Tíminn - 10.12.1993, Blaðsíða 3

Föstudagur 10. desember 1993

Hugsjónir rætast
BÓKMENNTIR
Jón Þ. Þór
Gils Guómundsson:
Þegor hugsjónir rætast.
Ævi Odds ó Reykjalundi.
ísafold 1993.
332 bls.
Æviferill sumra manna líkist
meira ævintýrum úr bókum en
því hvunndagslífi, sem flest
okkar lifa í mannheimum.
Oddur Ólafsson læknir á
Reykjalundi var einn þessara
manna. Hann helgaði sig ungur
málstað berklasjúklinga, hafði
forystu um uppbyggingu
vinnuheimilisins á Reykja-
lundi, var yfirlæknir þess um
langt skeið, og þegar sigur
hafði unnist á berklunum sneri
hann sér af sama eldmóði að
því að berjast fyrir bættum
kjörum öryrkja. í þeirri baráttu
verður aldrei unninn sams
konar sigur og í baráttunni við
hvíta dauðann, en engu að síð-
ur munu flestir geta sammælst
um að á þessu sviði hafi Oddur
einnig náð að sjá hugsjónir sín-
ar rætast. Þegar hann féll frá
var aðbúnaður öryrkja og ann-
arra þeirra, sem starfsemi Ör-
yrkjabandalagsins nær til, allur
annar en í upphafi. Auk þessa
lét Oddur ýmis önnur mál til
sín taka og nægir þar að geta
þess að hann sat á Aiþingi um
aliiangt skeið.
Gils Guðmundsson, svili
Odds, rekur í bók þessari ævi-
feril hans af nákvæmni og
smekkvísi. Hann segir frá upp-
vexti hans og ætt, námi og
starfi, fjölskyldu og heimilish'fi,
en mestu rúmi er vitaskuld
varið til umfjöllunar um ævi-
starfið og þær stofnanir og
samtök, sem Oddur helgaði
krafta sína og var lengstum í
forsvari fyrir. Er sú saga öll ít-
arlega rakin og kemur fjöldi
manna við sögu, enda starf-
semin þannig vaxin að ekki var
á eins manns færi. Sama máli
gegnir um ritun bókarinnar, en
hún er að verulegu leyti byggð
á viðtölum og hefur Guðrún
Guðlaugsdóttir blaðamaður
tekið þau.
Sá, sem þessar línur ritar.
Oddur Ólafsson læknir.
kynntist Oddi Ólafssyni, fólki
hans og vinnuheimilinu á
Reykjalundi nokkuð á yngri ár-
um vegna nágrennis. Þau
kynni urðu að vísu alltof
skammvinn og lítil, en rifjuðust
að nokkru upp við lestur þess-
arar bókar. Þá varð og betur
ljóst en áður, hve gífurlegt
þjóðþrifastarf þarna var unnið
og ekki spillti það ánægjunni
að nefndir voru til sögu ýmsir
ágætir menn og konur, sem
svip settu á staðinn á Reykja-
lundi, unnu þar mikið starf, en
er alltof sjaldan getið.
Allur frágangur bókarinnar er
með ágætum og hún er prýdd
allmörgum myndum, sem
sumar hafa umtalsvert heim-
ildagildi.
Endurprentun úr Speglinum

