Tíminn - 02.12.1993, Qupperneq 3

Fimmtudagur 2. desember 1993 _ Menning ________ 3
Veraldarsaga kvenna
BÓKMENNTIR
Jón Þ. Þór
SigríðurTh. EHendsdóttir:
Veröld sem ég vil.
Soga Kvenréttindafélags Islands
1907-1992.
Kvenréttindafélag íslands 1993.
527 bls.
Þegar sú saga hófst, sem sögð er
á þessari bók, var staða kvenna á
íslandi lakari en víðast hvar í ná-
grannalöndunum. Þegar bókinni
lýkur hefur þetta gjörbreyst, ís-
lenskar konur búa við svipuð
kjör og konur í öðrum löndum
Norður-Evrópu og Ameríku og
áhrif þeirra em kannski meiri en
víðast hvar annars staðar.
Hvemig gerðist þetta, hvemig
gat svo mikil breyting átt sér stað
á svo skömmum tíma? Svarið
fæst - að verulegu leyti, a.m.k. -
við lestur þessarar bókar. í inn-
gangsorðum gerir höfundur
grein fyrir stöðu kvenna á ís-
landi á 19. öld, en 2. kafli hefst á
frásögn af kvenfélögum sem
störfuðu áður en KRFÍ var stofn-
að árið 1907. í þeim kafla er
einnig fjallað ítarlega um Bríeti
Bjamhéðinsdóttur og störf henn-
ar áður en KRFÍ var stofnað.
í 3. kafla greinir frá aðdraganda
og stofnun KRFÍ, í hinum 4. seg-
ir frá starfsemi félagsins fyrstu
tvo áratugina og í næstu köflum
er saga félagsins rakin allt fram
til 1992. Öllum köflunum er
skipt í marga undirkafla, þar sem
greint er frá starfsemi og við-
fangsefnum félagsins á hveijum
tíma. Þá em sérstakir kaflar um
aðild félagsins að öðrum félaga-
samtökum og stofnunum, um
útgáfustarfsemi KRFÍ og í við-
auka eru birt lög félagsins og
stefnuskrá, greint frá stjómar- og
embættismönnum o.fl.
Að minni hyggju er það helsti
aðall þessarar bókar hve fróðleg
hún er. Höfundur greinir ítarlega
frá öllum þeim atriðum í rétt-
indabaráttu kvenna, sem máli
skipta, og segir nákvæmlega frá
félaginu og helstu forystukonum
þess. Þar kemur víða glöggt
fram, hve mikið og óeigingjamt
starf hefur oft verið unnið innan
vébanda félagsins, þótt ekki hafi
alltaf farið hátt.
Ritun félagssögu á borð við
þessa er vandaverk, ekki síst að
því er snertir efnisskipan og upp-
byggingu. Sigríður Th. Erlends-
dóttir hefur valið þann kostinn
að segja söguna í tímaröð og
tekst með því móti vel að halda
utan um viðamikið og fjölþætt
efni. Hinu er þó ekki að neita, að
kaflaskiptingin, sem tíðast er lát-
in ráðast af formannaskiptum í
félaginu, rýfur stundum frásögn-
ina af einstökum efnisþáttum.
Við lestur bókarinnar velti ég því
þess vegna stundum fyrir mér,
hvort betur hefði farið á því að
segja sögu félagsins og stjórna
þess í styttri köflum og fjalla svo
um hin margvíslegu málefni á
„þematískari" hátt. Þetta er vita-
skuld smekksatriði og ítreka skal,
að Sigríði hefur að minni hyggju
tekist vel að leysa verkefnið með
þeirri aðferð, sem hún hefur val-
ið.
Loks er þess að geta að bókin er
afar fallega unnin og frágengin.
Hún er prentuð á góðan pappír,
uppsetningin á síðum skemmti-
leg, myndefni mikið og gott.
Hálfgerð sápa
BOKMENNTIR
Einar E. Laxness
Björgúlfur Olafsson:
Kvennagaldur. Skóldsaga.
Almenna bókafélagió 1993.
216 bls.
Sögupersónur Kvennagaldurs
eftir Björgúlf Ólafsson hafa allar
einkenni persóna sem eiga heima
í erlendum sápuóperum, þó svo
að hér sé um að ræða íslenskt
sögusvið og úr samtímanum.
