braer, þar sem þaö iiöaöist I sundur eftir strand.
til vemdar dýralífi, með 815.000
meðlimi, fullyrti í janúar að heilu
fuglategundimar myndu hverfa.
Samanburður var gerður við
strand Exxon Valdez við Alaska fyr-
ir fiórum ámm, en í því stórslysi
fórust yfir 300.000 fuglar í meira
en helmingi minna magni af olíu
en streymdi frá Braer. í skýrslu
Grænfriðunga var varað við því að
aðeins örfáir af þeim 800 sæotmm,
sem heimkynni eiga á Hjaltlandi,
myndu lifa af óskaddaðir.
Lokatala fómarlamba var skráð
1.542 fuglar og þar af fórst kannski
einn af hverjum sjö, einfaldlega af
völdum óveðursins sem muldi ol-
íuskipið í sundur. Fuglafræðingar
á staðnum álíta að ef hræ, sem
ekki hafa skilað sér, væm talin
með, kunni fjöldinn í mesta lagi að
hafa verið 6.000. Kmfning var gerð
á sex otmm, þ.á m. einum sem
norskir sjónvarpsmenn keyrðu yf-
ir. Enginn þeirra hafði orðið fyrir
eitmnaráhrifum af olíu úr Braer.
Scottish Natural Heritage (SNH),
opinber stofnun á vegum ríkisins,
fann heldur ekki merki um að einn
einasti hvalur, höffungur eða
hnísa hefði orðið olíu úr skipinu
að bráð. Það sama á við um seli; af
þeim sex, sem mikið var haft fyrir
að safna saman og grandskoða,
höfðu fiórir drepist áður en olíu-
lekinn varð.
Peter Ellis, fulltrúi RSPB á Hjalt-
landi, er einn af mörgum sérfræð-
ingum sem viðurkenna að þeir hafi
haft rangt fyrir sér. Fuglamir sem
verst urðu úti, skarfar, em nú 60%
af venjulegri stofnstærð, jafnvel á
mengaðasta hluta strandarinnar,
og þó að hafi talist 857 dauðir fugl-
ar eftir lekann, em enn næstum
því 6.000 pör sem fjölga sér á eyj-
unni. EUis sagði að bara í Quendal
Bay, sem næst er slysstaðnum,
hefðu 90% fuglanna ferisL Vetrar-
talning sýndi að fjöldinn allur f
West Voe, í tveggja mflna fjarlægð,
hefði í raun ekki orðið fyrir nein-
um áhrifum. „Skaðinn var ótrú-
lega staðbundinn," segir Ellis.
I síðustu viku maí hafði svæðið
umhverfis strandstaðinn sjálft Iok-
ið ummyndun sinni. Innan við 200
metra frá þar sem kinnunginn ber
hæst, á kletti sem alda eftir hæg-
fara öldu af þungri olíunni úr skip-
inu skolaðist yfir, undu fjórir selir
sér hið besta í sólskininu. Á bjarg-
toppum er grasið, sem var sortnað
og hált undir fæti, nú doppótt af
nýjum geldingahnöppum. Á ökr-
unum, sem óttaslegnir bændur
með gasgrímur höfðu gefið upp á
bátinn, gæta æmar lamba sinna.
Nákvæmlega hvað varð af olíu-
farmi Braers verður aldrei vitað.
Andstætt forspám dómsdags-
manna um að olíuflekkurinn
myndi gleypa Hjaltlandseyjar,
mengaði hann aðeins 30 mflna
strandlengju, aðeins lítið brot af
1200 mflunum sem Exxon Valdez-
slysið skaðaði. Það sem gerði
AÐUTAN
mestan muninn voru ekki úðar-
arnir, flotgirðingamar eða skófl-
umar í opinberu hreinsunarher-
ferðinni, heldur sterkir vindar sem
dreifðu olíunni, og hversu tiltölu-
lega létt hún er. Mestur hluti olí-
unnar annað hvort gufaði upp eða
var etinn upp af örverum.
