Tíminn - 10.12.1993, Blaðsíða 6

Föstudagur 10, desember 1993
6
BÓKMENNTIR
Halldór Kristjónsson
EðvarS Ingólfsson: Róbert.
Ævisaga listamanns.
Æskan 1993.
Hér er komin minningabók Ró-
berts Amfinnssonar leikara. Hún
birtist á því ári sem hann er sjö-
tugur.
bað fer ekki milli mála að Ró-
bert Amfirmsson er talinn í frem-
stu röð íslenskra leikara á seinni
hluta þessarar aldau:. Hér er sagt
frá manni sem þjóðin þekkir,
flestum þykir vænt um og eru
stoltir af.
Róbert segir í inngangsorðum
sögu sinnar:
„Ég hef lengi þráast við að láta
færa lífshlaup mitt í letur enda
hef ég ekki talið mig hafa lifað
það ævintýralegu lífi að ég geti
fullnægt þörfum þeirra sem vilja
frásagnir af lífsháska og kvenna-
fari og grófum hlutum.'
Þessi ummæU em við hæfi. Ró-
bert hefur stundað sitt starf, átt
eina konu, verið gæfumaður, þó
að reynt hafi mótlæti. Hann hef-
ur ekki staðið í herskáum svipt-
ingum. Þó að borgarastyrjöld
væri í landi meðal listamanna,
þegar hann hóf starf á þeirra
sviði, átti hann ekki þátt í því
stríði. Saga hans bendir til þess að
þátttaka föður hans í stjómmál-
um austur á fjörðum hafi orðið
syninum einskonar póUtísk bólu-
setning. Þar hafi hann hlotið
nokkurt ónæmi.
Víða Uggja vegamót. Þegar lýð-
veldi var stofnað á íslandi, var að
störfum stjómarskrámefnd, skip-
uð 8 þingmönnum, tveimur frá
hverjum þingflokki, sem voru
fjórir þá. Vorið 1945 var þing-
mannanefnd þessari fengin við-
bót eða liðsauki, 3 menn utan
þings frá hverjum flokki. Þar
voru þeir Jónas Guðmundsson,
ráðuneytisstjóri og fyrrverandi
þingmaður, og Amfinnur Jóns-
t MINNING
Fæddur 5. febrúar 1912
Dáinrt 3. desember 1993
Fyrir meira en hálfri öld lágu
leiðir okkar Gísla Jónssonar fyrst
saman, er við gerðumst sam-
starfsmenn í Kaupfélaginu í
HvolsvelU, sem þá hét Kaupfélag
Hallgeirseyjar. fbúðarhúsin vom
aðeins fjögur á staðnum: sýslu-
mannsbústaðurinn austast; Am-
arhvoll, bústaður kaupfélags-
stjóra; LitU-HvoU og IngólfshvoU.
Svo var Gamla búðin, en norðan
við hana pakkhús og kjötfrysti-
hús. í Litla-HvoU bjó GísU Jóns-
son með sinni glæsilegu eigin-
konu, henni Guðrúnu Þorsteins-
dóttur, og fallegu stúlkubami á
fimmta ári. Umfangsmeiri var
byggðin í Hvolsvelli ekki á
haustdögum árið 1941 og við
íbúamir um tuttugu. Lítið sam-
félag, traust og gott.
Sumarið 1939 var byggt frysti-
hús á staðnum og um leið var
byggðin raflýst með gamalU dies-
elvél. AUur var þessi vélabúnað-
ur frumstæður og hafði Ufað sitt
glaðasta uppi á Akranesi. Vélam-
ar vildu oft bila. Það vantaði í
þorpið úrræðagóðan hagleiks-
Saga Róberts Amfinnssonar
son skólastjóri. Þessir 20 menn
höfðu nokkra umræðufundi. Þar
kom í ræðum manna að Amfinn-
ur taldi óeðlilegt að „landið gló-
grafískt' ætti rétt til þingmanna,
en Jónas svaraði því til að svo
væri það í Rússlandi. Mennirnir
voru báðir prúðir í orðum og
málefnalegir, en þó var eins og
við fyndum að undir niðri brynni
eldur gamaUa átaka þeirra í milU,
enda vissu menn að þeir höfðu
oft þreytt kappleiki í Suður-
Múlasýslu.
Saga Róberts Amfinnssonar er
samtengd Þjóðleikhúsinu og sögu
þess. Ástæða er tU að fagna frá-
sögn af Guðlaugi Rósinkrans
þjóðleikhússtjóra. Nokkur kurr
var vegna skipanar hans í emb-
ættið og í því sambandi fundið að
því að manni án þekkingar og
reynslu af leikhúsi væri trúað fyr-
ir þessu. Guðlaugur hafði ríkan
metnað fyrir hönd stofnunarinn-
ar, eins og Róbert lýsir, en auk
þess var harm gætinn og glöggur í
fjármálum og reyndist því réttur
maður á réttum stað.
Róbert rekur að vonum leikhús-
feril sinn í þessum minningum.