BÓKMENNTIR
Jón Þ. Þór
Arnar Guðmundsson og
Unnar Ingvarsson:
Bruggið og bannórin.
Afengisbannið ó Islandi 1915-
1935.
Fróði hf. 1993.
196 bls.
Fáar ráðstafanir íslenskra
stjórnvalda munu hafa verið
umdeildari en aðflutnings-
bannið á áfengi, sem gekk í
gildi í ársbyijun 1915 og hélst,
að nafninu til, í tvo áratugi. Og
sennilega munu fáar stjórn-
valdsráðstafanir hafa mis-
heppnast jafn illilega. Áfengis-
bannið var í sjálfu sér afar skilj-
anlegt, þegar litið er til hins
óheyrilega drykkjuskapar sem
viðgekkst á þessum árum og
bitnaði harðast á þeim, sem síst
skyldi. Að banna sölu og að-
flutning á áfengum drykkjum
, leysti hins vegar engan vanda,
eins og stjórnvöld komust fljót-
lega að raun um. Þeir, sem
vildu ná sér í veigamar, höfðu
úti öll spjót og úrræðin voru
mörg. Læknar ávísuðu áfengi í
„lækningaskyni' og ekki leið á
löngu uns upp reis stétt bmgg-
ara, sem seldu fólki allskyns
ólyfjan við okurverði. Þar að
auki færðist smygl mjög í vöxt.
Afleiðingarnar urðu þær að
þótt vínneysla hafi trúlega
minnkað nokkuð um hríð,
urðu drykkjuvenjur fólks stór-
um verri en fyrir bannið, auk
þess sem „ljúfar veigar' urðu
tíðum harla göróttar. Mætti
tína til mörg rök fyrir því að
áhrif áfengisbannsins hafi í
raun orðið þveröfug við það
sem aðstandendur þess ætluð-
ust til.
Saga bannáranna og ýmissa
þeirra atburða og uppákoma,
sem þá urðu, hefur orðið
mörgum að frásagnarefni. f
þessari bók er sagan rakin frá
upphafi til enda, rækilega er
greint frá aðdraganda bannsins,
en í öðmm og þriðja hluta, sem
taka yfir meginhluta bókarinn-
ar, er megináherslan lögð á frá-
sögn af ýmsum leiðum og til-
tækjum manna til að komast
framhjá banninu. Þar er mörg
skondin sagan og ekki víst að
allar séu þær dagsannar, þótt
fengnar séu úr öðmm ritum. í
fjórða hluta bókarinnar greinir
svo frá endalokum áfengis-
bannsins, en það var afnumið
með lagaboði eftir að meiri-
hluti kjósenda hafði fellt það í
þjóðaratkvæðagreiðslu haustið
1934.
Bókin, sem hér liggur fyrir, er
skemmtileg og á margan hátt
fróðleg frásögn af bannárun-
um. Fátt nýtt kemur að sönnu
fram í henni, en hún er liðlega
skrifuð, hefur að geyma ýmsar
samtímaheimildir, m.a. í bund-
nu máh, og einnig em í henni
birtar margar myndir frá þess-
um tíma. Sumar þeirra endur-
spegla á skemmtilegan hátt
andblæ þessara ára, en hinu
verður þó ekki neitað að
myndimar úr Speglinum, sem
prýða orðið flestar bækur sem
fjalla á einhvem hátt um sögu
þessa tímabils, eru að verða
ansi útjaskaðar.
S.Þ. ber að tryggja
og treysta mannréttindi
Ávarp aðalframkvæmdastjóra Sameinuðu
þjóðanna, Boutros Boutros-Ghali, í tilefni af
45 ára afmæli Mannréttindasáttmála SÞ
hinn 10. desember 1993
Arið 1948 markar tíma-
mót um gjörvallan
heim. Á því ári varð
mannréttindasáttmáli Samein-
uðu þjóðanna að veruleika og
því var þar með lýst yfir að
„allar þjóðir og öll lönd skuli
njóta sömu réttinda til frelsis
og framfara'.
Mannréttindi eru eign sér-
hvers einstaklings. Þetta hefur
heimsbyggðin öll staðfest. Á
herðum Sameinuðu þjóðanna
og aðildarríkja þeirra hvílir sú
ábyrgð að tryggja og treysta
þessi réttindi.
Margar aldir liðu áður en
þessi réttindi öðluðust viður-
kenningu. Mörg ár munu enn
líða og mikið átak þurfa að
koma til, áður en þau verða
hvarvetna að veruleika.
Grundvöllurinn að þessu hug-
umstóra átaki er sú staðreynd
að á aðeins 45 ára tímabili hef-
ur tekist að gera orð hins al-
þjóðlega sáttmála heyrumkunn
um heim allan. Vaxandi fjöldi
ríkisstjóma hafa gjört orð hans
að sínum. Þau hafa öðlast sinn
sess í þjóðarétti. Hinn alþjóð-
legi sáttmáli þjónar nú sem
mælistika sérhverrar ríkis-
stjómar. Hann virkar sem hag-
kvæmt tæki til frekari aðgerða
af hálfu sérhvers einstaklings.
Yfirlýsing sú, sem samþykkt
var í Vínarborg á árinu 1993 af
Heimsþingi um mannréttindi,
skoraði á sérhvert ríki að virða
alþjóðlegar siðferðisreglur, að
fullgilda alþjóðlega samninga
og treysta aðgerðir til eflingar
almennum mannréttindum.
Þessi sama yfirlýsing hvatti oss
öll til að binda enda á fátæktar-
neyð, því að mannréttindi hafa
litla merkingu í huga þeirra,
sem beijast þurfa fyrir sárustu
nauðþurftum.
Það verður mikið og erfitt
verkefni fyrir Sameinuðu þjóð-
imar að ná þeim markmiðum,
sem þessi yfirlýsing leggur
þeim á herðar. Óumflýjanlegt
er að þar leggist allir, sem hlut
eiga að máli, á eitt um að ná
settu marki. Verkefnið er risa-
vaxið, en það er unnt að leysa
það af hendi.
Mannréttindi endurspegla hið
besta í mannlegu eðli. Vér höf-
um óneitanlega náð langt á til-
tölulega skömmum tíma. Því
má fagna. Enn er þó löng leið
ófarin. Stöðugt meira átak þarf
til að varðveita þann árangur,
sem gengnar kynslóðir hafa
skilað. Bæði óbilandi viljastyrk
og pólitískan stórhug þarf til
þess að skila enn meiri árangri í
hendur þeirra kynslóða, sem
eiga að feta í fótspor vor.