Tíminn - 23.10.1993, Side 11

Laugardagur 23. október 1993
Tíminn 11
Ábyrgð olíufélaga í umhverjismálum. Margrét Guð-
mundsdóttir, framkvæmdastjóri Q8 í Danmörku
Hver á að
bera ábyrgð
ásyndum
fortíðar?
Margrét Guömundsdóttir, framkvæmdastjóri 08 í Danmörku.
í Danmörku starfa þijú stór olíufélög; Q8, Shell og Statofl. Q8 - Ku-
wait Petroleum - er í eigu stjórnvalda í Kuwait og rekið sem danskt
hlutafélag og er hlutaféð að langmestu leyti í eigu Kuwaitmanna. Margr-
ét Guðmundsdóttir er einn funm framkvæmdastjóra fyrirtækisins. Q8
rekur bensmstöðvar um alla Danmörku og hluta Svíþjóðar og á eigin ol-
íuhreinsunarstöð í Danmörku sem framleiðir allar olíuvörur fyrirtækis-
ins í löndunum tveimur. Q8 er að sögn Margrétar mjög vaxandi iyrir-
tæki og hefur nuu keypt upp önnur olíufyrirtæki og gerir enn. Nettóárs-
velta er tun 50 mflljarðar ísl. kr. Séu þau gjöld talin með sem félagið
innheimtir fyrir danska ríkið þá er veltan nærri 100 milljarðar ísL kr.
Margrét var stödd hér á íslandi á dög-
unum og hélt mi erindi á ráðstefnu
um orkumál og fjallaði um ábyrgð
olíufélaga í umhverfismálum. Niður-
staða hennar er sú að ábyrgð olíufé-
laga taki bæði til fortíðar og framtíð-
ar.
Fortíðarsyndir
Á árum áður áttuðu menn sig al-
mennt ekki á mikilvægi þess að halda
umhverfinu hreinu og það þótti ekk-
ert tiltökumál þótt reykur frá bflum
og verksmiðjum faeri út í loftið, úr-
gangur í sjóinn þar fram eftir götun-
um. Nú, löngu síðar, er því mengun í
jörðu vegna ýmissar starfsemi sem
löngu er aflögð og hver á að taka til
þar? Margrét segir að fjölmargar for-
tíðarsyndir fyrirfinnist, þeirra á með-
al mengun í jörðu þar sem bensín-
stöðvar eða olíubirgðastöðvar hafa
verið. En hver ber nú lagalega og sið-
ferðilega ábyrgð og hver á að kosta
hreinsun? Við ræddum við Margréti
um hvemig tekið sé á þessum mál-
um í Danmörku, baeði af hálfu
stjómvalda, en einkum þó af hálfú
hennar fyrirtækis sem um margt
hefúr verið í fararbroddi olíufélaga í
umhverfismálum.
,l>essi mál hafa verið mikið rædd í
Danmörku um árabil. Fjöldi gamalla
bensínstöðvalóða er löngu kominn
úr eigu olíufélaga: Þá eru margar
bensínstöðvar í eigu litla mannsins á
hominu og ef hann á sjálfur að
hreinsa upp eftir sig og kannski fyrir-
rennara sína, þá fer hann einfaldlega
á hausinn. Það kostar að meðaltali
tæpar 10 milljónir fsl. króna að
hreinsa jarðveg undir meðal bensín-
stöð og undir því stendur enginn
smáatvinnurekandi."
Hver á að borga?
Hér er rétt að geta þess að rekstrar-
form bensínstöðva í Danmörku er
með þrennum hætti: Stöðvar sem ol-
íufélög eiga og reka sjálf, stöðvar sem
olíufélög eiga en leigja út reksturinn,
og loks stöðvar í eigu einstaklinga
sem oft reka þær ásamt öðrum
rekstri, Ld. bflaverkstæði. Síðast-
nefndu stöðvunum fer fækkandi en
eigendumir eru oft eldra fólk, Ld.
hjón sem gjaman vildu komast á eft-
irlaun en geta það ekki af fyrmefnd-
um ástæðum. Þá er umsetning þess-
ara stöðva oft lítil, þær eru utan al-
faraleiða og salan lítil og dreifingar-
kostnaður vegna þeirra er hár.
„Málið allt er þannig vaxið að það er
ekki hægt að láta það liggja í láginni.
Því hafa olíufélögin í Danmörku bar-
ist fyrir því í nokkur ár að alvarlega
yrði tekið á þessu máli. Að fengnu
samþykki yfirvalda og umhverfisráð-
herra var ákveðið að fara út í átak
sem hófst árið 1992 og stendur til
1995. Ákveðið var að leggja sérstakt
gjald á bensín, 25 ísl. aura á lítrann,
til að mæta kostnaðinum. Gjaldið er
lagt í sérstakan sjóð og í hann geta
m.a. þeir sem reka bensínstöðvar
sem á að loka, sótt um hreinsunar-
styrk.
