Tíminn - 11.05.1994, Blaðsíða 5

Mi&vikudagur 11. maí 1994
^SSfitr imttktrXí ítMíhM
Wwmmw
5
Haraldur Jóhannsson:
Er þörf stjómarskrárbreyting-
ar eba nýrrar stjórnarskrár?
Miklar umræöur urðu
um, hvort samning-
urinn um Evrópskt
efnahagssvæði bryti í bága við
stjórnarskrána, þótt ríkis-
stjómin féllist að lokum skil-
yrðislaust á skoðun lögfræð-
inga, sem svo töldu ekki vera.
Til samþykktar var samning-
urinn hérlendis upp borinn að
öðmm hætti en í flestum, ef
ekki öllum öðmm aðildar-
löndum að Fríverslunarsvæði
Evrópu. Til samþykktar samn-
ingsins í Noregi þurfti þannig
þrjá fjórðu hluta atkvæða á
Stórþinginu. Vakna þess
vegna spurningar: Er fullveldi
íslands á annan veg farið en
fullveldi Noregs? Eða er ís-
lensku stjórnarskránni á ann-
an veg farið en norsku stjóm-
arskránni?
ísland hlaut 5. janúar 1874
„Stjómarskrá um hin sérstöku
málefni íslands", sem breytt
var 1903 með útgáfu „Stjórn-
skipunarlaga" vegna búsetu ís-
landsráðherra innanlands.
Vitnað verður nú til Stjómskip-
anar íslands, sem Ólafur Jó-
hannesson, síðar forsætisráð-
herra, birti 1960 og verið hef-
ur kennslubók í stjórnarfars-
rétti við lagadeild Háskóla
íslands. Um „Stjórnskipunar-
lögin" frá 1903 segir í henni:
„Stjórnarskráin byggði og á
því, að stöðulögin væm bind-
andi fyrir íslendinga og að
gmndvallarlöjg Dana giltu
einnig fyrir Island ... Stjóm-
skipun landsins hvíldi samt
eftir (ath. 1903) sem áður á
málagreiningu stöðulaganna."
(Bls. 27 og 29).
Eftir gerð Sambandslaganna
1918 „tóku íslendingar for-
ræði í öllum sínum málum. í
íslensk stjórnskipunarlög
þurfti því að setja fyrirmæli
DÝRALÆKNISPISTILL
eir, sem berjast fyrir
auknum innflutningi á
útlendu kjöti, halda að
unnt sé að girða fyrir alla smit-
hættu með því að beita þeim
vamarráöum sem til em, svo
sem mótefnaprófum og sýkla-
rækt, er sýni hvort sjúkdómar
séu til staðar, bóluefnum eða
lyfjum sem drepi niður sjúk-
dómana eða með því að kaupa
eingöngu frá heilbrigðum
svæðum. Athugum hvaða hald
er í þeim vamarráðum:
Mótefnapróf
Sumir telja, að unnt sé að
verjast sjúkdómum með sér-
stökum prófum. Fyrir lítt
þekkta sjúkdóma vantar oft
nothæf próf á lifandi dýr.
Dæmi um það er kúariðan í
„Allar umrœður þessar
og ritdeilur munu hafa
lokið upp augum manna
fyrir nauðsyn á endur-
skoðun stjómarskrárinn-
ar eða endursamningu.
Nokkmm sinnum hefur
raunar verið til við það
tekið."
VETTVANGUR
um konung, ríkisráð o.fl. ...
Var því samið frumvarp að
nýrri stjórnarskrá ... Hlaut hún
staðfestingu konungs 18. maí
1920 og kom til framkvæmda
1. janúar 1921. (Bls. 33-34).
Varð hún í meginatriöum rak-
in til stjómarskrárinnar frá
1874, eins og ráðið verður af
samanburði hinna 77 og 62
greina þeirra. „Með stjórnskip-
unarlögunum nr. 97 frá 15.
desember 1942 var svo heimil-
að að gera þær breytingar á
stjórnarskránni, sem beinlínis
leiddu af sambandsslitunum
við Danmörku ... Á grundvelli
þeirra stjómskipunarlaga var
svo lýðveldisstjórnarskráin
sett." (Bls. 89).