Þessi skáldsaga er þó ekki skrifuð
til höfuðs því fyrirbæri, heldur er
hún skrifuð inn í hefð reyfarans
þar sem ástin og uppáferðir eru
aðalefni sögunnar. Hér er um að
ræða dæmigerðar manngerðir
reyfarans: fjölmiðlamaður, lækn-
ir, verkfræðingur og einn heim-
spekingur, sem þar að auki er
kona.
Aðalsöguhetjan er Kjartan fjöl-
miðlamaður, sem á mikilli hylli
að fagna meðal kvenna. Þar
kemur að hann verður að gera
upp á milli þeirra sambanda sem
hann stendur í, en í því uppgjöri
er það læknirinn Ragnheiður,
sem var fyrrverandi hjásvæfa,
sem verður ofaná í orðsins fyllstu
merkingu, en atburðarásin tekur
óvænta stefnu að hætti reyfar-
ans. Að sama skapi og söguþráð-
urinn er kunnuglegur, þá eru
efnistökin brennd því sama
marki. Annarsvegar eru lýsingar
á ytri gæðum, sem tilheyra sögu-
persónum, og hinsvegar eru
uppáferðir Kjartans, en báðir
þessir þættir eiga væntanlega að
varpa ljósi á manngerðirnar, en
því miður verður þetta eiginlegt
aðalatriði í stað aukaatriðis í
Kvennagaldri.
Sögupersónur Kvennagaldurs
virðast vera einhverskonar nú-
tímamanngerðir, sem eiga uppá
pallborðið í glanstímaritum, því
þær eru yfirleitt einlitar og gagn-
sæjar og skortir alla dýpt til að
verða trúverðugar. Hinsvegar býr
í orðum Kjartans sannleikskorn
um þann galla sem persónusköp-
unin í Kvennagaldri skortir, en
hann segir: „Allar manneskjur
eru fullar af mótsögnum.' Það er
helst Bjarni, sem ekki fór hefð-
bunda leið til frama og fjár, sem
brýtur upp það mynstur og fær
jafnframt einhvem svip, en alltof
veigah'tinn.
Þessi þriðja skáldsaga Björgúlfs
Ólafssonar er innlegg í bók-
menntagrein, sem ekki hefur átt
uppá pallborðið hér nema í þýð-
ingum, en það er ástarreyfarinn.
En þrátt fyrir það þá skortir til-
finnanlega í Kvennagaldur ein-
hvem grípandi þátt, eins og góð-
ur reyfari hefur yfirleitt til að
bera.
Bráðskemmtileg lesning
BÓKMENNTIR
Jón Þ. Þór
J.R.R. Tolkien:
Hringadróttinssaga.
Þorsteinn Thorarensen islenska&i.
Ljóðaþýðingar: Geir Kristjónsson.
Fjölvi 1993. 416 bls.
Hringadróttinssaga er ýmsum ís-
lendingum kunn, þótt ekki hafi
hún áður komið út á íslensku. í
þessu bindi, sem nefnist Föru-
neyti Hringsins, birtast fyrstu
tvær bækur þessa mikla sagna-
bálks, en næstu bindi munu
væntanleg áður en langt hður.
Höfundur Hringadróttinssögu,
J.R.R. Tolkien, var málfræðingur
og tók sér til gamans að búa til
frá grunni ímyndað tungumál.
Upp af þeirri iðju spmttu sögu-
persónur sagnabálksins. Þær töl-
uðu tungumál Tolkiens og lifðu
og hrærðust í þeim heimi, sem
hann skóp þeim. En hvemig stóð
á því að virtur fræðimaður tók
að sýsla við iðju sem þessa? Því
lýsir höfundur svo í inngangi:
„Megintilgangur minn var ein-
faldlega löngun sagnamanns til
að reyna, hvort ég gæti sett sam-
an reglulega langloku, sem þó
héldi áhuga lesandanna vakandi,
yrði þeim til skemmtunar og á-
nægju, jafnvel stundum gert þá
spennta eða snortna. Ég hafði þá
ekkert annað við að styðjast en
eigin tilfinningu fyrir því, hvað
væri hugþekkt eða áhrifaríkt, en
eins og búast mátti við voru
margir þar á öndverðri skoðun.'
