Tíminn - 02.09.1993, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 2. september 1993
Tíminn 5
Við ána Jórdan
The Road Not Taken: Eaiiy Arab- Isra-
•H Negotlations, eftlr Itamar Rablnov-
lch. Oxford Unlverslty Prsss, 259 bls.,
E 19,50.
í rítdómi um bók þessa í Econ-
omist 14. desember 1991 sagði:
„Nokkur undanfarandi ár hafa
sagnfræðingar í ísrael dregið upp
miklu flóknari mynd af átökum
Araba og ísraela en ætla mætti af
fríðarviðræðum þeirra að undan-
fömu. Að baki opinberra frásagna
leynast viðræður þeirra og sam-
komulagsgerðir, sem út í sand-
inn runnu ... Að nokkru urðu
þær heyrum kunnar 1987, er út
kom bók Avis Shlaim Collisions
Across the Jordan (Ásteitingar
við ána Jórdan), sem rekur leyni-
legar viðræður í þrjá áratugi á
milli Abdullahs konungs, afa
Husseins konungs, og leiðtoga
zfonista. Þær viðræður höfðu þá
lengi legið f láginni, en í bók
sinni dró Shlaim saman mikinn
efnivið til ábendingar um, að
ísrael og Jórdanía hefðu verið
samstíga um að hindra stofnun
ríkis Palestfnumanna á fimmta
og sjötta áratug aldarinnar."
,J4ú hefúr Itamar Rabinovich,
ísraelskur sagnfræðingur,... tek-
ið upp þann þráð ... einkum með
tilliti til samningaviðræðna Ar-
aba og ísraela 1949-52. Á þeim
árum fengu átök þeirra þann
svip, sem þau hafa síðan borið.
Helsti valdamaður í Sýrlandi,
Husni Zaim, gerði ísrael ýmis
boð vorið 1949, en David Ben
Gurion sinnti þeim ekki, því að
hann áleit réttilega, að Zaim
mætti sín ekki mikils á meðal Ar-
aba. Lengstar viðræður átti ísrael
við Jórdaníu. í þeim leitaðist Ab-
dullah konungur eftir að ná tang-
arhaldi á vesturbakka árinnar
Jórdan, sem yrði þá homsteinn
að Stór-Sýrlandi, sem taka
mundi til Jórdaníu og íraks, en
samstarf hefði við ísrael sakir hás
tæknistigs þess og góðra sam-
banda við umheiminn ... Þrátt
fyrir ýmsa samstillingu þeirra
fýrir stríðið 1948, strönduðu við-
ræður ísraels og Jórdaníu á ótta
ísraela við, í fyrsta lagi, að Ab-
dullah væri breskur leppur og liti
þá væntanlega óhým auga fram-
tíðarvonir ísraela í Miðjarðar-
hafsbotnum og, í öðru lagi, vax-
andi þjóðemishyggju meðal Ar-
aba. Ábdullah konungur var ráð-
inn af dögum 1951 og varð þá
brátt um stórveldisdrauma
hans.“
„ísrael reyndi um þetta leyti að
stofna til samningaviðræðna við
Egyptaland, þá sem nú helsta ríki
Araba, og álitu margir leiðtogar
þess, Ben Gurion þeirra á meðal,
þær varða meiru en viðræðumar
við Jórdaníu. Komust þær við-
ræður á rekspöl, en lauk við
valdarán liðsforingjanna í Eg-
yptalandi 1952, en upp frá því
varð fjandskapur við ísrael meg-
ininntak þjóðernishyggju Araba."
ísraelskur hermaður rabbar viö aldinn Araba.
Marc Bloch
Marc Bloch: A Ufe In History, eftir Car-
ole Flnk. Cambrldge Unlversity Press,
xlx-371 bls., £ 25.