Þá ber þess að geta, að ekki er
beinum orðum vikið að full-
veldi íslands í lýðveldisstjóm-
arskránni frá 1944, en eitt til-
vistarskilyrði ríkis telst, „aö
samfélagið sé stjórnarfarslega
sjálfstætt. í því felst, að samfé-
lagið fari með æðstu stjórn
eigin málefna. Með öðmm
orðum, að samfélagið sé óháð
valdamönnum annarra ríkja
og fari ekki með sjálfsstjóm
sína í skjóli þeirra eða um-
boði." (Bls. 4). Ýmsir þættir
Bretlandi. Lógað hefur verið og
eytt 140 þúsund kúm með
þessa veiki þar. Við flytjum inn
þaðan hundmð tonna af gælu-
dýramat með nautakjöti. Þjóð-
verjar em uggandi vegna inn-
flutnings frá Bretlandi og
íhuga að setja bann á nauta-
kjöt. Hitun eða suða er ekki
næg trygging, ef í hráefninu er
smitefnið. Það þolir 8 klst.
suðu. Fáir leita að þeim sjúk-
dómum sem ekki valda aug-
ljósu tjóni, em duldir. Enginn
leitar að þeim sjúkdómum sem
enn em óþekktir, en sífellt em
að koma upp nýir sjúkdómar í
löndum þar sem margt er af
dýmm, stutt á milli búa og
mörgum skepnum kasað sam-
an í hús, stíur og beitarhólf.
Hér á eftir verður fjallað um
„gagnsemi" bóluefna og lyfja
til að afstýra smitdreifingu og
stjórnskipunar eiga þannig
rætur í venjurétti. „Allar rétt-
arreglur varðandi stjórnskipun
landsins hafa ekki verið teluiar
í stjómarskrána, enda mun
slíkt hvergi tíðkast. Stjórnar-
skráin geymir aðeins gagnorð-
ar meginreglur." (Bls. 9)... „En
hér er spumingin sú, hvort
stjórnskipunarreglur, sem eiga
upptök sín í réttarvenju —
stjórnskipunarvenjur — njóti
helgi og vemdar sem stjórnar-
skrárákvæði eða hvort þeim
verði breytt eins og réttar-
venju alménnt með venjuleg-
um lögum. Með öðmm orð-
um, em stjórnskipunarvenjur
vemdaðar af 1. mgr. 79. gr.
st.skr., þannig að þeim verði
hvorki breytt né frá þeim horf-
ið nema með stjómskipunar-
lögum? ... Það getur oft verið
mikið matsatriði, hvort réttar-
venja sé fyrir hendi. Verða
dómstólar að meta það, ef
ágreiningsefni er undir þá bor-
ið." (Bls. 94, ofar).
Jafnframt hafa deilur sprottið
um neitunarvald forseta. í
öðm riti sínu, Stjómarfarsrétti
— Almennum hluta, út gefnu
1955, sagði Ólafur Jóhannes-
son: „... hefur forseti að formi
til rétt til að synja staðfesting-
ar á stjómarráöstöfunum ..."
(Bls. 28-29). Hann taldi forseta
ekki 1 reynd stætt á því, en
bætti viö neðanmáls: „Um
synjun á staðfestingu laga
gegnir öðm máli, sbr. 26. gr.
stj.skr." — í enn öðm rita
sinna, Lögum og rétti, út gefnu
1952, sagði Ólafur Jóhannes-
son um staðfestingu forseta á
lögum:
„Samkvæmt stj.skr. frá 1920
hafði konungur algert synjun-
arvald, þ.e. hann gat neitað að
staðfesta lagafrumvarp, sem
Alþingi hafði samþykkt, og
hvaða öryggi felst í því að
kaupa matvæli og dýr frá
svokölluðum ósýkmm svæð-
um erlendis.
Bóluefni og lyf
Bóluefni em til við mörgum
sjúkdómum, en útrýma þeim
sjaldan. Þau bæla þá niður og
fela, en fjölga heilbrigðum
smitberum. Sum erlend bólu-
efni og önnur vamarefni
(sermi) hafa jafnvel sjálf verið
menguð smitefnum og því
hættuleg. Dýr, sem fá „lifandi"
erlend bóluefni, geta smitað
óbólusett dýr. Lyf koma að
gagni, en ná aðeins til sumra
sjúkdóma. Þau em dýr, valda
aukaverkunum, finnast í afurð-
um og em því varasöm fyrir
heilsu neytenda, ef þau em
stöðugt í mat.
gám þá ekki fengið lagagildi.