Mjög margir einstaklingar reka
bensínstöðvar og þeir hafa hreinlega
ekki getað hætt rekstrinum vegna
þess að það er bundið í lög að þegar
bensínstöð er lögð niður, skal hreinsa
jarðveginn undir henni. Einstakling-
ar, eigendur stöðvanna, hafa einfald-
lega ekki getað lokað og hætt af þess-
um sökum og því hefur verið haldið
lífi í óarðbærum rekstri árum saman
vegna þess að eigendumir vom múl-
bundnir.
Með stofnun sjóðsins er verið að
komast hjá þessu, gera mögulegt að
hreinsa til og að hætt sé við rekstur
sem ekki er arðbær. Auk þess geta
sveitarfélög sótt um að fá hreinsaða
gamla húsgrunna og lóðir þar sem
áður voru bensínstöðvar eða þar sem
vitað er um olíumengun.
Bakteríur sem éta
olíumengun
Félag okkar, Q8, á stóran hlut í fyrir-
tæki sem nefnist Bioteknisk Jordrens
og er sérhæft í því að hreinsa meng-
aðan jarðveg. Það er gert í höfúð-
dráttum þannig að bakteríum er
blandað í jarðveginn sem síðan éta
upp óhreinindin. Ýmist gerir fyrir-
tækið þetta á staðnum eða að komið
er með mengaðan jarðveg til fyrir-
tækisins og hann annaðhvort feng-
inn hreinn til baka eða lagður inn og
hreinn jarðvegur tekinn úL
Hugmyndina að þessari hreinsiað-
ferð átti stúlka sem þá var við nám í
Tækniháskóla Danmerkur. Hún
hafði gengið um skeið með þessa
hugmynd sína milli Heródesar og
Pflatusar til að reyna að útvega fjár-
magn til að byija rekstur fyrirtækis
sem hreinsaði jarðveg með þessum
hætti. Hún fékk mjög lítinn hljóm-
grunn fyrir hugmyndinni þar til hún
kom til mín árið 1985 og upp úr því
var fyrirtækið stofnað. Fyrirtæki
hennar hreinsaði árið 1991 30 tonn
af jarðvegi á mánuði en í ár munu
þau hreinsa um 80 tonn þannig að
hér er um gríðarlega veltuaukningu
að ræða. Aðferðin við hreinsunina
þykir nýstárleg en að henni lokinni
er moldin algerlega hrein og hægt að
rækta í henni hvað sem er, blóm eða
grænmeti til matar. í henni verða
engin hættuleg efni eftir.
Reynslan af þessum sjóði hefur ver-
ið mjög góð og nú er um það rætt að
stofha svipaðan sjóð sem á að ná til
olíubirgðastöðva og þegar hafa verið
lögð drög að fyrirtæki til þess að ann-
ast hreinsun á þessum svæðum.
Danska umhverfisráðuneytið hefúr
raunar komið fram með hugmynd að
nafrii á það fyrirtæki. Þeir leggja til að
það heiti Fortíðarsyndir hf.“
Burt með blýið
„Þetta sem ég hef hér sagt frá er einn
liður í ábyrgð olíufélaga. Annar liður-
inn hefur falist í upplýsingastarfsemi
í þeim tilgangi að fá fólk til að tak-
marka notkun á
olíuafurðum og benda því á að nota
þær olíuvörur sem menga minnst og
fræða það um hvers vegna.
Þetta gerðum við með blýbensínið:
Q8 kom ftam með blýlaust bensín
strax árið 1985. Þá var talið að sáralít-
ill hljómgrunnuryrði fyrir því og það
var rétt, bflaeigendur óttuðust að það
eyðilegði vélamar, bflaverkstæðin
héldu þessu einnig mjög fram og ólu
á þessum ótta og sögðu viðskiptavin-
um sínum að nota alls ekki blýlaust
bensín; það eyðilegði bflana.
Við fórum því af stað með mikla
upplýsingaherferð ma í samvinnu
við öll bifreiðaumboð í Danmörku.
Við auglýstum í heilsíðum þar sem
taldar voru upp bifreiðategundir sem
við ábyrgðumst að gætu notað blý-
laust bensín og yrðu einhver vanda-
mál, gætu bflaeigendur komið til
okkar. Þetta varð til þess að fjöldi
skipti yfir í blýlaust bensín.
