Tíminn - 18.02.1994, Síða 10

f-------
gronim
Föstudagur 18. febrúar 1994
10
Guömundur Gubmarsson, Borgarnesi:
Sameining sveitarfélaga
í Mýrasýslu
Laugardaginn 19. febrúar
fer fram kosning um sam-
einingu sex sveitarfélaga í
Mýrasýslu: Hraunhrepps, Álfta-
neshrepps, Borgarhrepps, Staf-
holtstungnahrepps, Norburár-
dalshrepps og Borgamess.
Sameining sveitarfélaga er
mjög viðamikil breyting á
stjómsýslu í heimahéraði, ef til
vill meiri breyting en nokkm
sinni hefur verið ráðist í á
stjómsýslu hérlendis, og því
eðlilegt að margar spumingar
vakni, sem ef til vill er erfitt að
svara. Áður en gengið var til
kosninganna í nóvember fékk
þetta mál nokkuð mikla um-
fjöllun í fjölmiðlum og þar var
leitast við að skoða ýmis atriði
sem vom mönnum hugleikin.
Því miöur þá hefur efnisleg um-
ræða um þessi mál fallið mikið
til niður, það er að segja um-
ræða um spumingar, sem upp
koma, og mál sem þarf að leysa
þar sem verið er að ræða sam-
einingu. Þetta er mjög miöur,
því víba em sameiningarmál
enn í brennidepli og umræð-
unnar mikil þörf.
í Mýrasýslu var bmgðib á það
ráð að sveitarstjómarmenn
komu saman á ftmdi og samein-
uðust um yfirlýsingu þar sem
reynt var ab setja fram hug-
myndir um hvemig tekið verði
á tilteknum málum í samein-
uðu sveitarfélagi. Þar var um að
ræða öll helstu atriði sem upp
komu í viöræöum um þessi mál
og var eining um afgreiðslu yfir-
lýsingarinnar. Að sjálfsögðu var
ekki um tæmandi umfjöllun ab
ræba og viljayfirlýsing er fyrst
og fremst leiðbeinandi stefnuyf-
irlýsing, en ekki endanleg
ákvöröun. Það, sem ef til vill
skortir mest á, er að umræðan
hefur ekki náð til nægilegs
fjölda íbúanna. Það hafa reynd-
ar verib haldnir almennir fund-
ir þar sem fólki hefur gefist kost-
ur á að setja fram sínar skobanir
og koma fram með fyrirspumir,
en mæting hefur því mibur ver-
ið dræm. Rétt er að geta þess að
á vegum Samtaka sveitarfélaga á
Vesturlandi var gefið út kynn-
ingarrit um sveitarfélög á Vest-
urlandi. í því er að finna mikið
af hagnýtum upplýsingum um
stöðu sveitarfélaganna í dag og
umfjöllun um sameiningarmál.
Þó að rætt sé um þetta mál
fram og aftur og reynt ab finna
svör við þeim spurningum sem
upp koma, þá situr alltaf eftir
nokkur efi og spumingin „Emm
viö í raun og þegar upp verður
staðib betur sett í sameinubu og
stærra sveitarfélagi?"
í mínum huga em einkum tvö
atribi þung á metunum í svari
við þessari spurningu. Annars
vegar er ég þess fullviss að stjóm
sveitarfélagsins verði mun virk-
ari. Fjölmörg mál, ef ekki öll,
sem sveitarstjómir í Mýrasýslu
fjalla um, snúast um sameigin-
lega hagsmuni og eins og mál-
um er háttað í dag getur form-
leg afgreiðsla tekib langán tíma,
þó svo að öllum sé ef til vill Ijóst
hver hún verður strax í upphafi.
Einnig má nefna að nefndir,
sem fjalla um einstaka mála-
flokka, fá meira vægi í stærra
sveitarfélagi.
Hins vegar tel ég einsýnt ab
stórt sveitarfélag fái meira vægi
bæði á héraðsvísu og landsvísu
og verbi því betur í stakk búið til
að taka á og sinna hagsmunum
íbúanna.
Til viðbótar þessu hafa verið
nefndir aðrir hlutir, eins og
auknar tekjur úr jöfnunarsjóbi,
tilflutningur verkefna frá ríki til
sveitarfélaga, reynslusveitarfé-
lög og fleira. Það er ljóst ab rnn
einhvem flutning verkefna
verður ab ræba, t.d. gnmnskól-
amir, og einnig er ljóst ab
reynslusveitarfélög verða tU,
sem fá aukin verkefni. Þessi at-
riði em um margt óljós enn sem
komið er og ekki hægt að full-
yrða um hvemig þeim verður
endanlega háttað.
Þab, sem að okkur í Mýrasýslu
snýr nú á laugardaginn, er þá
fyrst og fremst spumingin um
það hvort vilji er til þess hjá íbú-
um þessara sveitarfélaga að
ganga til samninga um að sam-
eina sveitarfélögin. Kosningin
sjálf þýðir ekki sjálfkrafa sam-
einingu, heldur er veriö að kjósa
um hvort eigi að ganga til
samninga um sameiningu eða
ekki. Það verða síðan sveitar-
stjómarmenn í hverju sveitarfé-
lagi fyrir sig, sem semja um ein-
stök atriði, og nota til þess þann
tíma sem þeir þurfa.