Hann var búinn að sýna sig og
vinna sér viðurkenningu áður en
Þjóðleikhúsið kom til, svo að
hann var ráðinn tíl þess strax við
opnun. Mér gleymist ekki leikur
hans í Meðan við bíðum. Hlut-
verkið var ekki fyrirferðarmikið.
Þar var einhvers konar trúboði,
mglaður svo að hann virtist ekki
með réttu ráði, en var þó falið að
túlka vit og sannleika, sem fór
fram hjá þeim sem áttu að heita
með fuUu viti.
Mér finnst að þessi æskuleikur
Róberts hafi verið góður formáU
að fjölbreyttum afrekum hans á
leiksviðinu.
Róbert er umtalsgóður, ber
mönnum vel sögu og þurfi hann
að segja neikvæð atriði, nafn-
greinir hann menn ekki. Hann
segir ekki margt um leikdómara
og hefur raunar ekki þurft undan
þeim að kvarta fyrir sína hönd.
Þeir munu líka hafa unnið af
Róbert Arnfinnsson.
samviskusemi. Þó er ekki því að
neita að þegar ég þekkti best til
þeirra mála, fannst mér stundum
að íslensk verk væm ekki metin
að verðleikum. í því sambandi
nefni ég verk Tryggva Svein-
björnssonar um Jón Arason og
Tyrkja-Guddu séra Jakobs Jóns-
sonar. Raunar má bæta Galdra-
Lofti Jóhanns Siguijónssonar við.
En þetta kemur Róbert Amfinns-
syni ekki við beinlínis og mætti
því virðast ofaukið hér.
Það hafa áður verið gerðar bæk-
ur um nokkra leikara okkar. Þeir
Haraldur Bjömsson og Brynjólfur
Jóhannesson eiga sínar bækur.
Án þeirra vildum við ekki vera.
Brynjólfur er einhver fjölhæfasti
leikari okkar. Haraldur varð fyrst-
ur manna til að fara utan til náms
í listinni og var með snjöllustu
leikurum, þó að hann væri ekki
eins fjölhæfur og Brynjólfur.
Bók Áma Tryggvasonar kom á
markað í fyrra. Svo eigum við
bók um Guðrúnu Ásmundsdóttur
og fleiri koma við sögu. Og allar
þessar bókmermtir tengja daglegt
þjóðlíf við leiklistina og glæða
þannig almenna leiknautn.
Við hljótum að bjóða Róbert
Arnfinnsson velkominn í hóp
þeirra manna, sem á undan hon-
um era kornnir á bók.
Ljónið öskrar
ar slóðir og markmið hans vom
heldur ekki alltaf þau sömu og
þeirra sem áttu að heita sam-
herjar hans. Ekki var margt í
þjóðlífinu sem hann lét sér óvið-
komandi; það gustaði af Jónasi
hvar sem harm fór og stundum
skall á gjömingaveður.
Er árin færðust yfir einangrað-
ist hann þó æ meir á sviði ís-
lenskra stjórnmála. Völd hans
minnkuðu og gamlir fylgismenn
snem við honum baki. En rödd-
in, sem kveikt hafði eldmóð og
baráttugleði með sumum,
óslökkvandi hatursbál með öðr-
um, þagnaði þó ekki: Ljónið hélt
áfram að öskra í nóttinni.
Bókin er prentuð í Prentbæ hf.
Verð hennar m/vsk. er kr. 3.480.
(Fréttatilkynning)
Gísli Jónsson
frá Ey
mann til að halda þessu
„maskínuverki' gangandi og
Gísli frá Ey var ráðinn.
Gísli og Guðrún hófu búskap að
Hvítanesi í Vestur-Landeyja-
hreppi árið 1938. Gísli hafði þá
unnið við smíðar á hinum eldri
brúm á Þverá og Markarfljóti og
verið háseti á vélbátum á vetrar-
vertíðum. í Hvolsvelli settust
ungu hjónin að í Litla-Hvoli,
snotm og notalegu litlu timbur-
húsi, sem varð um leið rausnar-
garður. Kokkhúsið eins og kaffi-
stofa. Þar biðu oft viðskiptamenn
Kaupfélagsins eftir því að komast
heim með mjólkurbílunum síð-
degis, meðan enn var fátt um
farartæki í héraði. Það er skrítið
hvað litlu timburhúsin gátu ver-
ið stór að innan í gamla daga,
þar sem gestrisni réði ríkjum.
Jafnframt því að gæta ljósavélar-
innar var Gísli pakkhúsmaður,
stundum bílstjóri og síðar af-
greiðslumaður í bílabúð. Við-
skiptamönnum Kaupfélagsins
þótti vænt um þennan velviljaða
og lipra greiðamann, sem ekki
sparaði sporin. Það var gott og
gaman að vinna með Gísla.
Spaugsyrði flugu og bmgðu birtu
í hversdagslegar annir. Lýsingar-
orð og líkingar þá ekki aldeilis
klipin við nögl. Allur var frá-
sagnarmátinn græskulaus, en
svo litríkur og sprelllifandi að
ekki gleymist. Glaðir hlátrar, en
svo var enginn hátíðlegri en
hann Gísli, þegar við fórum
prúðbúnir upp í kirkju til að syn-
gja eða á kvöldin upp í Sjúkra-
skýlið á Stórólfshvoli með blöð
og bijóstsykur, þar sem sjúkling-
amir fögnuðu góðum gesti.