Jafnhliða þessu gerðum við reglu-
legar markaðskannanir og í þeim öll-
um sást að það voru einkum konur á
aldrinum 30-39 ára á Kaupmanna-
hafnarsvæðinu sem voru mótfallnar
blýbensíni. Á þessum tíma var orðið
kunnugt um mjög mikla blýmengun
víða og ekki hvað síst í sandkössum á
leiksvæðum bama, en þessi mengun
stafaði frá útblæstri bfla. Það voru
einkum konur á þessu aldursbili sem
áttu lítil böm sem léku sér í sand-
kössum og böm eiga það til að fá
hann jafnvel upp í sig. Blýið safnast
upp í heila bamanna og heftir eðli-
legan þroska þeirra. Nú er hins vegar
svo komið að blýlaust bensín hefúr
að mestu rutt hinu úr vegi, blýbens-
íni, og mengun af völdum bfla er nú
orðin margfalt minni en var þá, þótt
ekki sé langt um liðið.
Eiturspúandi
smávélar
Nú er það hins vegar svo að mengun
frá alls konar smátækjum er það sem
við beinum sjónum að. Þetta eru
tæki eins og garðsláttuvélar og önn-
ur vélknúin verkfæri. Frá þessum
tækjum er gríðarleg mengun. Nýir
bflar em nú búnir hreinsitækjum en
auk þess nýta þeir eldsneytið svo vel
að mengun frá þeim er orðin sáralít-
il. Sama verður ekki sagt um þessar
smávélar. Þær ryðja öllum óþverran-
um út í andrúmsloftið og hann er
mikill. Þannig hefur verið sýnt fram á
að 50 tíma garðsláttur mengi jafn
mikið og meðalbfll sem ekið er um-
hverfis jörðina.
Við höfúm því nýlega sett á markað
sérstakt bensín fyrir smávélar sem
selt er á brúsum í þeim tilgangi að
draga úr þessari mengun og höfúm
fengið dönsku jámbrautimar sem
fyrsta viðskiptavin. Þær nota mikið af
smávélum, Ld. við að slá gras með-
fram jámbrautarteinum og stíga því
þama mikilvægt skref með okkur
enda leggja jámbrautimar mikla
áherslu á að nota mengunarfríar vör-
ur.
Baneitraður
bílaþvottur
- Hvemig horfa þessi mál hér heima
við gestsaugum Margrétar? Hún seg-
ist verða vör við að íslensku olíufé-
lögin fylgist mjög vel með og séu vel
heima í þessum málum. En hún sér
að hér þvo menn bfla sína enn á bíla-
þvottaplani.
„Við rekum fiölmargar bílaþvotta-
stöðvar enda eru þær æskilegar út frá
umhverfissjónarmiðum. Fyrir hvem
bflþvott þarf um 200 lítra af hreinu
vatni og til að þvo undirvagninn þarf
um 800 lítra. Við notum ætíð hreins-
að vatn til undirvagnsþvotta og í
Danmörku fer ámóta vatnsmagn til
þeirra eins og 50 þúsund manns nota
til þvotta og neyslu. Vatn er takmark-
að í landinu og þess vegna reynum
við stöðugt að nýta það betur. Við
hreinsum það því rækilega þannig að
það er drykkjarhæft eftir hreinsun.
Efnin sem hreinsuð em úr því fara í
sérstakar þrær og er séð til að þau fari
alls ekki út í frárennslið."
- Er það mikill sóðaskapur að fara út
á þvottaplan og þvo bflinn sinn sjálf-
ur?
Já, ef þvottavatnið fer allt út í skolp-
ræsið, m.a. vegna þess að það er mjög
mikil tjara á bflum á íslandi. Ég veit
hins vegar ekki um hvort þvottavatn-
inu er safnað saman og það hreinsað
eða hvað yfirhöfuð er gert til að koma
í veg fyrir mengun af þess völdum. í
Svíþjóð er gersamlega bannað að þvo
bflinn heima við. íslendingar em
hins vegar vanir að Ioftið sé hreint og
vatnið gott og nóg af því, og hugsa
því ef til vill ekki mikið út í þessa
hluti.
Spuming er hins vegar hvort við
ættum ekki að fara að líta á umhverf-
ismál og náttúruna sömu augum og
þorsk- og sfldarstofna. Sé veitt of
mikið af þeim þá skaðast þeir. Er ekki
full ástæða til að gæta sín hér á ís-
landi eins og annarsstaðar? Við höf-
um vítin fyrir okkur, Ld. í A- Evrópu.
Það er fúll ástæða til að halda áfram
á þessari brauL Þótt um sé að ræða
lítil lönd eins og Danmörku sem
menga lítið samanborið við miklu
stærri ríki, þá hefur frumkvæði og
góður árangur þar vemlegt eftir-
dæmisgildi, Einhver verður að vera
fyrstur og það hafa Danir gert og
gengið á undan með góðu fordæmi í
umhverfismálum. Spumingin er að
trúa á hvað rétt sé og rangt og fylgja
eftir sannfæringu sinni þótt það kosti
fé og fyrirhöfn. —SÁ