Neitunarvaldi sínu samkvæmt
stj.skr. frá 1920 beitti konung-
ur þó aldrei. í núgildandi
stj.skr. er sett um þetta önnur
regla. Samkvæmt 26. gr.
stj.skr. skal leggja lagafmm-
varp, sem Alþingi hefur sam-
þykkt,. fyrir forseta til staðfest-
ingar eigi síðar en tveim vik-
um eftir að það var samþykkt,
og veitir staðfestingin því
lagagildi. Nú synjar forseti
lagafmmvarpi staðfestingar,
og fær þá þó engu síður laga-
gildi, en leggja skal það þá svo
skjótt sem kostur er undir at-
kvæði allra kosningabærra
manna í landinu til samþykkt-
ar eða synjunar með leynilegri
atkvæðagreiðslu. Lögin falla
úr gildi, ef samþykkis er synj-
að, en ella halda þau gildi
sínu. Forseti hefur þannig eigi
synjunarvald, heldur aðeins
rétt til að skjóta frambúðar-
gildi laganna undir þjóðar-
dóm." (Bls. 24).
Allar umræður þessar og rit-
deilur munu hafa lokið upp
augum manna fyrir nauðsyn á
Kaup frá ósýktum
svæðum
Sú leið aö kaupa einungis frá
ósýkmm svæðum, þegar flutt
er inn frá útlöndum, er ann-
mörkum háð. Þá verður að
byggja á vottorðum embættis-
manna um heilbrigði viðkom-
andi svæðis. Vottorð hvíla á
ótraustum gmnni, vegna þess
að sjúkdómar koma seint inn á
skýrslur. Þeir eru ekki skráðir
nema þeir valdi augljósu tjóni.
Samt gætu þeir vegna mót-
stöðuleysis dýrastofna okkar
orðið skaðleg plága, ef þeir
bæmst hingað.
Vottorð embættismanna em
oft ónákvæm eða villandi. Þeir
em sem slíkir háðir stjómvöld-
um lands síns, sem vilja um-
fram allt selja hvað sem er í
harðri samkeppni við aðra. Við
endurskoðun stjórnarskrár-
innar eða endursamningu.
Nokkmm sinnum hemr raun-
ar veriö til við það tekið.
Nefndin, sem gekk frá stjóm-
arskrá lýðveldisins 1944, taldi
þá störfum sínum ekki lokið,
og skipaði Alþingi 3. mars
1945 12 manna nefnd henni
til ráðuneytis. Og á vegum
hennar fór Gunnar Thorodd-
sen, síðar forsætisráðherra, ut-
an til að kynna sér stjómar-
skrár ýmissa landa. Umboð
nefndarinnar var þó niður
fellt 24. maí 1947, en Alþingi
fól ríkisstjórninni að skipa í
stað hennar sjö manna nefnd.
Ein tillaga þeirrar nefndar var,
ab lagafmmvörp hljóti ekki
lagagildi, er forseti synjar því
staðfestingar, fyrr en að fram
farinni þjóðaratkvæða-
greiðslu. Ennfremur ræddi
nefndin upptöku þjóðarat-
kvæðagreiðslu um breytingar
á stjórnarskránni. Nefnd þessi
var ekki formlega niöur lögð,
en dagabi uppi.
Karl Kristjánsson bar 1966
fram fmmvarp um endurskoð-
un stjórnarskrárinnar, en það
hlaut ekki samþykki. Ári síðar
endurflutti Gísli Guðmunds-
son það og enn 1969 og 1970.
Loks 1971 samþykkti Alþingi
tillögu um endurskoðun
stjórnarskrárinnar, m.a. með
tilliti til setningar reglna um
þjóðaratkvæðagreiðslur og um
valdsvið forseta og um ákvæði
stjórnarskrárinnar um stað-
festingu laga eða synjun. Enn
1972 samþykkti Alþingi að
kjósa 7 manna nefnd til ab
endurskoða stjórnarskrána.
Var sú nefnd endumýjuð
1978, en hún náði ekki að
ganga frá tillögum.
Höfundur er hagfræbingur.
Siguröur Siguröarson, dýralceknir
á Keldum.
urðum illilega fyrir barðinu á
gagnslausum vottorðum sem
komu með karakúlfénu hingað
frá Þýskalandi. Það reyndist
bera votamæði, þurramæði,
visnu, garnaveiki og líklega
eitthvað af nýjum sníkjudýr-
um. Vegna aukinna flutninga
em slík vottorð nú að verða al-
varlegt vandamál í Evrópu. Ný
dæmi: Gin- og klaufaveiki
barst til Ítalíu frá Króatíu ný-
lega, mæðiveiki til Þýskalands
frá Frakklandi og kúaeyðni
(BIV) til Englands frá Þýska-
landi og Hollandi.
Ekki er nóg hald í próf-
um, lyfjum og vottorðum