„Það em ekki margir sagnfræð-
ingar við háskóla, sem lifa svo
viðburðaríku lífi að hrópi á ævi-
sögu f fúllrí bókarlengd. Fáir
munu þó neita að Marc Bloch hafi
verið í hópi þeirra. Til þeirrar við-
urkenningar kann hann að hafa
unnið sem einn hinn frjóasti og
atkvæðamesti miðalda-sagnfræð-
ingur (eða samanburðarsagn-
fræðingur, eins og hann hefði
kosið að nefna sig) á 20. öld. En af
tekur allan vafa í þeim efnum hik-
laus innlifún hans í hina hörmu-
legu atburði, sem urðu um hans
daga, og yfirvegun þeirra, einkum
litríkar upprifjanir hans frá her-
Snorri Sturluson.
mennsku sinni í fyrri og síðari
heimsstyrjöldinni, hin napra og
hlífðarlausa gagnrýni hans á að-
dragandanum að falli Frakklands
1940 og loks virk þátttaka hans f
andspymuhreyfingunni, uns
hann var handtekinn, pyntaður
og líflátinn af Gestapo." Svo segir
í ritdómi um þessa ævisögu
Blochs f English Historical
Review, júlí 1993.
„Frá 1945 hefúr birst um Bloch
mikill fjöldi greina og nú er kom-
in ævisaga hans í fullri lengd...
Carole Fink prófessor varpar
einkum ljósi á fjölskyldu Blochs,
tryggð hennar við lýðveldi, frjáls-
lyndi og ættjarðarhyggju; námsár
hans í Ecole Normale Superieure;
ár hans við Háskólann í Strass-
borg eftir fyrri heimsstyrjöldina;
nær örvæntingarkennda leit hans
að stöðu í París á fjórða áratugn-
um; martröð og hrifningargleði
hans sem Gyðings og mennta-
manns í hersetnu Frakklandi.“
„Um upphaf og byrjunarvanda-
mál Annales hefúr Carole Fink frá
mörgu forvitnilegu að segja og
um náinn og árangursríkan
kunningsskap Blochs við hinn
stirfna og ráðríka Lucien
Febvre... Það, sem gleggst er fram
dregið f fræðilegu tilliti, er að
Bloch hafði 1914 komist niður á
margar meginskoðanir sínar um
gang sögunnar og iðju sagnfræð-
inga, þótt hann mótaði þær ekki
fyrr en hann reit Apologie pour
l’historie, sem út kom að honum
látnum."
RÉTT SÝN Á
SNORRA STURLUSON
Aldrei hófsig hærra í landi
hjartagreind á siðum tveim.
(Einar BenedikUson)
Að hugsa sér Snorra Sturluson sem
einhvem óaðfinnanlegan dýrðar- og
dásemdarengil á 13. öld væri víst
jafn fráleitt og það væri síst í anda
hans sjálfs sem sögumanns. Egil for-
föður sinn hefur hann gert ódauð-
legri en jafnvel kvæði skáldsins sjálfs
megnuðu, með því að segja frá öllu
óþvegið og draga ekki úr. En hitt er
jafnvíst, að mörgum hefur hætt við
að dæma Snorra mjög rangt. Og því
miður fannst mér enn örla á þeirri
tilhneigingu hjá jafn bráðskörpum
sögumanni og séra Geir Waage í
Reykholti f þrem annars ágætum
viðtölum, sem komu á Rás 1 í út-
varpi nýlega.
Kjarkur andans manns og kjarkur
til vopnaviðskipta eru hlutir sem
varla verða vegnir á sömu vog. Eng-
inn ámælir Sturlu Þórðarsyni rithöf-
undi, bróðursyni Snorra, fýrir það að
aðeins f einum bardaga gekk hann
fremstur, en hitt er fúllkunnugt að
margir Sturlungar voru hinir mestu
garpar og hlífðu sér hvergi. En það
er eins og íslendingum sé ekki enn
farið að skiljast að hið andlega hug-
rekki, sem þurfti til að skrifa nor-
ræna goðafræði á öld hins magnað-
asta trúarákafa, 13. öldinni, er alveg
einstætt í sögu Evrópu. Án rita
Snorra vissu menn nú harla Iftið um
þau efni. En þegar hann tók þessa
ákvörðun var ekki aðeins um mann-
virðingu og veraldarhagsmuni að
tefla, heldur hugðu menn eilífa vel-
ferð við liggja. Og þó að margir tali
þokulega og fáránlega um slíka hluti
nú, er víst að vald þeirra hugmynda
yfir mönnum var þá ekki lítið. Því
meiri ástæða er til að dást að Snorra
fýrir frábært hugrekki hans í þessu
efni, sem e.t.v. hefur líka rutt því
braut að unnt varð að rita íslend-
ingasögur á þann hátt sem gert var.
