Tíminn - 13.08.1993, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Föstudagur 13. ágúst 1993
Litlu brúnu hendumar strjúka
blítt og leitandi yflr bijóst
gestsins eins og þær séu að kanna
gæði efnisins í fotunum. Þá leita
hendur forsetans, sem brosir ann-
ars hugar og suðar gullhamra með
mjúkri rödd, áfram yflr axlir og
upphandleggi þar til hann nær
höndum saman á hiygg gestsins.
Tilgerðarlega renna hendur hans
síðan meðfram báðum hliðum nið-
ur á mjaðmir.
Þetta er „abrazo", faðmlag karla, í út-
færslu Carlos Saúl Menem. Hefðbund-
in móttökuathöfnin rennur þvingun-
arlaust áfram en gefur samt mörgum
þá óþægilegu tilfinningu að þjóðhöfð-
ingi Argentínu sé að gá að vopnum
eða földum hljóðnemum.
Að öðru leyti virðist Menem láta sér
öryggi sitt í léttu rúmi liggja. Öfugt
við það sem tíðkast í flestum stjómar-
höllum Rómönsku Ameríku er hvorki
bardagabúninga né hríðskotabyssur
að sjá við Casa Rosada í Buenos Aires.
Aðeins lífverðir, Ijósir yfirlitum, sem
taka sig vel út í sögulegum einkennis-
búningum, hvítum buxum og reið-
stígvélum upp á læri, standa vörð í
hliðunum. Þreyttir á tilbreytingar-
leysinu bora þeir oddunum á riddara-
liðssverðunum í púða sem eingöngu
Menem forseti:
„Argentína er aftur komin í röö
fremstu þjóöa“
,Fylgið mér, ég mun ekki svíkja ykkur," var slagorð Menems í kosningabarátt-
unni 1989. Hann þykir snillingur í að ganga á bak orða sinna.
eru gerðir til að gegna því hiutverki.
Forsalimir eru tiltölulega fljótskoð-
aðir. Þar hanga olíumálverk þar sem
dást má að nautgripum á beit Naut-
peningurinn á þennan heiður skilið
því að engum öðrum frekar á Argent-
ína mikilleik sinn að þakka. Það kann
að vera erfitt að trúa því nú en lýðveld-
ið við La Plata, sem er næstum eins
stórt og Indland en hefur aðeins 33
milljónir íbúa, var álitið auðugasta
land jarðarinnar í lok „Belle Epoque"
(fram að fyrra stríði).
„Gleymum niðurlæging-
arárunum 40“
„Gleymum niðurlægingarámnum
40. Vrið höfum lokað þeirri bók. Strax á
árinu 1991 sögðum við skilið við fé-
lagsskap óháðra ríkja. Þar var ekkert
að hafa fyrir okkur. Argentína heyrir
ekki lengur til þróunarlöndunum. Það
verður ekki aftur snúið af umbótaleið-
inni sem ég hóf að fara eftir. Endur-
koma okkar í þróaða heiminn er óum-
deilanleg."
Enginn myndi trúa þessum orðum ef
þau væru ekki sögð af þvflíkum krafti
og innlifun. Sá sem hefur séð sig um í
12 milljón manna íbúa borginni Bu-
enos Aires, þar sem meira en 40% íbú-
anna hafa nú orðið hvorki rennandi
vatn né skolpræsi og heilu úthverfin
líkjast æ meir þeim sem eru í þróun-
arlöndum, hlýtur að álíta ræðumann
draumóramann eða svindlara.
En Menem heldur glæsiræðu sína
hægt, íhugandi, næstum eins og ann-
ars hugar. Hann er enginn lýðskrum-
ari af glamurstegundinni, heldur talar
á persónulegum nótum með afvopn-
andi óskammfeilni. „Nafn Argentínu
er nú aftur sagt með virðingu í París,
London og New York,“ segir forsetinn
rólega og með slikju í augunum. „Nú
njótum við vissrar virðingar."
Þetta hljómar eins og auglýsing úr
fataiðnaðinum, málfar þess sem er á
uppleið. í heimssýn Menems er upp-
risa landsins (a.m.k. fyrirheitið) orðið
að staðreynd, ný staða Argentínu er
neyðaruppljómun, framlenging hans
eigin upprisu. Stoltur vísar forsetinn
til þess hvemig honum tókst aftur-
virkt að sætta Argentínumenn við
sundurtætta sögu sína sem þeir höfðu
fengið í arf. „Hver hefði getað ímynd-
að sér það, við prentum nú peninga-
seðla með myndum af Mitre, og líka
Rosasl“ hrópar Menem.