Ég vil hvetja alla, sem eiga þess
kost, að notfæra sér rétt sinn og
greiða atkvæði nú í kosningun-
um. Þab er mikilvægt að niður-
staða þeirra sýni á ótvíræðan
hátt vilja íbúanna og þab verður
ekki gert meb öðrum hætti en
ab mæta á kjörstað og taka þátt
í atkvæðagreiðslunni. Það á að
vera okkur metnaðarmál, okkar
sjálfra vegna og vegna virðingar
okkar fyrir byggbarlaginu öllu,
ab axla ábyTgð í þessu mikil-
væga máli og greiða atkvæbi í
kosningunum nú á laugardag-
inn.
Ríki Dana í öndverðu
Danmarks kongemagt og dens födsel
eftir S. Jörgensen.
Árhus Universitetsforíag, 1987, 66 bls.
í ritdómi um bók þessa í Histor-
isk Tidskrift (1988, bls. 245-47)
eftir Per Sveaas Andersen sagbi:
„Síðustu tvo áratugi hafa fræbi-
menn haft verulegan áhuga á
hinni elstu sögu Norðurlanda
og þá fyrst og fremst ríkismynd-
un og kristnitöku sem þáttum í
þróun samfélagsins. Megnið af
tiltækum samtíðarheimildum
felst í fomminjum og ömefn-
um, og kann þab að skýra að
öðnun fremur hafa fomleifa-
fræðingar lagt sig eftir þessu
miðlæga vandamáli. En þeir,
sem að vanda hafa átt í þeim
rannsóknum, hafa lagt sinn
skerf til umræðnanna." (Ath. í
því tilliti er bent á Festskrift til
Axel Linvald, 1956).
„Meginmál Jörgensens hnígur
ab því, ab ríkismyndun hafi lík-
lega átt upptök sín á mibju Jót-
landi (Jelling) um miðja tíundu
öld og uppkoma þess verði öðm
fremur rakin til efnahagslegra
aðstæðna innanlands. Söguleg-
ar heimildir (Adam af Brimum,
fomaldarsögur og hinir dönsku
annálahöfundar Saxo og Svend
Aggesön) um elstu konunga
danska ríkisins, ættemi þeirra
og athafnir em metnar með til-
liti til annarra sérhæfðra rann-
sókna. Ályktanir dregur Jörgen-
sen af þremur meginforsend-
um:
Konungsættin í Jelling réb
„Hærvejen" frá Limafirbi (Ag-
gersborg til Lindholmshæðar)
um Viborg til Danavirkis
(Heiðabæ-Slésvík), jafnframt
því ab hún hafði nokkur tök á
verslunarleið (fjemhandelsvej)
frá Ribe-Varde-svæðinu á vest-
urströnd Jótlands til Vejle-
svæðisins á austurstTöndinni.
Þeim tökum fylgdi allnokkur
hlutdeild í jámvinnslu meb
mýrablæstri í Varde-héraðinu
og austar. Þar vom líka bestu
skógarspildur Jótlands (bls. 21
og 29 nmgr.).
Jörgensen sér hlibstæða fram-
vindu á þremur svæðum þvert
yfir Jótland — Suður-Jótland,
Jótland mitt og Jótland norban-
vert: Heiðarbæjar-Hollingsted
línuna, Ribe/Varde-Vejle linuna
og „Limfjordsleden". Tilhliðran
„fjemhandelen" og hins efna-
hagslega þyngdarbeltis norbur á
bóginn til miðlínunnar og
„Limfjordsleden" verður hon-
um lykill að skilningi á forræði
konungsættarinnar í Jelling á
Jótlandi og á eyjunum um
miðja tíundu öld.
Gagnvart konungsættunum
hefur Jörgensen innra sjónar-
mið (et intemt perspektiv).
Hann fellst hvorki á kenningar
A. Steinnes né kenningar E. Kro-
mans um staðbundinn uppmna
konungsættarinnar í Jelling...
Jörgensen tekur hins vegar und-
ir niðurstöður rannsókna þriðja
fræðimannsins, danska lög-
fræöingsins N.C. Skouvigs:
„Sameining Danmerkur verður
rakin til ríkis á mibju Jótlandi
undir forystu konunga eins og
Hörða-Knúts, sonar hans Gorms
hins gamla og sonarsonarins
Haralds Gormssonar. Viborg var
fyrsta miðstöð þessa ríkis, en
eftir ab Gormur lagði undir þaö
Heiðabæjarríkið var höfuðstaö-
urinn færður til Jelling (bls.
50)."
Knútur
ríki
Cnut, eftlr Mlk Lawson, Longman,
bls. xlii — 290.