Það er misskilningur sem sumir
hafa verið að segja (Matthías Jo-
hannessen), að skáldmennt Snorra
hafi verið dauð fræði. Edda var talin
kennslubók f skáldskap á íslandi f
700 ár, þangað til skáldskapurinn
leið undir lok með lognmollu- og af-
skiptaleysiskvæðinu „á Valhúsa-
hæð“.
Menn verða jafnan að muna eftir
því að það eru „þrír Snorrar", sem
fjáraflamaðurinn mikli í Reykholti
hefur látið okkur eftir: 1. Konunga-
sagnahöfúndurinn, sem tók upp
þráðinn eftir aðra og kom heldur
betur nýju lagi á. 2. Edduhöfúndur-
inn, sem bjargaði goðafræðinni og
skáldskapnum yfir sex myrkar aldir.
3. Egluhöfundurinn, sem ásamt
bræðrum sínum Þórði (með Eyr-
byggju) og Sighvati (með Clúmu?)
og systursyninum Sturlu Bárðarsyni
(með Gísla sögu) hóf ritun hinna
eiginlegu íslendingasagna um 1225.
En það voru orðin um „vandræða-
skepnuna" Ingibjörgu, dóttur
Snorra, sem komu mér til að setja
línur á blað. Annað hygg ég að sú
kona verðskuldi en það orð.
Hver sá, sem mannþekkjari vill
vera, mun taka eftir því að hinir
þöglu og gætnu eru ekki alltaf hinir
bestu. Oft tekst þeim að „hleypa upp“
þeim sem betur vilja. Sbr. orð Háva-
málæ „þremur orðum skipta / skal-
attu við þér verra mann / oft hinn
betri bilar / þá er hinn verri vegur".
Þannig hugsa ég mér að sambandinu
milli þeirra Ingibjargar og Gizurar
hafi verið háttað. Að vísu var þessu
hjónabandi klastrað saman af tveim-
ur auðugustu og voldugustu mönn-
um landsins og hefði líklega aldrei
getað orðið gott, svo gersamlega eðl-
isólík sem þau voru. En að kalla það
„vandræðaskepnu" að vera eðlisólík
Gizuri Þorvaldssyni samrýmist ekki
minni fræðibók, enda fór Gizur ekki
dult með lítilsvirðingu sína á fræða-
starfi Sturlunga frammi fýrir þeim
Þórði kakala og Hákoni gamla Nor-
egskonungi. „Ekki hef ég skrásett
sagnir mínar,“ sagði hann.
Og á sama hátt mun hann hafa lít-
ilsvirt alla hina bestu kosti Ingi-
bjargar í hjónabandinu, enda „voru
miklar ástir af henni". Varla held ég
að Gizur hafi verðskuldað þær ástir.
Ef það væri nokkuð sem öðru frem-
ur mætti ásaka Snorra um, þá væri
það þetta, hvaða mönnum hainn gifti
dætur sínar. Frá öllum venjulegum
sjónarmiðum þeirrar aldar og flestra
alda voru þetta þó hin bestu ráð fýrir
höfðingjadætur.
Annað, sem nefna mætti Snorra í
óhag, eru „undirróðurs-fléttur" þær,
sem hann er sakaður um (Vatnsfirð-
ingamál o.fl.). En þar verður náttúr-
Iega að muna eftir því að Sturla
Þórðarson, bróðursonur hans, var
honum ekki alls kostar hliðhollur f
frásögn, síður en svo, en miklu frem-
ur haliur undir nafna sinn Sighvats-
son. Og Sturla var það sem fór með
ófriði á hendur Snorra í Bæjarbar-
daga og verður það mál að skrifast
honum í óhag, en ekki Snorra.
Aðrir „þverbrestir" f skaplyndi
Snorra skýrast honum í hag, ef þess
er gáð að hann var á undan sinni
samtíð: gáfumaður og friðarhöfðingi
af bestu gerð, sem oft hélt svo snilld-
arlega á málum að deilumar eins og
gufuðu upp af sjálfu sér fyrir töffa-
fingrum hans.
Þorsteinn Guðjónsson