Gísli byggði sér íbúðarhús í
Hvolsvelli og ræktaði fallegan
tijá- og blómagarð og ekki má
gleyma að hún Gunna hans
hafði græna fingur. Um þetta
leyti fór hann að vinna sjálfstætt
að pípulögnum, en hann hafði
aOað sér meistararéttinda í þeirri
iðngrein og varð fljótt eftirsóttur.
Hann rak um árabil matvöru-
verslun í Hvolsvefli með fólkinu
sínu og nefndi hana Hagkjör.
Árið 1966 flutti Gísli með fjöl-
skyldu sína til Hafnarfjarðar og
stofnaði þar stóra verslun og
starfrækti hana með tengdasyni-
sínum til ársins 1974, með mikl-
um myndarbrag. Þá hætti hann
verslunarrekstri, en hóf störf hjá
frændum sínum og vinum í Stál-
vík hf. í Garðabæ og starfaði þar
í um tíu ára skeið. Þar naut sín
vel hið netta handbragð, þar sem
ekkert var fullgert nema fágað.
Eftir að Gísli lét af störfum í Stál-
vík flutti hann til Reykjavíkur
árið 1991.
Gísli kvæntist árið 1938
Reykjavíkurstúlku, Guðrúnu
Þorsteinsdóttur. Hún er dóttir
Þorsteins Ágústssonar trésmiðs í
Reykjavík og Guðrúnar Her-
mannsdóttur, sem ættir átti að
rekja vestur á Dýrafjörð. Hún var
eftirminnileg heiðurskona, sem
bar af.
Böm Gísla og Guðrúnar em:
Svava húsmóðir í Garðabæ. Gift
Guðmundi Óskarssyni verkfræð-
ingi og eiga þau fimm böm.
Jón Þorsteinn bílstjóri í Hafnar-
firði. Hann var kvæntur Svein-
veigu Guðmundsdóttur frá Fljðti
í Fljótshlíð, en þau skildu og eiga
fjögur böm. Jón á eitt bam með
sambýliskonu sinni, Ásdísi Ing-
ólfsdóttur.
Ágúst búnaðarþingsmaður.
Hann bjó að Botni við ísafjarðar-
djúp, en á nú heima á ísafirði og
er lærður trésmiður. Ágúst er
kvæntur Sólveigu Thorarensen
frá Hellu. Þau eiga tvö böm.
Fósturbam og sonarsonur Gísla
og Guðrúnar er Gísli Jónsson
dýralæknir, kvæntur Guðrúnu
Dagmar Rúnarsdóttur og eiga
þau tvö böm.
Árið 1940 eignuðust Guðrún
og Gísli dreng, sem ársgamall lést
af slysfömm.
Faðir Gísla var Jón Gíslason
bóndi í Ey í Vestur-Landeyja-
hreppi. Hann var lengi sýslu-
nefndarmaður og oddviti sveitar
sinnar og beitti sér fyrir byggingu
Njálsbúðar, félagsheimilisins í
sveitinni eins og það var upphaf-
lega. Móðir Gísla var Þórunn
Jónsdóttir frá Álfhólum, sem var
á sínum tíma dáð ljósmóðir og
flutti með sér hressandi andblæ,
öryggi og var farsæl, enda oft
sótt langt út fyrir sitt umdæmi.
Þau sæmdarhjónin Þórunn og
Jón eignuðust tólf börn, litríkt
manndómsfólk.
Nú, þegar Gísli Jónsson er
kvaddur, hefur fækkað um einn
af frumbyggjum Hvolsvallar-
kauptúns. Einn er horfinn af
þeim, sem settu sterkan svip á
gott samfélag.
Við Margrét og börnin okkar
þökkum löng og ljúf kynni og
sendum á§tvinum og niðjum
blessunaróskir. Pálmi Eyjólfsson
BOKAFRETTIR
Bókaútgáfan Iðunn hefur gefið
út bókina Ljónið öskrar, þriðja og
síðasta bindi ævisögu Jónasar
Jónssonar frá Hriflu eftir Guðjón
Friðriksson, sagnfræðing og rit-
höfund. Hann rekur hér lokaþátt
þessarar stormasömu átakasögu
og styðst meðal annars við
einkabréf Jónasar, blaðagreinar
og viðtöl við samtímamenn.
Fyrri bækur hans um Jónas hafa
vakið mikla athygli og hefur höf-
undurinn hlotið einróma lof fyr-
ir fjörlega og lifandi frásögn sam-
fara vandaðri úrvinnslu heim-
ilda. Verkið allt hefur nú verið
tilnefnt til íslensku bókmennta-
verðlaunanna.
Jónas Jónsson fró Hriflu.
Jónas frá Hriflu var einn að-
sópsmesti stjórnmálamaður á
Guðjón FriSriksson.
þessari öld og áreiðanlega sá um
deildasti. Hann fór sjaldan troðn