Hraðinn á þessu ferli náttúmnn-
ar kom jafnvel vísindamönnum yf-
irvalda á óvart, sem komust að því
að styrkur olíunnar varð 1000
sinnum meiri við vesturströndina
en utan marka olíuflekksins fyrst
eftir slysið 5. janúar, en náði eðli-
legum styrkleika þegar um miðjan
febrúar.
Magnús Magnússon
hafði rétt fyrir sér
Skosk yfirvöld álíta að 23.000 tonn
— 30% af heildarfarminum — hafi
safnast saman á tveim aðskildum
botnfallssvæðum. Dr. John Baxter,
yfirmaður sjávar- og stranddeildar
SNH, segir að kafarar hafi samt
sem áður orðið lítið varir við skaða
á neðansjávarlífi. Atburðarásin
hefúr sýnt að Magnús Magnússon,
formaður SNH sem varð fyrir að-
kasti umhverfissinna í janúar,
hafði rétt fyrir sér þegar hann var
einn um að halda því fram að olíu-
lekinn jafngilti ekki stórslysi og
það myndi skaða ferðaþjónustu á
staðnum og fiskveiðar að kynna
hann á þann hátt
Ýktar frásagnir af lekanum sköð-
uðu í reynd ímynd eyjarinnar.
Pantanir ferðamanna hafa dregist
saman um 10% í sumar og er það
tap upp á tvær milljónir sterlings-
punda. Sumir stórmarkaðir af-
pöntuðu fisk frá Hjaltlandi, jafnvel
þó að enginn afli sem veiðst hefur
utan 400 fermflna lokaðs svæðis
hafi reynst mengaður. Hrakspár-
menn bættu á fjárhagsbyrðar
bóndabýla með tali um mengaða
uppskeru og dýrafóður.
Skararnir af umhverfissinnum,
sem gerðu innrás á Hjaltland, hafa
skilið eftir sig óbragð eins fúlt og
olían og eyðingarefnin á hana sem
gegnsýrðu loftið í janúar. Sumir
náttúrufræðingar á staðnum
gagnrýndu tilraunir til að bjarga
fuglum sem lentu í olíunni og
segja að innan við 20% fuglanna,
sem bjargað var og flogið með til
Skotlands til meðferðar, hafi kom-
istaf.
Grænfriðungar
gagnrýndir mest
Sterkasta gagnrýnin beinist að
Grænfriðungum, sem eru sakaðir
um að ala á ótta í þorpunum í
grennd við skipsstrandið. Margir
sem hlustuðu á Paul Horsman,
olíuherferðarfræðing Grænfrið-
unga, eru enn hræddir vegna við-
varana hans um heilsuspillandi
áhrif til langs tíma. Dr. Derek Cox,
yfirmaður f heilbrigðisgeiranum
og félagi í Greenpeace, segir að
raunveruleg hætta vegna smávegis
snertingar við benzene, krabba-
meinsvaldandi efnis í olíu, sé svo
lítil að ekki sé orð á gerandi.
Horsman, sem fór frá Hjaltlandi
eftir þriggja vikna dvöl, neitar því
að hann hafi málað skrattann á
vegginn vegna áhrifa á heilsufar og
umhverfið og stendur á því festar
en fótunum að til lengri tíma litið
gæti fæðukeðjan í sjónum hafe
orðið fyrir skaða. Umhverfissinnar
á Hjaltlandi hefðu viljað að hann
hefði einbeitt sér að þvi að styðja
baráttu þeirra fyrir að koma upp
ratsjámeti til að vara við ef olíu-
skip koma of nærri eynni.
Nú hefur dr. TVevor Dixon, fyrir-
lesari við Brunel-háskóla um stýr-
ingu á umhverfinu, sagt að Græn-
friðungar hafi villt um fyrir al-
menningi og notfært sér slysið
með auglýsingum til að draga til
sín nýja félaga og fjárframlög.
Rangar upplýsingar um olíulekann
grófu undan trúverðugleika þeirra
sem vilja vemda umhverfið. „Þetta
snerist um að þyrla upp umtali,
hirða peningana og hlaupa í
burtu,“ segir hann.
Ástandiö á þessum slóöum nú. Fugiar fljúga yfir hreinum ströndum og sjó.
Lítil merki um olíu-