„Um miðja tíundu öld stíga
Fréttir af bókum
danskir konungar fram úr
móbu undanfarandi alda, þeg-
ar konungsætt meb staðfestu í
Jelling á Jótlandi, þá er ríktu
Gormur gamli og Haraldur blá-
tönn sonur hans, hófst til for-
ráða yfir öllu landinu, sem þá
tók til Skánar í Svíþjób nútím-
ans. Um skeið mun Haraldur
líka hafa verið viðurkenndur
sem stjómandi hluta Noregs.
Hann tók kristni... og kann ab
Um alllangt skeiö hefur
Páll Heiðar Jónsson verið
með umræðuþætti í út-
varpinu frá kl. 11-12 f.h. á laug-
ardögum. Þætti þessa nefnir
hann „í vikulokin". Þar tekur
hann tali að öllum jafnaði
a.m.k. þrjá einstaklinga og þá
gjaman tvo karlmenn og eina
konu.
Þætti sína byTjar Páll Heiðar á
því að inna gesti sína eftir afrek-
um þeirra í liðinni viku, hvaöa
atburði, innlenda og erlenda,
þeir telji markverbasta og sitt-
hvað fleira fýsir Pál Heiðar að
vita. Nokkub em þættir þessir
misjafnir, sem eblilegt er, sumir
dálítið flatneskjulegir, aðrir rísa
hærra.
í Vikulokaþætti Páls Heiðars
nú fyrir nokkm var Hannes
Hólmsteinn Gissurarson einn af
gestunum. Og ab venju hóf Páll
þáttinn meb því að inna þá eftir
afrekum þeirra í vikunni. Skild-
ist mér á tveimur þeirra að þeir
sæju ekki sérstaka ástæbu til
þess að gera mikiö úr þeim, en
um hinn þribja, Hannes Hólm-
hafa játaö þegnskap Ottó I,
keisara Þýskalands (entered
into a subordinate relationship
with the German emperor Otto
I). Uppreisn gerbi hann eftir
dauba Ottós 973 og ári síöar
beið hann ósigur við Dana-
virki, danskan vamargarð í Jót-
landi sunnanverðu, sem að
austanverðu tengdist hinum
merka Heiðabæ. Reism Þjób-
verjar þá vamarvirki (urbs) á
mörkum landanna, sem Danir
tóku og brenndu 983, og mun
sú atlaga nær áreiðanlega hafa
tengst hinni miklu uppreisn
stein, gegndi nokkuð öðm máli.
Þar reyndist afrekaskráin svo
margþætt og umfangsmikil að
þegar orðabunan hafði staðið
um hríb út úr Hannesi án þess
ab nokkurt lát virtist ætla að
verða á, fór eg að efast um að
þátturinn allur entist honum til
þess að tíunda og útlista afrekin.
Þeir em nú orönir æði margir,
sem komið hafa fram í þessum
Vikulokaþáttum Páls Heiðars,
en fullyrða má ab aldrei hefur
slíkan „afreksmann" sem Hann-
es Hólmstein rekið á fjömr
hans, hvorki fyrr né síðar, og
LESENPUR
vantar þar mikið á.
En þó að Hannes Hólmsteinn
hefbi þannig þvínær einn haft
orðið það sem af var þættinum,
þá nægði honum þab náttúrlega
ekki. Öðrum venjubundnum
spumingum Páls Heiðars þurfti
hann náttúrlega að svara í
margfalt lengra máli en hinir
þátttakendumir. Og fæm þeir
að tæpa á einhverjum svömm
slafa eftir dauða Ottós II keis-
ara. Slafar á austurmörkum
Þýskalands vom eðlilegir
bandamenn konungsættarinn-
ar í Jelling og Haraldur mun
hafa tekið sér til konu dóttur
Mistivojs af ættflokki Abódr-
íta." Svo hljóða upphafsorð
bókarinnar.
Bókin er yfiriit yfir það, sem
vitað er um Knút ríka, og mun
mörgum áhugamanni um nor-
ræn fræði þykja hún athyglis-
verð, ekki síst annar kapítuli,
sem greinir frá ritheimildum,
aöallega breskum.
vib spumingum stjómandans,
þá var vísast ab Hannes Hólm-
steinn gripi fram í fyrir þeim og
tæki raunvemlega af þeim orb-
ib. Og auðvitað þurfti svo þessi
sjálfumglaði málrófsmaður ab
nota aðstöðu sína til þess ab
hreyta úr sér ónotum í fjar-
stadda menn.
Það hlýtur að vekja furöu að
Páll Heiðar skyldi leyfa þessum
manni ab eyðileggja svo gjör-
samlega þáttinn, auk þeirrar
óvirðingar sem öðmm þátttak-
endum er sýnd meb svona
framkomu. Og þó að eg nefni
sérstaklega þennan þátt, þá er
hann enganveginn sá eini þar
sem samskonar „slys" hafa
hent.
Eg lít svo á að þeir, sem stjóma
þáttiun sem þessum, séu eins-
konar fundarstjórar. Þeim ber
að gæta þess, að þátttakendur
hlíti eðlilegum og sjálfsögöum
leikreglum. Ætli einhver orba-
belgur að vaba yfir abra þátttak-
endur, þá á stjómandinn hik-
laust ab taka í taumana.
Magnús H. Gíslason
Fundarstjómin brást