Arfur Perons
Bartolomé Mitre og Juan Manuel de
Rosas, þjóðhöfðingjar á 19. öld, voru
fulltrúar andstæðnanna milli borga og
sléttna. Þeir voru í fyrradag. Hvenær
kemur að þeim sem vom í gær? Hve-
nær koma peningaseðlar með mynd-
um af Juan Perón og konu hans Evitu?
Spumingin fer í taugamar á Menem.
„Kannski eftir 20 ár,“ svarar perón-
istaforsetinn stuttur í spuna.
Slæm samviska? Perón hershöfðingi
þjóðnýtti risastórt jámbrautametið
sem Bretar lögðu. Nú er erfinginn
Menem í þann veginn að leggja það
niður eða selja það hæstbjóðanda.
Meðan Perón var við völd var ríkisfyr-
irtækjunum komið á fót sem nú eru
lögð í hendur erlendra fyrirtækjasam-
steypa. Perón byggði verkalýðshreyf-
inguna upp, Menem berst við hana
sem andstæðing í stjómmálum hálfri
öld síðar.
Samt sem áður vogar forsetinn sér að
segjast vera að framfylgja óskum hins
þjóðsagnakennda „Hombre“. „Þegar
hann kom aftur úr spænsku útlegð-
inni fyrir 20 ámm var hershöfðinginn
þegar með byltingarkenndar nýjungar
í huga,“ segir Menem einlægur, „en
hann hafði elst og enginn hlustaði á
hann. Nú geri ég nákvæmlega það
sem hann hefði gert sem forseti."
„Maður verður að sýna þeim látnu
virðingu," bætir Menem við með Ijúfu
brosi, „en maður verður líka að grafa
þá. Kosningar vinnur maður meðal
þeirra sem lifa.“ Og svo virðist sem
Argentínumönnum hafi tekist að
gleyma fyrri dýrlingum sínum, hers-
höfðingjanum Juan Domingo Peron
og Evitu, hinni dáðu konu hans. Graf-
hýsi þeirra, þar sem þau sitt í hvoru
lagi loks fengu hinsta legstað eftir
margvíslega hrakninga, heimsækja nú
fáir.
Uppruni forsetans
Forsetanum er annt um útlit sitt og
hefur heilan her sérfræðinga til að sjá
um að þar sé allt í sem bestu lagi. Það
er a.m.k. engan veginn hægt að sjá að
Carlos Menem eigi 62 ár að baki.
Hann fæddist 2. júlí 1930 í harðbýla
norðvesturhéraðinu La Rioja, og það
reyndar sem „Tyrki“. Faðir hans, fljúg-
andi sölumaður með sýnishomatösku
(saumadót, greiður, ilmvatn, síðar líka
teppi) var Sýrlendingur af Munim-
ætt Innflytjendur úr þeim heims-
hluta eru kallaðir örlítið niðurlægj-
andi „torcos" þar sem forfeður þeirra
komu á pappírum gefnum út af Os-
manaríkinu. í augum yfirstéttarinnar
í Buenos Aires kemur Menem ekki
bara langt að heldur alveg af botnin-
um. En yfirstéttin, sem Peron og per-
onisminn hataði, hefur tekið Peron-
istann Menem upp á arma sína og
faðmað hann að sér. Félagsfræðingur
við einkaháskólann San Andrés orðar
það þannig: ,J4enem rekur efnahags-
stefnu sem áður hefði aðeins verið
hægt að koma í gegn með brugðnum
byssustingjum. Hann spilar fótbolta
með Maradona, tennis við Gabriela
Sabatini. í sjónvarpinu sýnir hann
þjóðinni hvað hann er góður tangó-
dansari. Hann ekur um í Ferrari, hann
stýrir þotu, hann heillar frúmar af
ft'nu ættunum upp úr skónum. Hver
ætti þá að fá hann ofan af því að hann
sé meiri karl en Napóleon?"
Konunni hent á dyr í
beinni útsendingu
„Habibi" (arabiska orðið fyrir elskan),
var hann vanur að kalla konu sína,
Zulema Fatima Yoma de Menem, áður
en hann henti henni með handafli út
úr forsetabústaðnum fyrir framan
augun á sjónvarpsáhorfendum og
skildi við hana 1990. Þó var giftingin
inn í ættina Yoma, sem líka var „tyrk-
nesk" en hafði flust til Argentínu einni
kynslóð fyrr, forsendan fyrir því að
Menem varð forseti landsins. Yoma-
ættin var auðugasta og voldugasta
ættin í La Rioja.
Menem hafði fyrst komist í kynni við
argentínsku stúdínuna Zulema Yoma
þegar hún stundaði nám í Sýrlandi
1964. íslamskur trúarleiðtogi staðfesti
sambandið sem komst á í Damaskus
tveim árum síðar. Það var ekki fyrr en
miklu seinna að Menem fann leiðina
að kristindómnum, en á réttum tíma.