Því er ekki að neita, að þessi
saga Tolkiens hefur fengið marga
og misjafna dóma. Hún hefur
orðið eftirlætisrit margra, en aðr-
ir hafa fundið henni flest til for-
áttu, fundist hún kjánaleg og
vemleikafirrt. Vissulega á sagan
sér engin tengsl við vemleikann,
vemleiki hennar er aðeins hug-
arheimur höfundarins, þar sem
allt gerist með öðrum hætti en
við eigum að venjast og lýtur
öðrum lögmálum. Allt um það
er þetta bráðskemmtileg lesning
og má með miklum rétti segja að
flestir hafi gott af því að skreppa
um stund á brott úr mannheim-
um og ferðast með dularverum
Tolkiens.
Þýðing Þorsteins Thorarensens
virðist mér vel unnin, þótt ekki
hafi ég lagt það á mig að bera
hana nákvæmlega saman við
fmmtextann. Þýðingin er læsileg
og skemmtileg og allur frágangur
bókarinnar með ágætum.
Fjölmenn Suðurnesjaætt
BÓKMENNTIR
Jón Þ. Þór
Jórngerðofrstgðaætt.
Niðjatal Jóns Jónssonar bónda ó Jóm-
gerðarstöðum í Grindavík.
Ættfræðistofa Þorsleins Jónssonar
tók saman.
Þjóðsaga hf. 1993.
1452 bls.
Þetta mikla verk er áttunda
bindið í ritsafninu Ættir íslend-
inga, sem Þorsteinn Jónsson rit-
stýrir. í formála er þess getið, að
Sverrir heitmn Júlíusson útgerð-
armaður hafi átt fmmkvæði að
því að hafist var handa við sam-
antekt á niðjatali Jóns Jónssonar
bónda á Járngerðarstöðum
(1741-1831). Jón þessi var þrf-
kvæntur og átti böm við tveimur
fyrstu konum sínum og em niðj-
ar þeirra fjölmargir, eins og
gleggst má sjá af þessu verki. í
lok 3. bindis em svo raktar fram-
ættir Járngerðarstaðaættar allt
aftur um 1500 og hefur Theodór
Ámason verkfræðingur annast
það að mestu.
Allt er þetta rit hið glæsilegasta
og mun vart ofsagt að það sé
viðamest og best úr garði gert
allra þeirra binda, sem þegar em
út komin í ritröðinni Ættir ís-
lendinga. Myndir eru af lang-
Ðestum niðja Jóns á Jámgerðar-
stöðum og einnig er hér meira af
þjóðlífsmyndum en í fyrri ritum
og fer vel á því. Við frágang
mynda hafa þó orðið ein leið
mistök. Á bls. 13 er birt teikning
eftir Bjarna Sæmundsson fiski-
fræðing og sögð vera af Járn-
gerðarstöðum. Hið rétta er að
þessi mynd er af Garðhúsum, en
á bls. 14 og reyndar aftur á bls.
1311 er teikning Bjama af Jám-
gerðarstöðum.
Nýjung er að ýmsar mannlýs-
ingar em ítarlegri en í fyrri bind-
um og munu þær flestar runnar
frá Haraldi Guðnasyni í Vest-
mannaeyjum. Að þessum mann-
lýsingum er mikill fengur og
hefðu helst þurft að vera fleiri.
Það, sem frá Haraldi er runnið,
er auðkennt með upphafsstöfum
hans, en þess hefði helst þurft að
geta í formála, enda hætt við að
þeir lesendur, sem ekki em vanir
notkun fræðirita og ekki lesa
innganginn, eigi erfitt með að
átta sig á því hvað upphafssta-
fimir H.G. merki.
Eitt af því, sem hvað mesta at-
hygli vekur við lestur þessa rit-
verks, er hve víða afkomendur
Jóns á Járngerðarstöðum hafa
dreifst. Langflestir þeirra em þó
á Suðumesjum, Suðurlandsund-
irlendinu og í Vestmannaeyjum
og sýnir það glöggt hin miklu og
nánu tengsl, sem lengi hafa verið
á milli þessara svæða. Á fyrri tíð
fluttist fólk á milli sveita og ver-
stöðva eftir því hvernig áraði,
viðskipti þar sem skipt var á
fiskifangi og landvöru vom mikil
og einnig mun meirihluti þeirra
vermanna, sem til Grindavíkur
sótti á ári hveiju, hafa komið úr
austursveitum.
Allur frágangur þessa rits er
með ágætum, ef undan er skil-
inn myndamglingurinn, sem áð-
ur var getið. Það er prentað á fal-
legan pappír og í skemmtilegu
bandi og prófarkir em vel lesnar.
Er það þó mikið nákvæmnis- og
vandaverk í riti sem þessu.