Skv. lögum geta aðeins rómversk-
kaþólskir gegnt forsetaembætti í Arg-
entínu.
Nú sér forsetinn heimaborg sína, An-
illaco í fjarlæga héraðinu La Rioja, í
dýrðarljóma. „Þar er nú verið að
byggja fimm stjömu hótel, og þó eru
íbúamir ekki nema 20001 En stórsút-
unarverkstæðið sem við höfum flutt
þangað er líka fyrirmyndarfyrirtæki.
Þangað koma gestir úr öllum heimin-
um.“
Slík ósvífni er næstum virðingar-
verð. Allir Argentínumenn sem hafa
áhuga á pólitík vita að þetta fyrir-
myndarfyrirtæki tilheyrir ættinni
Yoma sem er á kafi í hneykslismálum.
Og þó að skilnaður hjónanna hafi síð-
an náð fram að ganga sýna orð hans
hversu náið hann er enn skuldbund-
inn ættinni hennar. Truflar það hann
ekkert að nokkrir af ættinni eru
ákærðir fyrir að hafa eigin höndum og
í stómm stfl flutt milljónir fíknilyfja-
dollara frá Miami til þvættis í Argent-
ínu?
Álit Menems á alþjóðleg-
um vettvangi í hámarki
Það að hann hreykir sér enn af þess-
um alræmdu tengslum sýnir traust
Menems á að hann sé ósæranlegur.
Reyndar hafa verið skrifaðar bækur
um spillinguna í liði forsetans — met-
sölubækur. En hverju skiptir pappír
sem þegar hefur verið prentaður?
Meðan sjónvarpið sýnir stöðugt
manninn sem hið æðsta tákn karl-
mennsku Argentínu finnst Menem
hann yfir alla gagnrýni hafinn.
Þar að auki veit hann að nú er álit
hans á alþjóðlegum vettvangi í há-
marki. Þegar Suður-Ameríka er ekki
lengur álitin vonlaust tilfelli meðal
r
AD IITAN
v
þróaðra ríkja, heldur kemur aftur til
álita til fjárfestinga, er það að miklu
leyti honum að þakka.
Já, 450 milljónir Suður- Ameríku-
manna frá Mexíkó til Eldlands fá eftir
glataðan áratug aftur góðar umsagnir.
Skuldakreppa níunda áratugarins,
sem virtist ógna peningastofnunum
iðnaðarþjóðanna, er álitin yfirstigin.
Nú streyma fjármunimir aftur, ekki
bara í vaxtagreiðslur. Orðið sem eitt
sinn vakti ótta, „umbætur", þýðir nú
alls staðar það sama: Lögmál hins
frjálsa markaðar, einkavæðing, afnám
reglna.
En fyrst og fremst hefur einræðis-
herrum verið feykt burt, svo virðist
sem markaður og lýðræði séu áfram
eitt og hið sama í Suður- Ameríku.
Væri Menem ekki til að dreifa væri
þesi framtíðarsýn hreinasti óskapnað-
ur. Of mörg ríkjanna passa ekki inn í
forskriftina. Risinn Brasilía, tveir
fimmtu Suður- Ameríku, er ekki með.
Þar hneig sól lýðræðis og markaðsbú-
skapar til viðar með skelfingu undir
forystu bófa-forsetans Collor. Efna-
hagsundur Chile tókst með einræði
Pinochets hershöfðingja. í Mexíkó
þakkar umbótamaðurinn Salinas vald
sitt ríkjandi ríkisflokki frá 1929, PRI,
og kosningasvikum sem hafa áunnið
sér hefð. í Perú getur endurbótasinn-
inn Fujimori ekki komið málum sín-
um fram gegn gömlu ráðaliði landsins
nema með skipunarvaldi. í Úrugvæ
var einkavæðing gerð að engu með
þjóðaratkvæðisgreiðslu. í olíuauðugu
Venezúela sárbænir allslaus múgur-
inn um valdarán.
Því fastar klístra vestrænir bjartsýn-
ismenn von sína við undramanninn
Menem. ,Argentína greiðir tilbaka,"
tilkynnti bandaríska efnahagstímarit-
ið Fortune. Og Frankfurter Algemeine
tekur undir: „Ekki lengur þriðja
heimsríki," segir þar um Argentínu í
fyrirsögn. Menem hafi verið „fyrsti
argentínski forsetinn sem setji hags-
muni ríkis og þjóðar ofar sérhags-
munahópum".
Það er e.t.v. satt og rétt að Menem
reki sundurlimun réttarríkisins fyrst
og fremst í eigin þágu og ekki vegna
einhverra samtaka. En það þýðir ekki
að „sérhagsmunahópar" séu vanrækt-